حمیده یسن زاده

از دوران ساسانی، به عنوان آخرین دوره شکوفایی فرهنگ و تمدن ایران قبل از اسلام، بخش قابل توجهی آثار زرین و سیمین به یادگار مانده است که می توان آنها را یکی از پر مایه ترین هنرهای فرهنگ و تمدن ایران زمین به حساب آورد. از آنجایی که هنر ساسانی عمدتاً درباری و نمایانگر فرّ و شکوه ایزدیِ پادشاهان ساسانی است، بنابراین اغلب آثار زرین و سیمین بجای مانده از این دوران، دربردارنده موضوعات و مضامینی مرتبط با پادشاه از جمله شکار شاهانه است. هنرمند ساسانی در اجرای این مضامین باید نهایت ذوق و هنر خود را برای طراحیِ این شکوه و جلال بکار می گرفت. در این پژوهش، ظروف سیمینِ شکار از منظر ترکیب بندی مورد واکاوی بصری قرار گرفته اند که منجر به دستیابی و کشف الگوهای رایج تناسباتی و ترکیبی در ظروف شکارِ ساسانی شده است. طبق پژوهش حاضر، ظروف شکار دارای ترکیب بندی های مختلف و متنوعی می باشند که از این میان به نظر می رسد چهار الگوی سامانمند با ساختاری معنی دار، مخصوص ظروف ساختِ کارگاه های درباری یا شاهی می باشد. این چهار الگو یا ترکیب بندیِ رایج، طی آنچه در پژوهش معرفی می شود شاملترکیب بندی عمودی و افقی، ترکیب بندی منتشر، ترکیب بندی متقارن و ترکیب بندی متقاطع می شود.

ظروف زرین و سیمین ساسانی، در زمره نفیس ترین مصنوعات هنر فلزگری ایران باستان به شمار می آیند. این اشیاء از نظر شکل و نقوش بسیار متنوع هستند و انواع ظروف از قبیل بشقاب ها، کاسه ها، جام ها، انواع آبخوری و گلدان با مضامینی نظیر شکار شاهانه، صحنه های رسمی درباری، صحنه های ضیافت، تصاویر گیاهی و جانوری، نیم تنه های انسانی، موضوعات اساطیری و غیره را شامل می شوند. ظروف مدالیون دوره ساسانی با نیم تنه اشخاص از جمله اشیائی هستند که متأثر از نوع رومی هم عصر خود بوده اند. البته ویژگی خاص مدالیون های ساسانی که آن ها را از نمونه های رومی متمایز می کند، وجود گیاهانی در زیر نیم تنه های انسانی است. با توجه به بررسی های انجام شده در این پژوهش، وجود این گیاه در زیر نیم تنه های صاحب منصبان درباری، ریشه ای ایرانی داشته که اشاره به ارتباط پادشاه و گیاه، اسطورهشاهِ برآمده از گیاه و زایش ایزد مهر از میان نیلوفر دارد این تفکر اسطوره ای در ایران و مشرق زمین تاریخی ...