زینب باقری

اسفندیار، شاهزاده جوان و نیرومند ایرانی، فرزند خلف پدر قدرت طلب خود بود؛ گشتاسپ، پدر او، عقده قدرت طلبی داشت و نمی توانست به آسانی تخت پادشاهی را به عنوان حق الزحمه جان فشانی های اسفندیار پرداخت نماید. او فرزندش را در رسیدن به آنچه خود وعده داده بود، ناکام گذارد. این مقاله سعی می کند به شیوه تحلیلی- توصیفی به نتایج روانی این ناکامی در اسفندیار بپردازد و به این سوال پاسخ دهد که ناکامی در رسیدن به تخت شاهی چگونه بر رفتار اسفندیار، به عنوان یکی از قهرمانان شاهنامه، تأثیر منفی گذاشت و اسفندیار با چه مکانیزمی توانست تنیدگی های روحی و روانی خود را تسکین ببخشد؟ در مکتب روانکاوی، فرضیه ناکامی- پرخاشگری مطرح شده است و مضمون آن به این صورت می باشد که هرگاه کسی در تلاش برای دست یابی به هدفی ناکام بماند، سائق پرخاشگری در وی فعال می شود. پرخاشگری به عنوان رفتاری تعریف می شود که به صدمه شخصی، روحی، فیزیکی یا تخریب اموال منجر شود و زمانی پدید می آید که در برابر خواسته های مطلوب فرد، سدّی ایجاد شود. در مورد این شاهزاده جوان ایرانی نیز می توان این گونه برداشت نمود که فشار روانی ناکامی ها و تنیدگی ها در درون اسفندیار متراکم شد و ناخودآگاه، به صورت پرخاشگری، در رفتارش بروز یافت؛ بنابراین، او بدون اینکه متوجه باشد، خشم فشرده و انباشته شده خود را با استفاده از مکانیزم دفاع روانی «جا به جایی» به رستم که منبع ناکامی او نبود، متوجه ساخت؛ برای همین نمی توانست نسبت به رستم و پیشنهادهای معقول او منعطف باشد تا از بروز فاجعه جلوگیری کند.

مطالعه ی روان شناسی آثار ادبی، این امکان را به خواننده می دهد که از زاویه ای جدید به بررسی و بازبینی اثر ادبی بپردازد. شاهنامه مهم ترین و معتبرترین سند اسطوره ای، حماسی، تاریخی ایرانی است. در این جستار نویسنده کوشیده است با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی یکی از شخصیت های این اثر بزرگ را از دیدگاه روان شناسی مورد ارزیابی قرار دهد. این مقاله مدعی است از دیدگاه روان شناختی جمشید، یکی از قهرمانان شاهنامه در نقش شاه - موبد به خاطر دغدغه ی تامین نیازهای زیستی و روانی محق است، او را باهوش ترین فرد شاهنامه بدانیم. هوش سرشار او در درک موقعیت، انطباق با محیط و رفتار هوشمندانه برای حل مساله، باعث تحول زندگی انسان بدوی شد. اما افزایش رفاه اجتماعی توام با احترام مردم، این توهّم را در او ایجاد کرد که بی نظیر است. باور خودکارآمدی بر انعطاف شخصی او تاثیر گذاشت. احساس خود ارزشی عظیم و اعتماد به نفس کاذب او را دچار اختلال شخصیت خودشیفتگی کرد. مغرورانه به خودانگاره ی خود نگریست. با نخوت خود را فردی آرمانی دانست. تا اینکه به بادافره ناسپاسی بر یزدان، به فجیع ترین مرگ شاهنامه جان سپرد. با استناد به کتاب معتبر DSM-5 و تطبیق ویژگی های نه گانه ی بیان شده در مورد افراد دارای اختلال «نارسیسم» می توان اثبات نمود جمشید، شاه- موبد ایرانی، به این اختلال روانی دچار بود.

مطالعه آثار ادبی از زاویه علم روان شناسی، روشی نوین است که می توان با استفاده از آن، به لایه های پنهانی اثر ادبی پی برد. شاهنامه مهم ترین و معتبرترین سند اسطوره ای، حماسی، تاریخی ماست. اثری که محصول ناخودآگاه جمعی ایرانی در طول قرن هاست و با داستان های فراتاریخی و فرامکانی خود تمایل به تأویل و تکثیر معنا دارد. در این جستار نویسندگان کوشیده اند با استفاده از روش تحلیلی- توصیفی، شخصیت کیکاووس (یکی از بزرگ ترین پادشاهان کیانی در شاهنامه ) را از دیدگاه علم روان شناسی، باز بینی و ارزیابی کنند. کیکاووس، از نظر وراثتی بسان شاخه بدی بود که از درختی نیکو روبیده باشد. رفتارش نشان می داد به شدت تحت تأثیر تکانه های درونی است. بدگمانی او بدون مبنای کافی که دیگران قصد دارند به وی صدمه بزنند و همچنین دل مشغول تردیدهای ناموجه در مورد وفاداری یا قابل اعتماد بودن دوستان، معانی پنهان و تحقیرآمیز یا تهدیدکننده ای که از وقایع خوشایندی چون صلح سیاوش برداشت نمود و...، همگی از دیدگاه علم روان شناسی با احتمال ابتلا به اختلال پارانوئید در او، توجیه می شوند. این مقاله ویژگی های اختلال پارانوئید را با استناد به معتبرترین کتاب روان پزشکی «راهنمای تشخیصی آماری اختلالات روانی»، با نام اختصاری (DSM) تألیف انجمن روان پزشکی امریکا ( APA ) در جدیدترین ویرایش آن DSM-5 ذکر نموده است.

مقدمه: کلان شهر تهران بافت های فرسوده زیادی دارد که به نظر می رسد به هنگام وقوع هر حادثه ای، امدادرسانی در آن با موانع و مشکلاتی همراه باشد. منطقه 11 شهرداری تهران به دلیل ویژگی های خاص بافت فرسوده و تجارب مطالعاتی نگارندگان به عنوان مطالعه موردی برای این پژوهش در نظر گرفته شده است. پژوهش حاضر در پی آن است تا با شناسایی و تحلیل این مشکلات راهبردها و پیشنهاداتی را برای رفع آنها ارائه کند. روش: در این پژوهش، از روش تحلیل راهبردی سوات (SWOT) و از نظر هدف کاربردی است. ابزار گردآوری اطلاعات پرسش نامه است که روایی و پایایی آن به ترتیب با نظرخواهی از متخصصان امر و محاسبه آلفای کرونباخ (8/0) تأیید شد. جامعه آماری پژوهش تمامی امدادگران سازمان آتش نشانی و افراد عادی منطقه 11 شهرداری تهران بود. براساس سرشماری سال 1390، جمعیت کل منطقه 11 شهرداری تهران 288884 بوده است. حجم نمونه پژوهش 120 نفر بود که از این تعداد 30 امداد گر با معرفی کارشناسان سازمان آتش نشانی منطقه انتخاب شدند و90 نفر از افراد عادی و کسبه ساکن منطقه 11 نیز به صورت تصادفی انتخاب شدند. در این پژوهش پس از تکمیل پرسشنامه از مدل سوات، برای ارزیابی و تحلیل داده ها استفاده گردید. یافته ها: با ترکیب عوامل چهارگانه در تولید استراتژی های WO, WT, SO, ST آنها بدین شکل رتبه بندی شدند. استراتژی SO با میانگین 65/3 در رتبه اول، استراتژی ST با میانگین 74/2 در رتبه دوم، استراتژی WO با میانگین 81/1 در رتبه سوم و استراتژی WT با میانگین 72/2 در رتبه چهارم قرار دارند. راهبرد قابل قبول در این منطقه، با توجه به قرارگیری در ربع اول ماتریس درونی و بیرونی، راهبرد تهاجمی است. یافته ها نشان داد در قالب این راهبرد می توان از نقاط قوت برای بهره برداری از فرصت های خارجی استفاده کرد. نتیجه گیری: فرسودگی و فشردگی بافت ، معابر نامناسب، وجود اماکن مخروبه و حفاری ها در بافت، فرسودگی مسیرهای انتقال انرژی، تردد بیش از حد، ظرفیت سواره و پیاده در ورودی ها از مهم ترین نقاط ضعف منطقه بود. از سوی دیگر با توجه به پیشینه تاریخی و ساختار اجتماعی حاکم بر محلات منطقه و نیز موقعیت جغرافیایی این منطقه، نزدیکی به مرکز شهر، داشتن پیشینه و هویت تاریخی و وجود روابط قوی همسایگی مهم ترین نقاط قوت منطقه است. راهبرد غالب بر ساماندهی منطقه 11 شهرداری تهران از نوع تهاجمیSO است و می توان از شرایط و فرصت های مطلوب برای از بین بردن تهدیدهای بیرونی استفاده کرد.

در ایران باستان نیز همانند همه ی ملت ها مرثیه سرایی و عزاداری برای مردگان به شکل های مختلف مرسوم بوده است. یکی از ارجمندترین منابع شناخت ما از آداب و رسوم ایرانیان کهن، کتاب ارزشمند شاهنامه است. فردوسی با استادی خاص خود آیین های سوگواری را به تصویر کشیده است. سوگواران به خاطر از دست رفتگان، بیقراری و مویه می کردند، بر خاک می افتادند، موی و روی خود را می کندند و جامه بر تن را چاک می زدند. آیین های دیگری نیز چون یال و دم اسب را بریدن، زین را وارونه بر اسب نهادن، نیل بر اسب و پیل کشیدن، سراپرده و درختان را سوزاندن و...از آیین های سوگواری در شاهنامه است. نوحه و زاری سوگواران، بر از دست رفتگان در شاهنامه شنیدنی است. بیان و پرداخت شاعرانه ی این مرثیه ها علاوه بر ارزش تاریخی، اجتماعی و فرهنگی، دارای ارزش ادبی قراوانی نیز هستند.