مجید داداش پور مقدم

همه گیری ویروس کرونا در دو سال اخیر گردشگری شهری در کلانشهر تبریز را به شدت تحت تأثیر قرار داده است. این مقاله با هدف احیاء و توسعه گردشگری شهری با رویکرد مکانی برای دوران پس از همه گیری مورد بحث قرار گرفته است. به همین منظور در این مطالعه معیارهای مکانی اجتماعی، محیطی، کالبدی و هواشناسی به عنوان شاخص های موثر و پیشران بر گردشگری شهری جمع آوری، و در یک رویکرد مدلسازی ترکیبی استفاده شده است. نتایج همبستگی پیرسون میان عوامل نشان دهنده تاثیر مستقل هر کدام از آنها و همبستگی منطقی بود. همچنین به منظور درک ارتباط میان همه گیری و گردشگری شهری از مدلسازی مکانی خطر کرونا نیز استفاده شده است. نتایج نشان داد که عوامل تراکم شهروندان مجرد (0.154)، تراکم جمعیت (0.153)، تراکم شهروندان متاهل (0.151) و تراکم شاغلین (0.135) به ترتیب دارای بالاترین اهمیت بر توسعه گردشگری شهری بودند. به علاوه نقشه های مکانی گردشگری شهری ایجاد شده توسط دو مدل ترکیبیFuzzy-WLC و Fuzzy- OWA نیز حاکی از پتانسیل بالای گردشگری در مناطق 2،3،6 و 7 هستند. یافته های مطالعه ما مدیریت گردشگری را در مواجهه با بحران های بزرگ گسترش می دهد و مشاوره های ارزشمندی را برای مدیران و سرمایه گذاران به منظور شناسایی و توسعه پتانسیل های گردشگری شهری ارائه می دهد.

این پژوهش به ارزیابی و تحلیل شاخص های شهر خلاق در کلانشهرها: مطالعه موردی منطقه 1 کلانشهر تبریز می پردازد. نتایج پژوهش نشان داد منطقه 1 شهر تبریز با مسائل و مشکلاتی زیادی در زمینه شهر شاخص های شهر خلاق مواجه است. منطقه 1 شهر تبریز به دلیل مهاجرت های بی رویه، رشد فزاینده جمعیت شهری، تغییرات توسعه شهری، وجود خرده فرهنگ های مختلف، نبود پویایی و سرزندگی، با مشکلات زیادی دست وپنجه نرم می کند. وجود ناپایداری در مناطق مختلف شهر تبریز به صورت مشکلات متعددی ازجمله ناهنجاریهای اجتماعی، عدم مشارکت فعال شهروندان، افزایش هزینه های مدیریت شهری، عدم نشاط و سرزندگی شهروندان و غیره بروز یافته است. سنجش شاخص های شهر خلاق در منطقه 1 شهر تبریز نشان داد در بین شاخص مشارکت شاخص اداره امور شهری با میانگین (1.98) و شاخص مشارکت مردم در ارائه ایده های نو با میانگین(2.16)، در بین شاخص تنوع فضای شهری شاخص وجود معماری خاص و متنوع با میانگین(2.64) و شاخص وجود مراکز رفاهی و تجاری و ورزشی با میانگین(3.24)، در بین شاخص جذب سرمایه شاخص جذب سرمایه خارجی و بین المللی با میانگین(2.27) و شاخص جذب سرمایه داخلی با میانگین(3.144) و در بین شاخص تکنولوژی ارتباطی شاخص دسترسی به دفاتر خدماتی و ارتباطی با میانگین(2.79) و شاخص دسترسی به عابر بانک با میانگین(3.60) به ترتیب بدترین و بهترین وضعیت را داشته اند. به طور کلی بین مولفه های مشارکت، تنوع فضای شهری، جذب سرمایه، تکنولوژی ارتباطی و ایجاد محیط خلاق در منطقه 1 شهر تبریز رابطه مستقیم و معناداری وجود دارد.

معابر شهری به عنوان یکی از عناصر کالبدی شهر، نقش کلیدی در زمان وقوع مخاطرات شهری و نیز پس آن به عهده دارند. شبکه معابر در نحوه عملکرد و واکنش بافت شهری نسبت به مخاطرات شهری و همچنین ساختار فضایی-کالبدی شهر اثرگذار هستند. در بسیاری از موارد، توزیع فضایی عناصر شهری، بر اساس ساختار و ظرفیت شبکه ارتباطی انتظام می یابد. توجه به شبکه معابر عنوان عنصری مجرد، در آسیب پذیری شهر در برابر مخاطرات شهری از اهمیت زیادی برخوردار است. بنابراین با توجه به اهمیت موضوع، این پژوهش به ارزیابی میزان تاب آوری کالبدی شبکه معابر منطقه 1 شهر تبریز در برابر مخاطرات شهری می پردازد. نوع پژوهش با توجه به ماهیت کاربردی و براساس روش توصیفی- تحلیلی بوده است. نتایج پژوهش نشان داد تاب آوری شبکه ارتباطی به عنوان یکی از عناصر کلیدی کالبدِ شهر، به دلیل تاثیر مستقیمی که بر عملکرد سایر عناصر شهری می گذارد، حائز اهمیت است. نتایج پژوهش در منطقه 1 شهر تبریز حاکی از آن است در حالت کلی 92.8 درصد از مساحت منطقه در وضعیت کم خطر و بسیار کم خطر قرار دارند. از طرفی ویژگی های ساختمانی در ناحیه شمال شرق (ناحیه 5) منطقه 1 شهر تبریز از وضعیت مطلوبی برخوردار نیست. وضعیت معابر منطقه 1 شهر تبریز از بُعد تراکم در نواحی جنوب شرق منطقه که شامل ناحیه 1 می شوند بهتر از نواحی دیگر است. نواحی مرکزی (ناحیه 2) از درجه تاب آوری متوسطی برخوردار است و ناحیه های 5، 4 و 3 منطقه 1 شهر تبریز به ترتیب از جمله مناطق با تاب آوری کم در برابر مخاطرات شهری محسوب می شوند. اگر برنامه ریزی و راهکاهای عملیاتی مناسبی برای این نواحی از سوی مسئولین و دست اندرکاران شهری در نظر گرفته نشود با توجه به روند ساخت وسازهای بی رویه آپارتمان سازی در منطقه یک و بافت های فرسوده و ناکارآمد موجود می توان شرایط ناگواری را انتظار داشت.

شهرها در شبکه شهرهای جهانی بازیگرانی جدیدی هستند که عین همفکری برای انتقال تجارب توسعه شهری، رقیبان یکدیگر نیز هستند و همواره سعی میکنند با تکیه بر ابزار دیپلماسی شهری در تقویت نقش آفرینی خود در شبکه شهرهای جهانی از سایر مکانهای شهری همتای خود پیشی بگیرند. در این میان حرکت به سوی اقتصاد خلاق و در نهایت کسب جایگاه شهر خلاق می تواند فرصت های بسیار مهمی را در زمینه گردشگری شهری در عرصه های فراملی برای هر مکان شهری مهیا سازد. بنابراین با توجه به اهمیت موضوع، این پژوهش به ارزیابی توسعه گردشگری شهری براساس شاخص های خلاقیت شهری در شهر قزوین پرداخته است. نتایج پژوهش نشان داد شاخص های شاخص هنر، سرزندگی فرهنگی ، مطبوعیتهای ویژه، و شاخص منظری شهری بیشترین تاثیر را بر توسعه گردشگری شهری شهر قزوین دارند. مسئولین شهری قزوین باید با بهره گیری از این شاخص ها در قالب خلاقیت شهری به توسعه گردشگری شهری قزوین بپردازند. و با تقویت شاخصهای شهر خلاق در همه زمینهها، بسترها و شرایط لازم و مناسب را برای ایجاد، پرورش و گسترش ایدههای خلاق را در شهر فراهم کنند. در این زمینه بهره گیری از نخبگان شهری، اساتید متخصص، مدیران متفکر میتواند راهگشا باشد.

هر منطقه ای با بهره برداری از توانها و قابلیتهای گردشگری میتواند زمینه ای پویا و فعال برای توسعه منطقه فراهم نماید،به همین دلیل تحلیل توانها و قابلیتی مزبور به گونه ای جغرافیایی، ضرورتی ویژه پیداکرده است. امروزه اکثر شهرها به خصوص کلان شهرها در چهارچوب یک برنامه عملیاتی به آن پرداخته اند بنابراین با توجه به اهمیت موضوع، این پژوهش به ارزیابی توان گردشگری کلانشهر تبریز در ایجاد شهر خلاق می پردازد. توان گردشگری شهر تبریز در قالب 4 مولفه اجتماعی و فرهنگی، تاریخی و معماری، طبیعی و مسائل زیرساختی مورد ارزیابی قرار گرفت. ابزار گردآوری اطلاعات مصاحبه بود. جامعه آماری پژوهش نخبگان شهری بودهاند. حجم نمونه پژوهش 30 نفر که براساس رویکرد اشباع نظری انتخاب شده اند. نتایج پژوهش نشان داد شهر تبریز دارای توان، ظرفیت و پتانسیل گردشگری بی نظیری است. بررسی توان گردشگری شهر بیانگر آن است که توان گردشگری شهر تبریز در حوزه ها و مؤلفه های فرهنگی و آداب ورسوم با 87 درصد و مؤلفه های تاریخی و معماری با 76 درصد بیشتر از دیگر حوزه هاست. حوزه زیرساختی با 54 درصد توان گردشگری، ضعیف ترین مخلفه شهر تبریز به لحاظ گردشگری محسوب می شود. این امر بیانگر آن است که مسئولین شهر تبریز برای ایجاد شهر خلاق گردشگری روی پتانسیل های اجتماعی و فرهنگی، آداب ورسوم و مؤلفه های تاریخی و معماری توجه ویژه ای داشته باشند. همچنین نتایج حاکی از آن است که ساختار اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی گردشگران شهر تبریز از یک طرف در تعامل با عوامل محیط گردشگری شهر(اعم از محیط اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، معماری و تاریخی، سیاسی، ملی و بین المللی گردشگری) و از طرف دیگر متأثر از ساختار و عوامل داخلی سیستم گردشگری شهر(اعم از ساختار اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی محلی و ساختار جاذبه) شکل گرفته است. بنابراین مسئولین شهری تبریز باید برای توسعه زمینههای خلاق گردشگری شهر این ساختار را موردتوجه قرار دهند.

طراحی و برنامه ریزی شهری برای توسعه پایدار فرایند شکل دهی ساختار فیزیکی برای زندگی جهت پرداختن به فضاهای سه بعدی در شهرهای بزرگ، کوچک و روستاهایی است که به فاکتورهای محیطی، اجتماعی و اقتصادی توجه دارد. در عصر معاصر، بسیاری از شهرها و شهرنشینان مستقیماً متأثر از بسیاری از اثرات تغییرات محیط زیستی خواهند بود، که شامل افزایش شدت و تناوب رویدادهای آب و هوایی نامساعد، امواج حرارتی، سیلاب ناشی از افزایش سطح دریا، کمبود آب و دیگر اثرات است. از سوی دیگر در شهرهای بزرگ اروپا، مهاجرت به طرز فزاینده ای به خاطر نیاز به کار، هدف مطالعاتی، تأسیسات درمانی رو به افزایش است و نتیجه آن بحران اقتصادی، حاشیه نشینی، تراکم بالا، مشکلات حمل ونقلی، افزایش استفاده از انرژی و آلودگی است. این بحث مداوم نه تنها قویاً تحت تأثیر دغدغه های اقتصادی و مسائل محیطی بود، بلکه مسائل اجتماعی را نیز در برمی گرفت. ثبات اجتماعی به دارایی های شخصی و اجتماعی، قواعد و فرایندها، مرزها و مکان های فیزیکی و غیره ارجاع دارد. این مقاله، با توجه به این زمینه ها، به استدلال دراین باره می پردازد که «روش های برنامه ریزان در برنامه ریزی و طراحی شهری برای توسعه پایدار کدم اند»؟ اهداف آن عبارت اند از: (1)تحلیل تغییرات پایدار در نواحی شهری (2)تحلیل روش ها برای طراحی و برنامه ریزی شهری در زمینه این تغییرات. این مقاله استدلال هایی در دو فاز ارائه می کند. ابتدا ما تغییرات پایدار را از دیدگاه های طراحی و برنامه ریزی آنالیز می کنیم. سپس، فازهای مختلف توسعه شهری همچون آنالیز داده ها، تحقیق محلی، توسعه مفهوم اولیه، توسعه طراحی و فاز ساخت وسازها را مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهیم. پس از آنالیز مراحل مختلف توسعه های شهری، ما روش هایی پیشنهاد می کنیم که منتج به توسعه پروژه های شهری، دغدغه های مربوط به تغییرات شهری جاری، ساختار محیطی-اقتصادی-اجتماعی یک ناحیه خواهند شد. این روش می تواند درون یک چارچوب تئوریک تنظیم شود. اگر به طراحی و برنامه ریزی شهری برای این توسعه پایدار توجه نشود، آنگاه دغدغه های برنامه ریزان ارتباطی به شرایط عملی نخواهند داشت. برای دستیابی به یک برنامه ریزی و طراحی شهری موفق، باید بر توسعه پایدار محیط های خوب کارکرد تأکید شود.

امروزه نیمی از جمعیت جهان در شهرها زندگی می کنند و همچنین سه چهارم کل فعالیت های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در شهرها رخ می دهد. شهرها در بهره برداری از خلاقیت به منظور توسعه اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و ... نقش حیاتی ایفا می کنند. شهرهای خلاق، شهرهایی هستند که گرایش ها جدیدی را در زمینه هنر، فرهنگ، اجتماع رواج می دهند و از طریق فعالیت های متنوع در زمینه خلاقیت، صنایع خلاق و نوآورانه به جذب و توسعه گردشگری شهری می پردازند. بنابراین با توجه به اهمیت موضوع، این پژوهش به ارزیابی نقش شهرهای خلاق در توسعه گردشگری شهری شهر اصفهان پرداخته است. در این پژوهش از شاخص های شهر خلاق ریچارد فلوریدا و شاخص های شهر خلاق وانولو برای تحلیل موضوع استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان داد شهر اصفهان براساس شاخص های تعریف شده فلوریدا و وانولو، پتانسیل زیادی جهت توسعه گردشگری شهری برخوردار است. شاخص های هنر، منظری شهری، سرزندگی فرهنگی، مطبوعیت های وِیژه و شاخص تنوع بیشترین ارتباط را در زمینه توسعه گردشگری شهری دارند. مسئولین و مدیران شهری باید از این پتانسیل جهت جذب گردشگر و توسعه گردشگری شهری استفاده نمایند. در این زمینه بهره گیری از نخبگان شهری، اساتید متخصص، مدیران متفکر می تواند راهگشاه باشد.

امروزه نیمی از جمعیت جهان در شهرها زندگی می کنند و همچنین سه چهارم کل فعالیت های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در شهرها رخ می دهد. شهرها در بهره برداری از خلاقیت به منظور توسعه اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و ... نقش حیاتی ایفا می کنند. شهرهای خلاق، شهرهایی هستند که گرایش ها جدیدی را در زمینه هنر، فرهنگ، اجتماع رواج می دهند و از طریق فعالیت های متنوع در زمینه خلاقیت، صنایع خلاق و نوآورانه به جذب و توسعه گردشگری شهری می پردازند. بنابراین با توجه به اهمیت موضوع، این پژوهش به ارزیابی نقش شهرهای خلاق در توسعه گردشگری شهری شهر اصفهان پرداخته است. در این پژوهش از شاخص های شهر خلاق ریچارد فلوریدا و شاخص های شهر خلاق وانولو برای تحلیل موضوع استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان داد شهر اصفهان براساس شاخص های تعریف شده فلوریدا و وانولو، پتانسیل زیادی جهت توسعه گردشگری شهری برخوردار است. شاخص های هنر، منظری شهری، سرزندگی فرهنگی، مطبوعیت های وِیژه و شاخص تنوع بیشترین ارتباط را در زمینه توسعه گردشگری شهری دارند. مسئولین و مدیران شهری باید از این پتانسیل جهت جذب گردشگر و توسعه گردشگری شهری استفاده نمایند. در این زمینه بهره گیری از نخبگان شهری، اساتید متخصص، مدیران متفکر می تواند راهگشاه باشد.