حکیمه احسانی

ویژگی های جنسیتی یکی از مؤلفه های مهم در تقسیم وظایف اجتماعی زن و مرد است. ازاین رو، نقش مردان در فتوحات و امور نظامی که در تقسیم بندی جنسیتی با جنس آنها منطبق می بود بر عهده آنان بوده است. پژوهش حاضر با هدف بررسی این پرسش که آیا واگذاری نقش ها به زنان در برهه های مختلف تاریخی مبنای جنسیتی داشته است، به روش توصیفی- تحلیلی انجام شد. براین اساس، کلیه منابع مکتوب مربوطه با تمرکز بر دوره تاریخی عصر خلفا در موضوع خاص فتوحات در این دوره، برای شناسایی و شناخت نقش های جنسیتی و فرا جنسیتی زنان مورد بررسی قرار گرفت. بررسی ها نشان داد که در این عصر، میزان مشارکت زنان در نقش های فراجنسیتی در فتوحات توسعه یافته است؛ چنانچه تعدد نقش های زنان در عناوینی چون رزمندگی، اطلاعات چی، سیاهی لشکر و غیره دیده می شود که این تعدد نقش ها نشان از پویایی و فعالیت های اجتماعی ایشان دراین دوره بوده است.

خون بس، از رسوم سنتی بخشی از ایلات کشور برای حل منازعات قومی و نوعی قرارداد اجتماعی با سازوکارهای بومی برای رفع شکاف های به وجود آمده میان اقوام و احیاء انسجام و همبستگی ایلی است. در این سنت قومی، زنان بخشی از دیه مقتول محسوب می شوند. این پدیده اجتماعی، در میان مردم ایل بهمئی ساکن در منطقه صیدون خوزستان و در محدوده مکانی جنوب غربی ایران نیز جاری بوده است. چیستی، عوامل، کنش گران، کارکردها و آثار اجتماعی این پدیده از مسائلی است که نیاز به مطالعه و کنکاش جدّی دارد. نوشتار حاضر برگرفته از پژوهشی جامع با هدف پاسخ به مسائل مذکور است که در سال 1396، با رویکرد انسان شناختی و با روش میدانی و بهره گیری از تکنیک های مصاحبه، مشاهده و بررسی اسناد مکتوب و قراردادهای غیرمکتوب به انجام رسیده است. بر اساس یافته های پژوهش: محدودیت سرزمینی، قراردادهای ایلی و نظام ایلخانی از زمینه های این پدیده و قتل، جرح و خسارت از عوامل مهم آن است و کارکردهایی مانند: وحدت ایلی، رفع اختلافات، گسترش جمعیت و نظام خانواده، حفظ انسجام و نیز کنشگرانی همچون بزرگان، کدخداها و زنان دارد. «خون بس» گرچه دارای آثار کوتاه مدت قومی بوده اما در بلندمدت پیامدهای نامطلوبی برای برخی کنشگران در پی داشته است؛ ضمن آنکه ابعادی از آن با آموزه های اسلام ناهمخوانی دارد.

عزاداری به دلیل نقش سازنده فردی و اجتماعی، فرهنگی و سیاسی آن، جایگاه ویژه ای در مکتب اسلام و سیره اهل بیت(ع) دارد؛ امّا این آیین مذهبی، اگر بر اساس اصول و ارزش های اسلامی، بازخوانی، معرفی، سیاست گذاری و عمل نشود، نتایج مطلوبی را در پی نخواهد داشت. عزاداری، به معنای همراهی و همدلی در غم و اندوه دیگران است که شیعیان از آن تعبیری خاص کرده و بیشتر درباره شهادت امام حسین(ع) به کار می برند. نوشتار حاضر درصدد است به شیوه ای اسنادی و با تکیه بر منابع تاریخی و موجود، همزمان با بررسی تاریخی این پدیده دینی، آسیب های فرهنگی واجتماعی فراروی آن را بازبینی کرده و راهکارهایی اصلاحی را ارایه کند. بازخوانی سیره اسلام، گونه های عزاداری، چگونگی تعامل حکومت ها، و نیز بررسی آسیب های شکلی و محتوایی مانند برخورد عاطفی با عزاداری، تبدیل شدن عزاداری به عادت، آمیخته شدن آن با فرهنگ قومی، اصالت یافتن شکل بر محتوا، غلو در اشعار و استفاده از آلات موسیقی از جمله مسائل مهم این پدیده دینی به شمار می آیند که نیاز به کنکاش و تبیین دارند.

رسانه های نوین همچون ماهواره، در عصر کنونی با پوشش جهانی و برنامه ریزی هدفمند، سعی دارند تا با نفوذ در تمامی ابعاد زندگی فردی و اجتماعی بشر، فرهنگ و ارزش های غربی را در قالب های متنوع، به تدریج و البته بدون مقاومت، جایگزین هویت واقعی مخاطبان خود کنند. پیام های بازرگانی، گونه ای از این قالب های رسانه ای و تاثیرگذار است که سوای از هدف نهایی تغییرات ارزشی، با تغییر نگرش و تاثیر بر توده ها به ویژه خانواده ها، بسترهای فرهنگی لازم را برای تأمین منافع مادی نیز فراهم می کند.  از یک سو، نیاز روزافزون تولیدکنندگان کالا و خدمات به یافتن بازارهای جدید با بهره گیری از همه ظرفیت های رسانه و از سویی دیگر، خانواده ها و به ویژه زوجین که رکن اصلی خانواده بوده و همواره نیازمند شناخت، راهنمایی و کسب تجربه برای رفع نیازهای خود می باشند، سبب توجه و اهمیت تبلیغ محصولات بازرگانی شده است. در این میان، راهنمایی های کاذب این تبلیغات، برای زوجین، بسیار مخاطره انگیز شده و سبب پدیدآمدن آسیب های متعدد در عرصه خانواده و ارتباط زوجین شده است. مقاله حاضر تلاش می کند تا با روش اسنادی و نیز تکیه به تحلیل محتوای برخی از پیام های بازرگانی، به بازخوانی این تاثیرات و آسیب ها بپردازد. از مهم ترین این تاثیرات می توان به: تغییر سبک زندگی، تضعیف بنیان خانواده، عدم مسئولیت پذیری، کاهش ارتباط عاطفی، ترویج روحیه خیانت زوجین، ایجاد بیماری های روانی، اشاعه فساد اخلاقی و بی بندوباری و نیز ضررهای مالی اشاره کرد.