نجمه احمدآبادی آرانی

هدف پژوهش حاضر، تبیین نظریه آموزش و پرورش آزاد و تطبیق آن با آموزه های تعلیم و تربیت اسلامی است. برای دستیابی به این هدف از روش های تحلیلی تطبیقی استفاده شده است. اطلاعات موردنیاز پژوهش از طریق مطالعه اسناد و مدارک جمع آوری و تجزیه و تحلیل نتایج آن نیز براساس روش برودی در چهار مرحله توصیف، تفسیر، هم جواری و مقایسه صورت گرفت. یافته های پژوهش نشان داد؛ مبانی نظریه آموزش و پرورش آزاد مشتمل بر هفت مبنای اصلی ازجمله ارزشمندی فی نفسه دانش، تعلیم و تربیت عمومی، تربیت شهروند آزاد، همبستگی دانش و ذهن، وحدت در دانش و کثرت در واقعیت، تربیت عقلانیت، و تساوی در بهره گیری از فرصت هاست. نظریه آموزش و پرورش آزاد با آموزه های تعلیم و تربیت اسلامی دارای وجوه مشترکی از قبیل: تأکید بر عقلانیت، انتخاب و اراده فردی، ارزش ذاتی دانش و... است. اما این نظریه با آموزه های تعلیم و تربیت اسلامی دارای وجوه افتراقی از قبیل: توجه به دین به عنوان امری شخصی، فردمحوری، فروکاهش منابع کسب معرفت، نخبه گرایی، کثرت گرایی معرفت شناختی و کم توجهی به حرفه آموزی در آموزش و پرورش آزاد است.

هدف پژوهش حاضر، بررسی مبانی انسان شناختی از دیدگاه ملاصدرا و اصول تربیتی منتج از آن با استفاده از روش استنتاجی بازسازی شده فرانکنا می باشد. براساس این روش، با ترکیب گزاره های توصیفی مربوط به مبانی انسان شناختی و گزاره های تجویزی ناظر به هدف تعلیم وتربیت، می توان به گزاره های تجویزی مربوط به اصول تربیت دست یافت. مبانی عمده انسان شناختی از دیدگاه ملاصدرا به این نحو صورت بندی شده اند: حرکت تکاملی نفس، تفوق عقل نظری بر عقل عملی، اراده مسبوق به عقل عملی، ظهور ملکات و ظهور نوعیت های فردی. نتایج پژوهش حاکی از آن است که در دیدگاه ملاصدرا می توان از این اصول تربیتی سخن گفت: تقویت تدریجی حرکت تکاملی نفس، قراردادن عقل عملی در خدمت عقل نظری، پرورش اراده با تقویت عقل عملی، تداوم بر عمل و توجه به تفاوت های فردی.

هدف پژوهش حاضر، تبیین وجوه تعمیق تربیت دینی حسب رویکرد فرامتن با تأکید بر نظریه پساساختارگرایی است تا بتواند سهمی در افزایش دانش های بنیادین در این حوزه معرفتی داشته باشد. روش پژوهش از نوع بنیادی- کاربردی ضمن مطالعه توصیفی از نوع اسنادی است. نتایج پژوهش بیان گر آن است که فرامتن  تنها یک رسانه بدیل نیست؛ بلکه تولید معرفت پویایی است که می تواند جای انتقال اطلاعات سلسله مراتبی را بگیرد. از طریق فرامتن، توانایی جستجوهای هوشمندانه و چندگانه فراهم می شود و روابط بینابینی متن ها شدت گرفته و گفتگو و ارتباط میان علوم و معارف دینی از اهمیت بیشتری برخوردار می شود. در این راستا، فرامتن به عنوان سازه فرهنگی جدید با کسب تجارب متنوع، امکان تبادل نظر و گفتگو میان ادیان، ارتباط محتوایی و مطالعات میان رشته ای، پرورش رویکرد انتقادی و نمایان شدن روش های متنوع تدریس و روش حل مسئله در تعلیم وتربیت دینی می تواند نقش تسهیلی داشته باشد.

هدف اصلی پژوهش حاضر، بررسی جایگاه حیات طیبه در سند تحول بنیادین تعلیم وتربیت ایران و تبیین راهکارهای تحقق آن در آموزش وپرورش است. سؤالات پژوهش عبارتند از: ۱. جایگاه حیات طیبه به عنوان وسیله تحقق هدف های تربیتی در مبانی نظری سند تحول بنیادین تعلیم وتربیت ایران چیست؟  ۲.راهکارهای تحقق حیات طیبه درآموزش وپرورش ایران باتوجه به نقش عناصر مختلف نظام آموزشی چیست؟ ۳. اهمیت نقش های مختلف عناصر نظام تعلیم وتربیت در تحقق حیات طیبه باتوجه به نظر متخصصان چیست؟ برای پاسخگویی به سؤالات فوق از روش تحلیل محتوا و اسنادی استفاده شده است. یافته های سؤال اول پژوهش بیانگر آن است که فراوانی واژه حیات طیبه و جامعه صالح در فلسفه تربیت جمهوری اسلامی ایران (۲۰۸ مرتبه )، فراوانی واژه حیات طیبه در فلسفه تربیت رسمی و عمومی در جمهوری اسلامی ایران (۷۵ مرتبه) و فراوانی واژه حیات طیبه در رهنامه نظام تربیت رسمی و عمومی در جمهوری اسلامی ایران (۵۱  مرتبه)  است  که دلالت بر اهمیت جایگاه حیات طیبه در سند تحول بنیادین آموزش وپرورش ایران دارد. در پاسخ به سؤال دوم پژوهش، راهکارهایی نظیر توجه به انتخاب و تربیت معلمان شایسته، ایجاد فضای تعاملی میان مربیان و متربیان، ایجاد هماهنگی بین عوامل مختلف نظام تربیتی برای دستیابی به اهداف و..... در ارتباط با نقش عناصر مختلف نظام تعلیم وتربیت در تحقق حیات طیبه ذکر شد. نتایج سؤال سوم پژوهش نیز نشان داد باتوجه به نظرات متخصصان؛ معلم، نهاد خانواده، محتوای برنامه های درسی، فعالیت های پرورشی و مدیران آموزشی به ترتیب به عنوان عناصر نظام تعلیم وتربیت در فراهم آوردن تحقق حیات طیبه نقش دارند. باتوجه به نتایج حاصله می توان اذعان نمود انتخاب حیات طیبه و ایجاد آمادگی در متربیان برای تحقق آن به عنوان هدف غایی فعالیت های تربیتی، مفهومی جامع است که دستیابی به این هدف غایی و کلی در گرو هماهنگی و نقش آفرینی همه نهادهای جامعه و عناصر مختلف نظام تعلیم وتربیت است. 

هدف پژوهش حاضر، تحلیل رهیافت های تربیتی فمینیسم مدرن و پست مدرن و نقد آن برمبنای تعلیم وتربیت اسلامی با استفاده از روش های تحلیل تطبیقی و انتقادی است. یافته های پژوهش، بیانگر آن است که در فمینیسم مدرن تربیتی بر برابری حقوق زن و مرد، پرداختن به نظریات عام و جهان شمول، تأکید بر نقد فرهنگی و مخالفت با دوگانه انگاری جنسیتی و در فمینیسم پست مدرن تربیتی بر اصل تفاوت انسان ها به ویژه تفاوت های میان زنان و مردان، تردید در روایت های کلان، تقویت گفتمان و ساختارشکنی، تأکید شده است. فمینیسم مدرن و پست مدرن تربیتی، در عین اینکه، یک سری موانع و مشکلات را از زنان گرفت و حقوقی را به آنان اعطا کرد، ولی موانع و چالش هایی را برای بشریت و به ویژه زنان ایجاد کرد که  برمبنای آموزه های اسلامی می توان آنها را مورد نقد و بررسی قرار داد. ازجمله این نقدها می توان بر چشم پوشی فمینیسم مدرن از تفاوت زن و مرد در راستای تناسب محوری؛ نسبیت گرایی و بی ثباتی اخلاقی در فمینیسم پست مدرن؛ غایت های متفاوت در اکتساب علوم در آموزه های تربیتی فمینیسم (مدرن و پست مدرن) و اسلام؛ تأکید افراطی فمینیسم پست مدرن بر گفتمان به جای عمل و عینیت و تضعیف نهاد خانواده به مثابه اصلی ترین کانون تربیتی در فمینیسم مدرن، اشاره کرد.

هدف پژوهش حاضر، تحلیل تربیت اخلاقی ریچارد رورتی و نقد آن بر مبنای نظریات علامه طباطبایی با استفاده از دو روش تحلیل مفهومی و انتقادی است. یافته های پژوهش بیانگر آن است برخی از ریچارد رورتی به عنوان یک فیلسوف پست مدرن در حوزه اخلاق و تعلیم و تربیت نام می برند مهمترین ویژگی های اساسی اخلاق از منظر رورتی مشتمل بر ضد بنیادگرایی بودن اخلاق، کثرت گرایی، ضد سلطه گرایی، همبستگی اجتماعی، اخلاق بدون اصول، پیشرفت اخلاقی و جایگاه کلیدی ادبیات در اخلاق است. از نظر رورتی، تربیت اخلاقی امری اختصاصی و محلی است و هنجارهای جهان شمول وجود ندارد که بتواند راهنمای عمل جهانیان باشد همچنین تربیت اخلاقی رورتی مبتنی بر گفتمان است که با بکارگیری بازیهای زبانی، میتوانیم به یادگیری اخلاقی کمک نماییم .رورتی مهمترین اهداف تربیت اخلاقی را تهذیب یا پالایش، خودسازی و عاملیت انسان، عدم تمایز میان امر واقع و ارزش در تربیت اخلاقی و همگرایی و ادراک متقابل ذکر می کند. در آراء تربیت اخلاقی ریچارد رورتی ، نقطه ضعف ها و اشکال هایی دیده می شود که می توان بر مبنای دیدگاه علامه طباطبایی (ره) به عنوان اندیشمند مسلمان و صاحب نظر در حوزه تربیت اخلاقی مورد نقد و بررسی قرار داد که از جمله میتوان، نفی فطرت در دیدگاه رورتی، نفی فرا روایت ها ، رویکرد تکثر گرایانه و ضد اقتدار گرایانه بودن رورتی در تربیت اخلاقی را اشاره نمود.

هدف پژوهش حاضر، بررسی معرفت شناسی اسپینوزا و لوازم تربیتی آن با رویکرد انتقادی بر مبنای آموزه های اسلامی است. برای نائل شدن به اهداف این پژوهش از روش های تحلیل مفهومی، توصیفی- تحلیلی و انتقادی استفاده شده است. یافته های پژوهش بیانگر آن است نظریه شناخت، جایگاه ویژه ای در نظام فلسفی اسپینوزا دارد. اسپینوزا معرفت بشری را به چهار دسته تقسیم می کند: 1-علم افواهی ناشی از مسموعات؛ 2-ادراکات ناشی از تجربه مبهم؛ 3-معرفت استنتاجی؛ 4-معرفت شهودی. با نظر به مبانی معرفت شناختی اسپینوزا، مهم ترین لوازم تربیتی آن مشتمل بر تلقین در تربیت، تجلی ماهیت عقلانی در تعلیم و تربیت، دستیابی به یگانگی و نائل شدن به مراحل بالا در تعلیم و تربیت، تلاش و پشتکار متربیان ، تأکید بر نقش فطرت در تربیت، توجه به نهادهای مذهبی در تربیت اخلاقی و پرهیز از تعارض در فرایند یادگیری است. علی رغم نکات مثبتی که در مبانی معرفت شناختی و نظریه تربیتی اسپینوزا وجود دارد ازجمله فعال بودن متربیان و تأکید بر عقلانیت، چالش هایی نیز دیده می شود که می توان بر مبنای آموزه های تربیتی اسلام مورد نقد قرارداد ازجمله: معرفت شناسی اومانیستی نظریه اسپینوزا، نسبیت گرایی شناختی در نظریه اسپینوزا، تأکید اسپینوزا بر روش تلقین در تربیت، نادیده گرفتن تفاوت های فردی در تربیت و عدم توجه به تفکر انتقادی در تربیت را می توان اشاره کرد.

هدف پژوهش حاضر، بهبودبخشیدن به برنامه های درسی چندفرهنگی نظام آموزشی ایران بر اساس آرای تربیتی میشل فوکو و هنری ژیرو با استفاده از دو روش تحلیل مفهومی و استنتاجی بود. یافته های پژوهش نشان داد که: برنامه درسی چندفرهنگی بایستی بر بنیاد مفاهیمی چون عدالت اجتماعی، برابری آموزشی و تسهیل تجارب آموزشی مبتنی باشد در بین فیلسوفان تربیتی جهانی و شاخص در برنامه درسی چندفرهنگی، میشل فوکو و هنری ژیرو نکات قابل ملاحظه ای را در این زمینه ارائه کرده اند. فوکو تعلیم وتربیت را بیشتر امری شخصی، ویژه و محلی- موقعیتی می داند، از این رو می گوید: در زمینه تعلیم وتربیت، لحن ترجمان برنامه های درسی و لحن معلم باید متضمن چندآوایی باشد. تعلیم وتربیت مد نظر ژیرو نیز نوعی تعلیم وتربیت چندفرهنگی است که اقلیت های قومی و نژادی را مورد حمایت قرار می دهد. ژیرو معتقد است برنامه درسی باید عرصه ظهور صداهای گوناگون فرهنگی، نژادی و جنسیتی باشد و نباید هیچ گروهی به حاشیه رانده شود. به نظر ما، با عنایت به آرای تربیتی این دو فیلسوف  می توان از رویکردهای مساعدتی و تکمیلی جهت بهبود چندفرهنگی سازی برنامه درسی نظام آموزشی ایران استفاده کرد و راهکارهایی از جمله تعلیم وتربیت مرزی، تربیت انتقادی در نظام آموزشی، نوآوری در محتوای آموزشی، تقویت تفکر انتقادی دانش آموزان، روش های کیفی یاددهی- یادگیری و متنوع سازی فعالیت های مدارس را مورد توجه قرار داد.

هدف این پژوهش، تحلیل و نقد آرای ایمانوئل کانت و ملا احمد نراقی با تأکید بر تربیت اخلاقی است تا بتواند سهمی در افزایش دانشهای بنیادین در این حوزه معرفتی داشته باشد. این پژوهش، بنیادی کاربردی و روش مطالعه آن تطبیقی اسنادی است. یافته های پژوهش نشان داد کانت و ملا احمد نراقی گرچه به دو منظومه فکری متفاوت (غرب و اسلام) تعلق دارند، هر دو بر قائل بودن انسان به عنوان نقطه مرکزی در تربیت اخلاقی، تأکید بر منشأ ارادی برای اخلاقیات و تأثیر اراده آدمی در انجام کردارهای اخلاقی، پرورش قوه درک و فهم آدمی در مرحله بالای تربیت اخلاقی تأکید دارند که از موارد تشابه مهم این دو دیدگاه است، هم چنین در بیان مغایرتهای تربیت اخلاقی در دیدگاه کانت به خرد عملی یا وجدان انسانی (خاستگاه اخلاق)، تکوین منش (هدف تربیت)، روشهای آموزشی دموکراتیک و تأکید بر آزادی شاگرد (روشهای تربیتی)، پرورش جسمانی، تأدیب و فرهنگ (مراحل تربیت اخلاقی)؛ و در دیدگاه نراقی، نفس ناطقه انسانی (خاستگاه اخلاق)، سعادت انسان (هدف تربیت)، تمرین و تکرار، الگوپذیری و محبت ورزی (روشهای تربیتی)، تأدیب و تعلیم و تفهیم (مراحل تربیت اخلاقی) را می توان اشاره کرد.

این پژوهش با رویکردی تحلیلی و اسنادی و با هدف تحلیل آراء و اندیشه های تربیتی نادینگز و نقد آن از منظر تعلیم و تربیت اسلامی تدوین شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که مهم ترین مبانی فلسفی نادینگز شامل عاطفه گرایی، هستی گرایی، پدیدار شناسی و فمینیسم است. اهداف تربیت مشتمل بر ترکیب تجارب آموزشگاهی با ارزش هایی همچون عشق و علاقه به یادگیری، مهربانی، احترام به خود و تربیت شهروندان دموکراتیک است. از نظر نادینگز، اصل گروی در غم خواری پذیرفته نیست و روش های تربیتی شامل الگودهی، گفت وگو، و عمل، قابل تأیید است. با وجود دیدگاه های مثبتی که در اندیشه های فلسفی و تربیتی نل نادینگز مشاهده می شود، آراء تربیتی وی ضعف هایی نیز بر مبنای تعلیم و تربیت اسلامی دارد؛ از جمله نادیده گرفتن منابع خارجی تقدس در اهداف تربیت، رویکرد فمینیستی در تربیت، مبنا قرار دادن عاطفه به عنوان ملاک اساسی تربیت، غفلت از سایر ابزارهای مؤثر در تعلیم و تربیت، نسبیت گرایی، غفلت از نقش معیار و اصول در تعلیم و تربیت، غفلت از عوامل درونی در تربیت، ابتنای اندیشه نادینگز بر پراگماتیسم، غفلت از نقش جامع معلم در فرایند یاددهی یادگیری، تغافل از نقش تنبیه در تعلیم و تربیت.

هدف این پژوهش، بررسی و نقد نظام تربیتی سارتر با تأکید بر آرای تربیتی شهید مطهری است. روش پژوهش بنیادی کاربردی و روش مطالعه توصیفی تحلیلی از نوع اسنادی است. نتایج پژوهش نشان داد، بعد اهداف در نظام تربیتی مبتنی بر آرای سارتر شامل نسبیت گرایی در تعلیم و تربیت، فعال بودن شاگردان، یادگیری فردی، آزاد اندیشی و پرورش خلاقیت است؛ هم-چنین اصول تربیتی برگرفته از آرای وی شامل اصل فعالیت، مسؤلیت پذیری، آزادی، خلاقیت، نسبیت و شکاکیت است به علاوه روشهای تربیتی مستخرج از آرای تربیتی وی نیز شامل روش گفت و شنود و کلاس درس باز است. از سوی دیگر بعد اهداف در نظام تربیتی مبتنی بر آرای شهید مطهری شامل شناخت خداوند و نزدیکی به او، خود شناسی، توجه به فرد و اجتماع، آزادی معنوی، پرورش روحیه انتقادی بین افراد جامعه، پرورش قوه تفکر و ابتکار، ایجاد و تقویت روحیه علمی در متعلم و ایجاد روحیه اعتماد به نفس بین فراگیران است. هم چنین اصول تربیتی وی نیز شامل هماهنگی با فطرت، پیوند تربیت با معنویت، بهره گیری از اراده، و مجموعه روشهای تربیتی فلسفه تربیتی وی نیز شامل تعقل، تکریم، عبادی و... است. بر این اساس با تأکید بر آرای تربیتی شهید مطهری می توان آرای تربیتی سارتر را در زمینه هایی چون عدم ملازمت تربیت با معنویت، نفی فطرت انسان، عدم هدفمندی، غفلت از نقش و جایگاه معلمان در تعلیم و تربیت و افراط بر آزادی مطلق متعلمان مورد نقد و بررسی قرار داد.

هدف اصلی این پژوهش، بررسی تعلیم و تربیت مرزی با تاکید بر دلالت های تربیتی هنری ژیرو در تحولات تربیتی می باشد. برای دستیابی به این هدف از روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بهره گرفته شد. ژیرو به عنوان یک نظریه پرداز معاصر پست مدرنیسم با طرح نظریه انتقادی درصدد ارائه نوعی از تعلیم و تربیت است که در آن مسئله سیاست، اخلاق و فرهنگ از اهمیت خاصی برخوردار است. او ضمن انتقاد از آموزش و پرورش حاکم کنونی جهان که مبتنی بر آموزه های مدرنیته است، دیدگاه تعلیم و تربیت مرزی را پیشنهاد می کند. به طورکلی، نتایج حاصل بررسی دیدگاه ژیرو در خصوص تعلیم و تربیت نشان می دهد که تعلیم و تربیت به خودی خود روندی سیاسی دارد و هدف تعلیم و تربیت مرزی، ایجاد یک جامعه مساوات خواه دموکراتیک می باشد و بسیاری از هدف های سنتی تعلیم و تربیت را طرد می کند و معطوف به شناخت مرزها و دیدن تفاوت ها و دریافت آنهاست. تعلیم و تربیت مطلوب این است که در آن صداهای دیگر نیز شنیده شود و اندیشه و فلسفه تعلیم و تربیت مرزی نمی تواند از کنار مسائل و زبان اجتماعی و فرهنگی انسان ها بگذرد چرا که محکوم به شکست می شود.

این پژوهش به ماهیت انسان از دیدگاه اسلام و غرب و نقش آن در علوم تربیتی پرداخته است. روش پژوهش کیفی و از نوع توصیفی تحلیلی (تحلیل اسنادی) است. یافته ها دلالت دارد بر اینکه انسان، موضوع تربیت است و هرگونه طرحی در این زمینه، مسبوق به نگاه انسانشناختی ویژه ای است. ماهیت انسان از دیدگاه اسلام شامل اصالت فطرت، انسان به منزله عامل، هدفمندی و کمال گرایی و حیات طیبه است در حالی که در غرب اصالت فرد، سکولارسیم، مادی گرایی و رویکرد تجربی و امانیسم از مهمترین گزاره های تربیتی است. با توجه به جامعیت دین اسلام، تربیت دینی با محوریت تعالی و تکامل معنوی انسان، تلاش دارد که انسان را از مرحله دانستن به مرحله بودن سوق دهد و خیر اعلی را به منزله ارزش، فراسوی امور علمی و ... قرار دهد .