محمدعلى رضایى اصفهانى

در این نوشتار، شیوة حدیثى به عنوان یکى از شیوه هاى تحقیق در مطالعات قرآنى مورد توجه واقع شده و اعتبار روایات تفسیر مورد بررسى قرار گرفته است؛ نخست به سه شیوة فرعى در بررسى حدیثى یعنى تحقیق سندى، تحقیق محتوایى و بررسى جهت صدور، اشاره و در پی آن با طرح دیدگاه هاى مفسّران و صاحب نظرانی همچون علامه طباطبایى و آیت الله معرفت، نظر آیت الله معرفت که تحقیق محتوایى در احادیث تفسیری را مقدم بر تحقیق سندى و صدورى می داند، مورد قبول واقع شده است. چنین می نماید که از نظر مرحوم معرفت، روایات پیامبر بر اساس آیة 44 سورة نحل و روایات اهل بیت بر اساس حدیث ثقلین در تفسیر دارای حجیت است و اعتبار روایات صحابه و تابعین در معانى لغوى و شأن نزول و نقل روایات پیامبر با شرایطى پذیرفتنی است؛ وی، روایات تفسیرى پس از تقسیم بندی به روایات خبر واحد، متواتر و احادیث محفوف به قراین، نوع دوم و سوم را دارای اعتبار می داند و در مورد روایات آحاد صحیح و موثق دیدگاه هاى مفسّران و صاحب نظران را ذکر مىکند، و در نهایت آن را نوعى علم عادى به شمار مى آورد که در تفسیر معتبر است، اما روایات آحاد غیرموثق در تفسیر را معتبر نمی داند مگر آنکه این قبیل روایات با قرینه همراه شود.

در این مقاله شیوة مطالعات موضوعى قرآن که تفسیر موضوعى نامیده مى شود، بررسی می شود و پیشینة آن در احادیث پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) و بحار الانوار علامه مجلسى ردیابى شده و سپس به سه قسم تقسیم شده است: اول، تفسیر موضوعى درون قرآنى (شیوه سنتى) و دوم، تفسیر موضوعى تطبیقى (بین شیعه و سنى و بین قرآن و کتب مقدس) و سوم، تفسیر موضوعى میان رشته اى که در دهه هاى اخیر بین قرآن و علوم روز در زمینه هایی چون سیاسى، اقتصادى و تربیتى مورد توجه قرار گرفته است. فرآیند تفسیر موضوعى و آسیب هاى آن همچون تقطیع آیات و غفلت از قرائن، و تحمیل دیدگاه ها بر قرآن از دیگر موضوعات مورد بررسی در این مقاله است.