آرش رسته مقدم

نوشتار حاضر با هدف ارج نهادن به خدمات و آثار علمی و آموزشی دکتر علی علاقه بند نگارش شده است. در بخش نخست مقاله با کاربست روش زندگی نامه نویسی به حیات شخصی و تحصیلی ایشان اشاره شده و در ادامه آثار علمی وی معرفی و برخی ویژگی های آن ازجمله «توجه به اندیشه ها و نظریه های بنیادین مدیریت و کاربرد آن در عرصه مدیریت آموزشی»، «پرداختن به نیازهای جامعه علمی و تناسب محتوای کتاب ها با سرفصل های درسی مصوب»، «برخورداری از نوآوری و داشتن سهم افزایی در حوزه دانش مدیریت آموزشی» و «نگارش روان و قابل فهم مطالب بدون پرنویسی و پیچیده نویسی» تشریح شده است. در بخش دوم به کمک رویکرد پدیدارشناسانه و تجربه زیسته نگارنده از حضور در کلاس درس و مکاتبات و مراودات با ایشان برخی از خصوصیات شخصیتی، اخلاقی و علمی وی توصیف شده است. بارزترین ویژگی علمی علاقه بند، دانش و شناخت عمیق از بنیان های نظری مدیریت آموزشی و مهم ترین خصوصیت های اخلاقی وی، مناعت طبع، صراحت لهجه، صداقت در عمل و دوری جستن از امور دنیوی بود. علاقه بند نمونه ای از معلم تراز دانشگاه ایرانی و استادی بی جانشین در حوزه مدیریت آموزشی بود که سراسر عمر پرثمر خود را در راستای نگارش کتاب های طبقه بندی شده و ماندگار در رشته مدیریت آموزشی و اعتلای جایگاه علمی این حوزه در نظام دانشگاهی کشور صرف کرد. بهره گیری از دیدگاه های وی که در مقاله حاضر به آن اشاره شده، می تواند گره گشای بخشی از مشکلات نظام مدیریت آموزشی کشور باشد.

پژوهش حاضر در چارچوب روش «زندگی نامه نویسی دیگرنوشت» و از طریق مطالعه اسناد و گفتگو با افراد مطلع به تشریح خدمات آموزشی و تربیتی یکی از پیشگامان آموزش و پرورش ایران در عرصه مدرسه داری نوین پرداخته است. «محمدامیرخان بیرجندی» در سال 1280 شمسی در بیرجند متولد شد. اندکی بعد از تولد به تهران رفت و در «مدرسه آمریکایی ها » به تحصیل و بعدها به تدریس پرداخت. سپس، نظامت و مدیریت دبیرستان «شاه رضا» مشهد را پذیرفت. به منظور اتمام تحصیلات تکمیلی در اواخر دهه سی شمسی به دانشگاه «ویسکانسین» آمریکا عزیمت کرد. «بیرجندی» از پیشگامان «مدرسه داری نوین» و «توسعه روستایی» در ایران است که خدمات وی در عرصه های مذکور کمتر مورد توجه قرار گرفته است. در این نوشتار، صرفاً به خدمات آموزشی و تربیتی ایشان توجه شده است. بر این اساس، به تجربیات وی در زمان مدیریت مدرسه «شاه رضا» و اقداماتی که در کسوت «معاون تعلیماتی وزیر فرهنگ» و «رئیس دانش سرای عالی سپاه دانش مامازن» انجام داده، اشاره شده است. وی، در نظام آموزش و پروش کشور فعالیت های نوآورآن های از جمله «ساماندهی برنامه آموزش تربیت بدنی و تیم های ورزشی در مدارس»، «ترویج فعالیت های فوق برنامه»، «تشکیل گروه های مناظره» و «پیوند میان معلمان و اولیا» را ترتیب داده است. همچنین، برنامه های «مبارزه با بی سوادی»، «سپاه دانش» و «آموزش مکاتبه ای» را به طور موفقیت آمیز اجرا کرده است. سبک مدیریتی و خصوصیات شخصیتی متمایز «بیرجندی» در اداره «دانش سرای عالی سپاه دانش مامازن» در کنار نقش آفرینی وی در تربیت و اعزام دانشجویان به خارج از کشور از او چهره ای فراموش نشدنی در اذهان دانش آموختگان دانش سرا-که اینک از صاحبنظران عرصه تعلیم و تربیت ایران هستند- به یادگار گذاشته است.

دغدغه اصلی پژوهش پاسخ به دو پرسش بوده است. پرسش نخست، بر پایه ی کدام عوامل برپاسازی مدرسه «شوکتیه» قابل تبیین است؟ پرسش دوم، از ویژگی های «شوکتیه» برای به کرد نظام فعلی مدرسه داری چه می توان آموخت؟ به منظور پاسخ به پرسش های مذکور از رویکرد تاریخی-تحلیلی استفاده شده است. از این رو، ابتداء به اجمال به سیر تحولات تاریخ مدرسه داری در ایران و جایگاه مدرسه «شوکتیه» در تعامل با «نهضت مدرسه داری نوین» اشاره شده است. در ادامه به مقوم های سیاسی، فرهنگی (دینی) و جغرافیای سیاسی (ژئوپلیتیکی) به مثابه عوامل شکل گیری مدرسه «شوکتیه» اشاره و در نهایت با الهام از چارچوب تحلیلی «پارسونز» ویژگی های «شوکتیه» در سه سطح «نهادی»، «مدیریتی» و «فنی» طبقه بندی شده است. در سطح نهادی به خصوصیاتی از جمله داشتن کارکرد اجتماعی، الگوی توسعه تدریجی، پیوند مدرسه با اجتماع و برقراری تعامل بین سنت و تجدد اشاره شده است. در سطح اداری به ویژگی هایی همچون روش تامین کادر آموزشی، تجهیز منابع مالی پایدار و متنوع، مدرسه محوری و الگوی پذیرش همگانی و رایگان توجه شده است. در سطح فنی به مواردی از قبیل ماموریت و رسالت متفاوت مدرسه، جامعیت برنامه درسی و روش ارزشیابی دانش آموزان پرداخته شده است. مقاله با ارائه پیشنهادهایی برای بهبود عملکرد نظام مدیریت آموزش و پرورش به پایان رسیده است.

هدف اصلی این پژوهش، فهم تطور مفهومی مدیریت آموزشی از مجرای کنکاش در مقاله های این حوزه بوده است. برای دستیابی به هدف مذکور از روش تحلیل استنادی [1] بهره گرفته شده است. در این راستا، تعداد 9385 مدرک نمایه شده در «وب او ساینس» طی سال های 2015-1900 میلادی با استفاده از نرم افزار «هیست سایت» مورد تحلیل قرار گرفتند. یافته های به دست آمده حاکی از شناسایی چهار اقلیم دانش با عنوان های «رهبری آموزشی و عملکرد مدرسه»، «سنتزپژوهی مطالعات اثربخشی مدارس»، «رهبری توزیعی» و «مفاهیم مرتبط با سازمان آموزشی» می باشد. در پایان، ضمن بحث در مورد علل شکل گیری اقلیم های مذکور، پیشنهادهایی برای بهبود وضعیت مدیریت آموزشی در داخل کشور ارائه شده است.

تطور و تکامل مفاهیم و نظریه های علمی در درازنایتاریخصورت می گیرد. مدیریت آموزشی به عنوان یک حوزه مطالعاتی از این امر مستثنی نیست. بنابراین، فهم فراز و فرودهای مفهومی این حوزه نیازمند نگریستن به آن به مثابه امری تاریخی است. هدف مقاله حاضر، مطالعه نگاشت تاریخی مدیریت آموزشی از مجرای کنکاش نقادانه کتاب «تاریخ مدیریت آموزشی از منظر کتب درسی» بوده است.به منظور دستیابی به هدف فوق با کاربست روش نقد، کتاب از جنبه بیرونی و درونی، بررسی شده است.یافته ها حاکی از آن است که کتاب مذکور باوجود برخورداری از ویژگی های مثبت فراوان، در پاسخ به پرسش ها و اهداف مدنظر دچار کاستی هایی بوده و به طور بایسته نتوانسته-است شمایل کاملی از تاریخ مدیریت آموزشی را به تصویر بکشد. مقاله با استخراج درس آموزی-هایی به منظور خوشه چینی پژوهشگران داخل کشور از میراث جهانی این حوزه خاتمه یافته است. تطور و تکامل مفاهیم و نظریه های علمی در درازنایتاریخصورت می گیرد. مدیریت آموزشی به عنوان یک حوزه مطالعاتی از این امر مستثنی نیست. بنابراین، فهم فراز و فرودهای مفهومی این حوزه نیازمند نگریستن به آن به مثابه امری تاریخی است. هدف مقاله حاضر، مطالعه نگاشت تاریخی مدیریت آموزشی از مجرای کنکاش نقادانه کتاب «تاریخ مدیریت آموزشی از منظر کتب درسی» بوده است.به منظور دستیابی به هدف فوق با کاربست روش نقد، کتاب از جنبه بیرونی و درونی، بررسی شده است.یافته ها حاکی از آن است که کتاب مذکور باوجود برخورداری از ویژگی های مثبت فراوان، در پاسخ به پرسش ها و اهداف مدنظر دچار کاستی هایی بوده و به طور بایسته نتوانسته-است شمایل کاملی از تاریخ مدیریت آموزشی را به تصویر بکشد.

از دو دهه پبش، مالیه آموزش و به ویژه تامین منابع مالی بعنوان یکی از موضوعات مهم برای کشورهای مختلف از جمله ایران مطرح بوده است. پرسش اصلی مطالعه حاضر، شناسایی مهم ترین الگوهای تامین مالی آموزش عالی در مقیاس جهانی است. هدف این پژوهش که با توصیفی و کتابخانه ایی انجام شده است، استخراج آموزه هایی جهت بهبود اوضاع مالی نظام آموزش عالی کشور می باشد. یافته ها نشان داد الگوی پارنیونس و پریت (2010)، بار و کراوفورد (2005) و زایدرمن و آلبرخت (1995) از جمله مهمترین الگوها هستند. با تآمل در الگوهای مطالعه شده و به مدد دانش نظری و تجربه عملی نویسندگان پیشنهاد شده است؛ در رشته هایی که دارای تقاضای اجتماعی و نرخ اشتغال بالایی هستند از الگوی تامین مالی بازاری و شبه بازاری استفاده شود و در سایر رشته ها که بخش غیر دولتی تمایل به سرمایه گذاری در آنها را ندارد، بهره گیری از الگوی دیوان سالارانه (دولتی) در اولویت قرار گیرد.

هدف پژوهش حاضر، آسیب شناسی نظام آموزش کارکنان یکی از شرکت های مادر تخصصی تابعه وزارت نیرو با استفاده از الگوی سه شاخگی است. در الگوی مذکور، سازمان ها از سه منظر ساختاری، رفتاری و زمینه ای مورد بررسی قرار می گیرند. این پژوهش به لحاظ روش شناسی، رویکردی کیفی دارد که به کمک ابزارهایی از جمله مصاحبه و پرسشنامه های باز پاسخ صورت گرفته است. روایی ابزار از طریق آزمون کرونباخ و پایایی آن به کمک روش بررسی همتایان مورد تأیید قرار گرفت. از روش سرشماری در نمونه گیری و گردآوری داده ها و از روش تحلیل محتوا در تحلیل یافته ها استفاده شده است. تحلیل یافته ها نشان داد بیشترین چالش ها، نقاط قوت و فرصت های قابل بهبود در مقوله ساختار قرار دارد. هم چنین بیشترین انتظارات دست اندرکاران بخش آموزش از مراجع بالادستی در شاخه ساختار جای می گیرد. این بدان معناست که در نظام آموزشی فعلی کانون توجه به سمت مسایل درون سازمانی است. بر این اساس می توان گفت در حال حاضر مقوله های رفتاری و محیطی کمتر مورد توجه واقع شده اند. در پایان پیشنهادهایی به منظور رفع آسیب های نظام آموزشی موجود ارایه شده است.

فرهنگ از مفاهیم بنیادین رفتار سازمانی در سطح کلان است که صبغة مفهومی آن در انسان­شناسی و جامعه­شناسی سازمانی ریشه دارد. طرح این مفهوم در مطالعات سازمان و مدیریت ره­آورد پارادایم تفسیرگرایی است که در استعارة سازمان به مثابة فرهنگ مورگان متبلور شده است. هدف پژوهش حاضر شناخت چالش­های فرهنگ سازمان در دستگاه­های دولتی شهر تهران است. روش پژوهش، پیمایشی و ابزار تحقیق، پرسشنامة محقق­ساخته بر اساس مدل رابینز است. روایی صوری و پایایی­ (آلفای برابر با 92 درصد) پرسشنامه تأیید شد. سطح تحلیل پژوهش بر ارزش­های سازمانی متمرکز است. جامعة آماری، کارکنان سازمان­های دولتی در شهر تهران است. نمونه­ای به روش طبقه­ای و با حجم 1008 نفر انتخاب شد. آمار توصیفی و استنباطی (تی همبسته) برای تحلیل داده­ها به­کار گرفته شد. نتایج پژوهش حاکی از وجود چالش­هایی در همة مؤلفه­­های فرهنگ سازمانی است. در نهایت، یافته­های پژوهش تببین و راهکارهایی برای تغییر فرهنگ سازمانی با توجه به مدل­های نوین تغییر سازمانی پیشنهاد شد.

گرچه در مورد مفهوم تعهد سازمانی و رابطه آن با سایر متغیرها، پژوهش های متعددی انجام گرفته است لکن هوش معنوی به عنوان عاملی اثرگذار بر رفتار فردی، اجتماعی و به تبع آن رفتار سازمانی، طی سال های اخیر در ادبیات سازمان و مدیریت مطرح شده است. پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه هوش معنوی و تعهد سازمانی انجام گرفته است. بر این اساس ضمن مرور ادبیات نظری، متغیرهای مربوط و مقیاس سنجش آن ها، چارچوب کلی مطالعه شکل گرفت. استراتژی این پژوهش زمینه یابی (پیمایشی) از نوع هم بستگی، ابزار گردآوری داده ها، پرسشنامه استاندارد شده تعهد سازمانی (Mayer & Allen, 1984, 342) و هوش معنوی (Smith, 2005) است. نتایج تحلیل داده ها که از طریق آزمون همبستگی اسپیرمن محاسبه شده است، حاکی از آن است که از بین ابعاد ده گانه هوش معنوی به ترتیب توجه به مکان های مذهبی و متولیان آن، تجربه های معنوی، اعتقاد به مفاهیم مذهبی و احساس هدف مندی در دنیا، دارای بیشترین هم بستگی با تعهد سازمانی است (p<0/05) هم چنین، فرضیه اصلی پژوهش که به بررسی رابطه بین تعهد سازمانی و هوش معنوی می پردازد، باقی مانده و بیشترین رابطه هم بستگی مرتبط با رابطه هوش معنوی و تعهد عاطفی است. نوآوری پژوهش حاضر در اعتباریابی پرسشنامه هوش معنوی و بررسی رابطه هوش معنوی و تعهد سازمانی است تا جایی که پژوهشگران اطلاع دارند تاکنون مطالعه ای در مورد ارتباط آن ها انجام نشده است.

سرعت تغییرات محیط در ابعاد درونی و بیرونی، منجر به اتخاذ راهبردهای نوینی از جمله یادگیری، کیفیت و خلق دانش توسط سازمان ها شده است. به طوری که بین وجود چنین ویژگی هایی و قابلیت ادامه حیات و رقابت پذیری آنها رابطه ی مثبت و معناداری وجود دارد. مفاهیم یادگیری سازمانی و سازمان یادگیرنده سابقه ای بیش از سه دهه دارند و با وجود الگوها و مدل های مختلف، همچنان نیاز به الگویی که بتواند ارتباط این دو مفهوم را به صورت شفاف تبیین کند، محسوس است. در مقاله ی حاضر که از جمله مقالات مفهومی می باشد، سعی شده با استفاده از روش پژوهش تحلیلی، این نقیصه با ارائه ی الگویی یکپارچه که برگرفته از نظریات تعدادی از صاحب نظران برجسته در حوزه مربوطه می باشد، برطرف گردد. الگوی مذکور شامل سه بخش می باشد؛ در بخش اول توانمندسازهای یادگیری به عنوان زیربنای ایجاد سازمان یادگیرنده با رویکردی منبع محور مطرح شده است که شامل دو سطح سازمانی(ساختار) و غیرسازمانی(افراد) می باشد و برگرفته از نظریه واتکینز و مارسیک است. در بخش فرآیند، نظریه ی یادگیری سازمانی هابر به عنوان پیونددهنده ی توانمندسازها و عملکرد تشریح شده است و بخش عملکرد به ترسیم ویژگی های سازمان یادگیرنده تحت عنوان مفهوم ""هرم سازمان یادگیرنده"" با توجه به نظریات افرادی همچون سنگه و نانوکا اختصاص یافته است. باتوجه به رویکرد نظام گرای حاکم بر طراحی مدل و لحاظ نمودن توانمندسازها، فرآیند و عملکرد به عنوان ابعاد اصلی آن، به نظر می رسد به عنوان اولین مطالعه ی صورت گرفته در این زمینه، بتواند در درک بیشتر مفاهیم مذکور راهگشا باشد. این مقاله با ارائه ی پیشنهادهایی کاربردی و پژوهشی خاتمه می یابد

باوجود توجه روزافزون به مفاهیم یادگیری سازمانی و سازمان یادگیرنده، ایده ی یادگیری زدایی سازمانی نیازمند توجه و تأمل بیشتر است. این مفهوم با ناتوانی سازمان در یادگیری یا فراموشی سازمانی متفاوت است و اشاره به فرآیند رها کردن و کنار گذاشتن آگاهانه باورها، قواعد و رویه های قدیمی غیرمفید سازمانی دارد. در مطالعه حاضر که با رویکرد تحلیلی و استدلالی صورت گرفته است ضمن مرور ادبیات مفهومی به مواردی از جمله ماهیت، محتوا، سطوح و ابعاد یادگیری زدایی توجه شده است در ادامه با تحلیل مدل های نوین یادگیری زدایی، رابطه مفهومی یادگیری زدایی و یادگیری سازمانی در قالب الگویی یکپارچه پیشنهاد شده است. مقاله با ارائه پیشنهادهایی کاربردی و پژوهشی خاتمه می یابد.

این مقاله با بررسی روشهای سنجش یادگیری سازمانی درصدد طراحی الگوی جامعی در این زمینه است. بدین منظور با نگرشی نظام یافته، یادگیری سازمانی در سه بخش توانمندساز ، نتایج و پیامدهای عملکرد طبقه بندی شده است. راهبرد پژوهش، پیمایش با هدف کاربردی و توسعه ای است. ابزار آن پرسشنامه ای دارای 73 گویه است که از طریق آن یازده سازه اصلی در طیف شش درجه ای لیکرت مورد سنجش قرار گرفته است. این پرسشنامه با اعمال تغییراتی برگرفته از پرسشنامه اصلاح شده ابعاد سازمان یادگیرنده (DLOQ) واتکینز و مارسیک (2004) و مقیاس بونیتس و همکاران (2002) است. به طوری که از پرسشنامه واتکینز و مارسیک به منظور سنجش فرایندها و تسهیل کنندگان یادگیری سازمانی و از ابزار بونیتس به منظور سنجش پیامدهای یادگیری استفاده شده است. نوآوری این پژوهش در تلفیق رویکردهای فرایند محور و نتیجه گرا در حوزه یادگیری سازمانی است که در مطالعات قبلی مغفول واقع شده است. جامعه پژوهش تعدادی از نیروگاههای بخش حرارتی هند و نمونه آن 502 نفر از کارکنان سطوح مدیریت میانی و ارشد هستند. از آلفای کرونباخ به منظور سنجش پایایی پرسشنامه بهره گرفته شده است که ارزش محاسبه شده 0.7 سنجه مناسبی برای آن محسوب است. هم چنین اعتبار همگرا و تمایز به کمک روشهای PLS , AVE سنجیده شده است. در پایان با توجه به تجزیه و تحلیلهای آماری الگویی نظام مند به منظور سنجش نظام یادگیری سازمانی ارائه شده به طوری که تلفیق توانمندسازها و نتایج یادگیری در سطوح فردی، گروهی و سازمانی و مرتبط نمودن آن با عملکرد سازمانی، ویژگی منحصر به فردی به الگو به عنوان اولین مطالعه صورت گرفته داده است که می تواند در فهم و تبیین ابعاد مبهم سازمانهای یادگیرنده و یادگیری سازمانی بسیار راهگشا باشد.

یکی از مدل هایی که به طور عملیاتی به شناسایی و تعریف ویژگی های سازمان یادگیرنده پرداخته است و مدل و یک ولئون است این دو با مطالعه گسترده در بین شرکت های موفق به ویژگی هایی از قبیل رهبر فرابین و برنامه / ارزیابی و اطلاعات ونوآوری و اتبکار و اجرا بعنوان ویژگی های سازمان یادگیرنده اشاره کرده اند پژوهش حاضر به مطالعه ویژگی های یاد شده در یک سازمان آموزشی پرداخته است روش پژوهش توصیفی از نوع زمین ه یابی و ابزار پژوهش پرسش نامه ای بود که در بین مدیران سازمان اجرا شده است با توجه به محدود بودن جامعه آماری سعی شده کل مدیران بعنوان نمونه در نظر گرفته شوند برای تجزیه و تحلیل سوالات پژوهش از آمار توصیفی و آمار استنباطی استفاده شده است یافته های پژوهش نشان داد سازمان یاد شده که از لحاظ آموزشی داعیه یاد دهندگی دارد در حال حاضر از لحاظ سازمانی به میزان خیلی کمی از ویژگی های سازمان یادگیرنده برخوردار است و با وضعیت مطلوب خود فاصله زیادی دارد در پایان بر مبنای نتایج پژوهش پیشنهادهایی به منظور تحول به یک سازمان یادگیری ارائه شده است