سعید اصلانی

اعتیاد یک بیماری مزمن و عودکننده است که همواره مورد توجه دیدگاه های مختلف روان شناختی بوده است. نظریه های روان تحلیلی برای درمان های مدرن اعتیاد، بنیادین هستند. همان طور که در ساختار و فرایند این نظریات، تغییراتی را در گذر زمان شاهد هستیم، آنها در تبیین مفهوم اعتیاد هم دچار تغییراتی شده اند. طبق نظریات کلاسیک، سوءمصرف مواد معادل خودارضایی و مکانیزمی دفاعی در مقابل تکانه های اضطرابی یا تظاهری از پسرفت دهانی (وابستگی) است . همچنین از دیدگاه نظریه پردازان روابط موضوعی، مواد، موضوع دارای اهمیتی بالا برای فرد معتاد است. فرمول بندی های روان تحلیلی جدید نیز مصرف مواد را بازتاب اعمال مختل ایگو معرفی می کنند. روش پژوهش حاضر از نوع مروری است و هدف این است که اعتیاد را از دیدگاه های مختلف روان تحلیلی همچون رویکرد روانکاوی کلاسیک، روانشناسی روابط موضوعی، روانشناسی خود، روانکاوی ارتباطی و روان درمانی روان پویشی کوتاه مدت مورد بررسی قرار دهد. طبق تحقیقات انجام شده در رابطه با وجود انواع اختلالات شخصیت در افراد دچار سوءمصرف مواد، این افراد نیازمند درمان های تخصصی همچون درمان های روان تحلیلی هستند که بر روی سازه های شخصیت کار می کنند. با این وجود، تحقیقات مربوط به این حیطه درمانی در رابطه با اعتیاد محدود هستند. عدم توجه به این موضوع می تواند از دلایل شکست بسیاری از تلاش ها در رابطه با درمان سوءمصرف مواد باشد. بنابراین می توان گفت ادبیات پژوهشی اعتیاد نیازمند افزایش به کارگیری و بررسی این رویکرد درمانی است. همچنین امید است که در مراکز درمانی اعتیاد، استفاده بهتر و بیشتری از یافته های جدید در این حیطه در راستای کمک به این قشر صورت گیرد.

حافظه شرح حال یا حافظه تجارب شخصی به افراد اجازه می دهد که خود را تعریف کنند و یک داستان زندگی معنادار بسازند. هدف از پژوهش حاضری مروری بر تعاریف و نظریات مربوط به حافظه شرح حال و تغییرات آن در دوران سالمندی بهنجار و نابهنجار است. بر اساس مطالعات انجام شده، با افزایش سن، کاهش در حافظه رویدادی شرح حال نسبت به افراد جوانتر دیده می شود. همچنین حافظه معنایی رویدادی شرح حال با سرعت کم تری کاهش می یابد و حتی ممکن است تا سنین بالا بدون تغییر باقی بماند. تغییرات حافظه شرح حال در سالمندی بهنجار که همراه با بروز بیماری های عصب شناختی است، بر اساس نوع بیماری و عوامل مغزی دخیل در آن متفاوت است. چگونگی این تغییرات، عوامل عصب شناختی دخیل در آنها و تببین های موجود به صورت مفصل مورد بررسی قرار گرفته است.

تحقیقات پیشین نشان داده که مشکلات هیجانی تعداد زیادی از افراد جوامع مختلف را درگیر کرده است که از جمله می توان به اختلالات سیستم ایمنی، افسردگی، اضطراب، شخصیت و مشکلات بین فردی اشاره کرد. هدف از مقاله حاضر، روشن سازی اهمیت هیجانات در زندگی روزمره و در حیطه روان درمانی است. با توجه به اهمیت اصالت و بیان تجربه در روابط و زندگی آدمی، مثلث شخص و مثلث تعارض اساس کار روان درمانی پویشی فشرده و کوتاه مدت را شکل می دهد. مثلث تعارض به عوامل درونی مشکل مانند احساس، اضطراب و دفاع اشاره دارد و مثلث شخص به بافت و عوامل بین فردی مشکل می پردازد. اساس درمان از طریق بازسازی مثلث تعارض (سیر توالی احساس، اضطراب و دفاع) در قالب مثلث روابط خصوصاً رابطه بیمار با درمانگر در جلسه درمانی است. احساسات سرکوب شده بیمار نسبت به والدین این بار در بافت درمانی و به صورت آگاهانه نسبت به درمانگر، تجربه و پردازش و نام گذاری شده و تجربه هیجانات منجر به خنثی شدن دفاع ها و رهایی از رنج خودساخته می شود. رنج خود ساخته نتیجه وجدان بیماری است که سوخت آن احساس گناه ناهشیار فرد و تمایل به قربانی شدن و مقاومت است. در این مقاله مکانیزم اثربخشی این درمان در کاهش علائم رنج آور بیماری های پزشکی و روانی مطرح شده و سعی بر گسترش افق دید روان شناسان و علاقه مندان نسبت به این حوزه جدید درمانی شده است.

شفقت ورزی یکی از مفاهیم نوپا در روانشناسی است که موجب گسترش دانش در زمینه سلامت روان و روابط بی فردی شده است . شفقت به طور کلی یک سازه چندبعدی و دارای چهار جنبه اصلی شناختی ، هیجانی، اندیشناکی و انگیزشی است. در این مقاله با مرور برخی از مهم ترین آثار منتشر شده در حوزه شفقت ورزی به ویژه شفقت به خود، سعی شده است دیدگاهی کلی راجع به نقش شفقت ورزی در امنیت جامعه ارائه گردد. در رابطه با نقش وراثت و تربیت، ویژگی انطباقی بودن و تحول شفقت ورزی طی دوران رشد و رابطه آن با سبک های دلبستگی مورد بحث و تا ی ید قرار گرفته است. همچنین همبستگی شفقت با همدلی و انسان دوستی، و تضاد آن با رفتارهای ضداجتماعی بر پایه یافته های پژوهشی تبیین شد ه و در نهایت به موانع و مقاومت ها در برابر تجربه شفقت نیز به طور مختصر اشاره گردیده است.

این مقاله نگاهی کلی به مفاهیم، ضروریات، گستره، اهداف، تکنیک ها و مبانی این حوزه از درمان روان پویشی دارد. در مقاله حاضر با روشن سازی مکانیزم اثربخشی این درمان در کاهش علائم رنج آور بیماری های پزشکی و روانی سعی بر گسترش افق دید روانکاوان و علاقه مندان به این حوزه جدید درمانی می شود. موارد بررسی شده در این پژوهش جدیدترین مقالات این حوزه، کتب مرتبط و بررسی و تحلیل تجربیات درمانگران مطرح آن است. روان درمانگری پویشی فشرده کوتاه مدت باوجود نوظهور بودنش جزو اثربخش ترین روان درمانی ها تلقی می شود و به دلیل اصالت ایرانی خود و اهمیت قائل شدن برای تجارب و هیجانات و اصالت احساس و تقدم هیجان بر تفکر درک شور خودمان نیز طرفداران زیادی دارد و به سرعت رو به گسترش است. این مقاله با بررسی اصول بنیادی روان پویشی و مفاهیمی مانند احساس، اضطراب و دفاع که موردپذیرش اکثر روش های درمانی است می تواند برای تمامی درمانگران ثمربخش باشد. هدف نهایی مقاله حاضر، روشن سازی مسیر درمانگران علاقه مند و متخصصان این حوزه است. با توجه به اصالت تجربه و نمایان شدن تجربه در روابط و زندگی آدمی مثلث روابط و مثلث تعارض اساس کار این درمان را شکل می دهد، مثلث تعارض به عوامل درونی مشکل مانند احساس و دفاع اشاره دارد و مثلث روابط به بافت و عوامل بین فردی مشکل می پردازد. اساس درمان از طریق بازسازی مثلث تعارض (سیر توالی احساس، اضطراب و دفاع) در قالب مثلث روابط خصوصاً رابطه بیمار با درمانگر در جلسه درمانی است، احساسات سرکوب شده بیمار نسبت به والدین این بار در بافت درمانی و به صورت آگاهانه نسبت به درمانگر تجربه، پردازش و نام گذاری می شوند، تجربه هیجانات منجر به خنثی شدن دفاع ها و رهایی از رنج خودساخته می شود. رنج خود ساخته نتیجه وجدان بیماری است که سوخت آن احساس گناه ناهشیار فرد و تمایل به قربانی شدن و مقاومت است. وجه ممیزه اساسی این درمان از روانکاوی سنتی، خنثی کردن مقاومت انتقالی، تقویت پیمان درمانی، تأکید و فشار بر تجربه آنی احساسات و توجه مضاعف بر علائم بدنی است به طوری که می توان آن را تلفیقی از روانکاوی و فنون رفتاردرمانی با هدف حساسیت زدایی هیجانی دانست. تبحر درمانگر این حوزه بیش از هر چیزی در خوب دیدن خلاصه می شود. نزدیکی به تجارب هیجانی باید در لحظه دیده شود و به بیمار نشان داده شود تا فرآیند درمانی مؤثر واقع شود؛ شجاعت، جسارت و به هوشیاری درمانگر ازجمله عوامل مهمی است که می تواند روند درمانی بیمار را دقیق و سریع و ماندگار کند .

تشنج های غیر صرعی روانزاد، آشفتگی های دوره ای همراه با علائم حرکتی، حسی و رفتاری است که به تشنج های صرع شباهت دارد اما همبسته های الکتروفیزیولوژی آن متناسب با صرع نیست. این اختلال تاثیر زیادی بر فعالیت های روزمره افراد و کاهش کیفیت زندگی آنها دارد. هدف از پژوهش حاضر، بررسی اثر بخشی روان درمانی پویشی فشرده و کوتاه مدت (ISTDP) بر بهبود تشنج های غیر صرعی روانزاد است. پژوهش حاضر یک پژوهش تجربی از نوع مورد پژوهی با استفاده از طرح AB است. با استفاده از روش های نقشه برداری مغزی و نظر نورولوژیست و روانپزشک، تشخیص تشنج های غیر صرعی روانزاد در مراجع تایید شد. پرسشنامه افسردگی بک نیز قبل و بعد از مداخلات توسط مراجع تکمیل شد. جلسات روان درمانی با رویکرد ISTDP در ده جلسه انفرادی و به صورت هفته ای یک جلسه برگزار شد. نتایج مشاهده توسط درمانگر و مراجع، نشان دهنده از بین رفتن تشنج های غیر صرعی بود. همچنین، مقایسه نمرات مراجع در سیاهه افسردگی بک در پیش آزمون و پس آزمون، بیانگر کاهش قابل ملاحظه میزان افسردگی او بود. با توجه به یافته های به دست آمده، می توان گفت که روان درمانی پویشی فشرده و کوتاه مدت، روش درمانی مناسبی برای کاهش تشنج های غیر صرعی روانزاد، و در مجموعه های بالینی توسط درمانگران قابل استفاده است.

با وجود پیشرفت های زیادی که در فهم عوامل زیستی و عصب شناختی دخیل در اعتیاد صورت گرفته، این اختلال همچنان یک مشکل سلامت عمومی عمده است که با رنج فردی و اجتماعی همراه است و بار زیادی برای فرد، خانواده و جامعه در پی دارد. احتمال شروع رفتارهای اعتیادی در طول دوره نوجوانی بیشتر از هر دوره سنی دیگر است. مسیرهای تحولی متفاوت مغزی در دوره نوجوانی که شامل مناطق قشری و زیر قشری است از جمله عواملی است که می تواند نوجوانان را نسبت به سایر گروه های سنی مستعد رفتارهای پر خطر از جمله رفتار های اعتیادی کند. بنابراین مطالعات بیشتر در زمینه فهم و شناسایی عوامل زیستی و عصب شناختی دخیل در اعتیاد نوجوانان که منجر به ایجاد راهبردهای پیشگیری و درمانی می شود، ضروری است. در مقاله حاضر، مروری بر مدل های زیستی اعتیاد، تحولات مغزی مربوط به دوره نوجوانی و تاثیرات مصرف مواد بر مغز با هدف یکپارچه سازی فهم و درک اعتیاد در نوجوانان صورت گرفته است. مرور ادبیات پژوهش نشان دهنده آن است که عدم توازن بین سرعت تحول مناطق مغزی قشری پیش پیشانی و مناطق زیر قشری مربوط به پاداش از عوامل دخیل در افزایش آمادگی نوجوانان برای ابتلا به رفتارهای اعتیادی است و مصرف مواد در نوجوانی، خود می تواند منجر به تغییرات مغزی شود که احتمال بروز اعتیاد و سوء مصرف مواد در سال های بعدی زندگی را افزایش می دهد.

سالهاست که تحقیقات تلاش کرده اند اثر دارودرمانی بر مغز را نشان دهند و بودجه های تحقیقاتی بسیاری در این زمینه صرف شده است. این در حالی است که در مورد مکانیزم عمل روان درمانی کمتر می دانیم. با در نظر گرفتن این امر که روان درمانی تاثیر عمیقی بر سیستم های هیجانی، رفتاری و شناختی دارد، انتظار می رود که بر کارکرد و حتی ساختار مغز تاثیر بگذارد. امروزه با دور شدن از دوگانه نگری ذهن و بدن شاهد افزایش تحقیقات در جهت نشان دادن تاثیر روان درمانی بر مغز هستیم. سازمان ملی سلامت روان در پروژه معیارهای دامنه تحقیقاتی اولویت بندی خود را به این سمت تغییر داده است که شناسایی مکانیزم های زیستی زیربنای آسیب شناسی و درمان را معیار اعطای بودجه به تحقیقات بالینی قرار دهد. هماهنگ با این تغییرات، شاهد پیشرفت در علوم اعصاب هستیم که با ماهیت بین رشته ای خود می تواند پلی ارتباطی جهت دستیابی به این اهداف باشد. در این مقاله سعی می کنیم با اشاره به مفهوم انعطاف پذیری مغز مروری بر ادبیات این زمینه پژوهشی داشته باشیم. در این راستا به دنبال پاسخ سوالات زیر هستیم: 1) آیا روان درمانی بر کارکرد و ساختار مغز تاثیر می گذارد؟ 2) آیا تاثیر روان درمانی بر مغز با تاثیر دارودرمانی یکسان است؟ 3) آیا تغییرات عصبی زیستی ناشی از روان درمانی می تواند ابزاری عینی برای بررسی پیشرفت و نتیجه درمان باشد؟