زینب سادات روحانی

در منابع روانشناختی با رویکردی اسلامی، غالبا واژه نفس معادل مفهوم روان در نظر گرفته شده و با این تناظر مفهومی تلاش می شود تا برای روانشناسی در چارچوب دینی تاریخی تدارک شود. این مقاله در صدد است تا نشان دهد که میزان قرابت مفهومی این دو واژه تاچه حد است و آیا می توان این دو را معادل سازی کرده و با این نگاه از دانش روانشناسی اسلامی با بهره گیری از علم النفس یاد کرد. روش تحقیق این پژوهش تحلیل متن است. در این بررسی منابع اصیل تفسیری و لغت، تحلیل و با مقایسه آن با روان و تعریف آن در کتاب های مرجع روانشناسی، به تحلیل نسبت نفس و روان پرداخته شده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که واژه نفس در قرآن کریم به معنای حقیقت و هویت انسان به کار رفته است و می تواند ابعاد مختلف وجودی او را در برگیرد. اصلی ترین نقطه تمایز نفس و روان در بعد فراجسمانی نفس است. روان در روان شناسی در مکاتب مختلف معنایی مادی و دنیایی دارد. اما در نفسی که قرآن معرفی می کند بعد فرامادی و فراجسمانی، بسیار پررنگ است. به طور خلاصه می توان گفت رابطه نفس و روان عموم و خصوص مطلق است. چرا که نفس همه حقیقت انسان را نشان می دهد؛ اما روان به ابعاد محدودی از وجود انسان اشاره دارد. با این توصیف این تناظر مفهومی موجود که نفس را معادل روان در نظر می گیرد، غالبا به تقلیل مفهوم نفس منتهی شده و نتایج آن از شمول کافی برخوردار نیست.

در حالی که روان شناسان بدون کمترین تردیدی درباره موضوع مطالعه و علم خود تدریس، تحقیق و حتی مداخلات بالینی انجام می دهند، اما هم چنان موضوع اصلی روان شناسی یعنی مفهوم "روان" در .... از ابهام غرق است. با گذشت حداقل یک قرن از رسمیت یافتن علم روان شناسی و توسعه خارق العاده شعبه ها و شاخه ها و گرایش های مختلف روانشناختی، هنوز اتفاق نظری درباره این موضوع حاصل نشده است. روان، ذهن، رفتار و فرایندهای روان شناختی تعابیری بوده است که در طول تاریخ معرفت بشر ، از آغاز تولید و حداقل ثبت آن تاکنون مورد استفاده گرفته است. این مقاله با تمرکز خود بر کالبدشکافی موضوع روان شناسی در تاریخ علم، در تلاش است تا ایعاد این ابهام را مرور کرده و سیطره این ابهام را در شرایط کنونی نیز نشان دهد.