الهام فلاح منشادی

محتوای آموزشی هر حرفه از نقش و جایگاه آن حرفه در جامعه ناشی می شود و آموزش شهرسازی نیز از این قاعده مستثنا نیست. درواقع آموزش شهرسازی باید در عمل پاسخگوی نیازهای متخصصان شهرسازی باشد. در همین راستا، این مقاله ابتدا به بررسی نقش متخصص شهرسازی در ایران پرداخته و سپس با تعیین مهم ترین دانش و مهارت های متخصص شهرسازی، به ارزیابی میزان انطباق این نقش با محتوای آموزش شهرسازی می پردازد. نقش متخصص شهرسازی با مصاحبه با 12 فرد حرفه ای و مهم ترین دانش، مهارت و اهمیت ارزش ها در آموزش شهرسازی با تکمیل 341 پرسشنامه مشخص گردیده است. بررسی نقش متخصص شهرسازی در ایران مبین غلبه دیدگاه تکنسین و یا مشاور در فرایند تصمیم گیری بوده و تأکید اصلی بر تهیه طرح های توسعه در مقیاس های مختلف است. نمود نقش متخصص شهرسازی در محتوای آموزش شهرسازی غلبه دانش رویه ای/کاربردی، مهارت های تکنیکی و تحلیلی بوده و ارزش ها بی اهمیت است که نشان دهنده انطباق نقش متخصص شهرسازی با محتوای آموزشی در ایران است.

با توجه به ماهیت بین رشته ای شهرسازی یکی از سؤالات کلیدی در آموزش شهرسازی ضرورت وجود یا عدم وجود مقطع کارشناسی در شهرسازی است؟ دیدگاه های موافق و مخالف زیادی در این ارتباط وجود دارد. در حالی که بعضی از مقطع کارشناسی ارشد حمایت می-کنند، عده ای با توجه به عملکرد خوب فارغ التحصیلان کارشناسی شهرسازی، ضرورت انتخاب رشته شهرسازی از 18 - 19 سالگی و مشکلات مالی دانشگا هها بر ضرورت وجودی مقطع کارشناسی تأکید دارند. در این مقاله این سؤال را در ارتباط با شرایط ایران مورد بحث قرار گرفته و از روش تحقیق آمیخته )پرسش نامه و مصاحبه( برای پاسخ استفاده شده است. مجموعاً 187 پرسش نامه توسط سه گروه دانش آموختگان کارشناسی شهرسازی، اساتید رشته و کارفرمایان )مدیران شهرسازی( تکمیل شده است. همچنین 12 مصاحبه ساختاریافته با استادان و حرفه مندان مطرح در حوزه شهرسازی انجام شده است. نتایج حاصل از مقاله نشان می دهد که اکثریت پرسش-شوندگان و مصاحبه شوندگان از وجود این دوره رضایت داشته و آن را برای کشور ضروری می دانند.

در کشور ما با توجه به ضعف جدی حمل و نقل عمومی انبوه بر (مترو و اتوبوس)، تاکسی دارای اهمیت و جایگاه ویژه ای در سیستم حمل و نقل شهری گردیده است تا جائیکه در بعضی شهرهای کوچک و متوسط تا 80 درصد از حمل و نقل درون شهری توسط تاکسی صورت می گیرد. سهم بالای تاکسی به عنوان یک شیوه حمل و نقل عمومی (شبه عمومی) در حمل و نقل شهری در ایران، فارغ از فرصت ها و تهدیدهای ناشی از این حقیقت، پرداختن به مسئله کارایی و اثربخشی این وسیله را با توجه به تعداد زیاد ذینفعان (شامل رانندگان تاکسی و شهروندان) در اولویت است. در تحقیق حاضر کارایی و اثربخشی سیستم تاکسیرانی در شیراز از دید رانندگان و شهروندان در چهار حوزه ناوگان، رانندگان، شهروندان و مدیریت تاکسیرانی مورد ارزیابی قرار گرفته است. بدین منظور ابتدا شاخص های موثر بر کارایی و اثربخشی تاکسیرانی از دید هر دو گروه بررسی شده و بر این اساس تعداد 100 پرسشنامه توسط شهروندان در مناطق 9 گانه شیراز و 100 پرسشنامه توسط رانندگان تاکسی تکمیل گردیده است که به بررسی سطح رضایت آنها در ابعاد مختلف می پردازد. نتایج حاصل از تحقیق نشان می دهد که از دید شهروندان امکانات درون تاکسی (بخاری، کولر و ...)، نحوه محاسبه کرایه، نداشتن پول خرد و برنگرداندن بقیه کرایه توسط راننده، و دسترسی به تاکسی در مواقع خاص نامناسب ارزیابی می شود. از دید رانندگان میزان فعلی کرایه، بهره مندی از خدمات بیمه ای، پیگیری مطالبات از سوی تاکسیرانی، خدمات ارائه شده توسط تاکسیرانی، وضعیت جایگاه عرضه سوخت، کیفیت خدمات جانبی (استراحتگاه، سرویس بهداشتی و ...)، و کیفیت خدمات تاکسیرانی در مواقع خاص دارای ضعف جدی است.

آموزش شهرسازی شامل سه مؤلفه اصلی است: دانش، مهارتها، و ارزشها. تأکید تحقیق حاضر بر ارزیابی دانش شهرسازی با مقایسه سرفصل درسی مقطع کارشناسی شهرسازی در ایران با 10 دانشگاه برتر در کشورهای مختلف است. در این مقاله ابتدا دانش موردنیاز برای آموزش در رشته شهرسازی معرفی شده است و سپس سطح اهمیت هر درس در ایران با اهمیت درس در سطح جهان مقایسه شده است. برای تعیین اهمیت هر درس در ایران از روش نظرسنجی استفاده شده و 312 پرسش نامه را سه گروه از دانشجویان، دانش آموختگان، و استادان رشته شهرسازی تکمیل کرده اند. برای تعیین سطح اهمیت هر درس در مقیاس جهانی با استفاده از جستو جوی اینترنتی و مراجعه به وبگاه 10 دانشگاه مختلف مشخص شده که هر درس در چند دانشگاه تدریس می شود. نتایج تحقیق نشان می دهد که دروس اساسی مستخرج از مبانی نظری عمدتاً در دانشگاههای جهان تدریس می شود. عمده این دروس در سرفصل درسی مقطع کارشناسی شهرسازی در ایران نیز وجود دارد. دو تفاوت عمده تأکید بر درس محیط زیست و مباحث اجتماعی است که در ایران اهمیت کمتری دارد، درصورتی که در همه دانشگاههای بررسی شده تدریس می شود که این تفاوت می تواند از غلبه نگاه فنی در ایران در مقابل نگاه اجتماعی وزیست محیطی در سطح جهانی ناشی شود.

رویکرد حمل ونقل یکپارچه یکی از راهبردهای حمل ونقل پایدار است که با هدف کاهش ناهماهنگی و تفرق های موجود در نظام مدیریت خدمات حمل ونقلی پیشنهاد شده است. در این رویکرد سه هدف اصلی تکمیل و تشدید اثرات ناشی از اقدامات بخشی و جزیره ای، تامین کننده مالی خدمات حمل ونقلی، و ایجاد مقبولیت عمومی برای پذیرش سیاستهای حمل ونقل پایدار همزمان تامین می گردد. هدف از این تحقیق معرفی مفاهیم پایه در حمل ونقل یکپارچه شهری و ارائه سند راه و تصویر کلی از اقداماتی است که می تواند برای اجرایی کردن این رویکرد در کلانشهرها و شهر تهران به عنوان نمونه موردی دنبال شود. بدین منظور ابتدا تعاریف و مزیت های حمل ونقل یکپارچه ارائه شده، در ادامه اقدامات لازم برای یکپارچه سازی حمل ونقل شهری معرفی گردیده است. روش تحقیق مورد استفاده روش توصیفی تحلیلی است و از ابزار پرسشنامه برای جمع آوری اطلاعات استفاده شده است. در پرسشنامه از 20 نفر از متخصصین حوزه حمل ونقل شهری درخواست شده که اولاً بر اساس طیف 5 تایی لیکرت مشخص نمایند پتانسیل اجرایی شدن هر اقدام در تهران تا چه اندازه است؟ همچنین فرصتها و موانع موجود در تهران به منظور اجرایی شدن را به صورت تشریحی ذکر نمایید. نتایج این پژوهش نشانگر آن است که از بین اقدامات اجرایی برای یکپارچه سازی حمل ونقل شهری تهران اقداماتی که به یکپارچه سازی بین مدهای مختلف حمل ونقلی می پردازد پتانسیل اجرایی بیشتری دارند و در مقابل موانع بیشتری برای اجرایی شدن یکپارچه سازی مدیریتی و سازمانی وجود دارد. در جدول نهایی این تحقیق مهم ترین موانع و فرصتها و الزامات اجرایی شدن هر اقدام در تهران معرفی شده است.

آموزش شهرسازی شامل سه مولفه اصلی است: دانش، مهارت ها و ارزش ها. مطالعات گسترده ای به معرفی مهارت های اصلی موردنیاز شهرسازان پرداخته است ولی تفاوت های بنیادی در آموزش شهرسازی در کشورهای در حال توسعه و کشورهای پیشرفته لزوم شناسایی مهارت های مورد نیاز شهرسازان در این کشورها را افزایش می دهد. برای شناخت مهم ترین مهارت های شهرسازان در ایران مجموعاً 341 پرسشنامه توسط دانشجویان، دانش آموختگان، استادان و کارفرمایان شهرسازی تکمیل شده است. در حالیکه مهم ترین مهارت شهرسازان در کشورهای پیشرفته مهارت های ارتباطی است، نتایج این بررسی نشان می دهد که در ایران مهم ترین مهارت برای شهرسازان با مدرک کارشناسی مهارت های کار تیمی، مهارت های تکنیکی و مهارت جمع آوری اطلاعات می باشد، و برای شهرسازان با مدرک کارشناسی ارشد مهم ترین مهارت ها شامل مهارت های تحلیلی، ارائه شفاهی و تعریف مسئله است . این درحالی است که دو مهارت بودجه بندی و مدیریت پروژه هم برای شهرسازان با مدرک کارشناسی و هم برای شهرسازان با مدرک کارشناسی ارشد دارای کم ترین اهمیت می باشد. ارزیابی موفقیت آموزش شهرسازی در انتقال مهارت ها در ایران نشان می دهد که سطح موفقیت در حد متوسط بوده است. بیشترین موفقیت آموزش در انتقال مهارت هایی چون مهارت های تحلیلی، تکنیکی و سپس ارائه شفاهی دیده می شود. در حالیکه مهارت های مدیریتی (هر سه مهارت)، مهارت ارتباط با برنامه ریزان و مسئولین طرح نیز در پایین ترین حد است.

پایداری سیستم های حمل ونقل مانند پیاده راه ها صرفاً ایجاد آنها نیست بلکه ارزیابی میزان کارایی آنها را نیز دربرمی گیرد و این نکته ای پراهمیت است. بدین منظور در پژوهش حاضر به ارزیابی احداث و بهره برداری یکی از پیاده راه های مهم تهران، یعنی پیاده راه بازار تهران واقع در خیابان 15 خرداد پرداخته می شود. قرار گرفتن بازار بزرگ تهران در جنوب پیاده راه، و نیز وجود عناصر تاریخی ارزشمند در محدوده، همواره موجب جذب تعداد زیادی از شهروندان به این منطقه شده است و می شود؛ و این موضوع توجه ویژه به این پیاده راه را به منظور تأمین خدمات متناسب با حجم استفاده کنندگان، طلب می کند. انجام ارزیابی با استفاده از مشاهدات میدانی و دادن 100 پرسشنامه به عابران، و 50 پرسشنامه به شاغلان (با هدف آگاه شدن از نظر آنان)، و همچنین انجام مصاحبه عمیق با 10 نفر از شاغلان محدوده و مسئولان طرح انجام شده است. نتایج ارزیابی حاکی از آن اند که احداث پیاده راه به طور کلی رضایت استفاده کنندگان از محیط (شاغلان و عابران) را در پی داشته است. با این حال ضروری است به نکاتی دیگر نیز توجه شود؛ که از این دست اند: تأمین امنیت عمومی، حفظ عناصر و جاذبه های تاریخی و فرهنگی، تامین و مدیریت مبلمان شهری متناسب با تعداد استفاده کنندگان با تأکید بر تأمین نظافت و بهداشت عمومی، ساماندهی دستفروش ها، و فروشندگان اجناس بر روی چرخ های دستی و موتورسیکلت سواران، مقاوم سازی ساختمان ها و نوسازی بدنه، ایجاد فعالیت شبانه، افزایش سطح و تناوب خدمات دسترسی حمل ونقل عمومی، ایجاد پیوستگی مسیر، جلب مشارکت کاسبان و ساکنان، و مانند اینها.

بررسی نظام برنامه ریزی فضایی در کشورهای مختلف میتواند راهنمایی در راستای اتخاذ تصمیمات مقتضی جهت بهبود نظام عملکردی برنامه ریزی در کشور باشد. کشور بلژیک با وجود مساحت کم آن دارای نظام برنامه ریزی منحصر به فردی است، که ناشی از موقعیت ویژه سیاسی و اجتماعی این کشور است. بلژیک دارای سیستم فدرالی متشکل از سه جامعه فرهنگی و سه منطقه اقتصادی است که برنامه ریزی فضایی در حیطه اختیارات مناطق اقتصادی قرار میگیرد و هر یک از مناطق سیستم برنامه ریزی متفاوتی را دنبال مینمایند. در این مقاله ابتدا ویژگیهای عمومی کشور بلژیک بیان شده و در ادامه مشکلات شهرنشینی و در نهایت، خلاصه ای از سیستم برنامه ریزی فضایی در این کشور مورد بررسی قرار گرفته است. بررسی نظام برنامه ریزی فضایی در کشورهای مختلف میتواند راهنمایی در راستای اتخاذ تصمیمات مقتضی جهت بهبود نظام عملکردی برنامه ریزی در کشور باشد. کشور بلژیک با وجود مساحت کم آن دارای نظام برنامه ریزی منحصر به فردی است، که ناشی از موقعیت ویژه سیاسی و اجتماعی این کشور است. بلژیک دارای سیستم فدرالی متشکل از سه جامعه فرهنگی و سه منطقه اقتصادی است که برنامه ریزی فضایی در حیطه اختیارات مناطق اقتصادی قرار میگیرد و هر یک از مناطق سیستم برنامه ریزی متفاوتی را دنبال مینمایند. در این مقاله ابتدا ویژگیهای عمومی کشور بلژیک بیان شده و در ادامه مشکلات شهرنشینی و در نهایت، خلاصه ای از سیستم برنامه ریزی فضایی در این کشور مورد بررسی قرار گرفته است.