محمدرضا پورمحمدی

در دنیای امروز، مدیریت شهری به یکی از سازمان های مؤثر در زندگی شهروندان تبدیل شده است که همیشه به نحوی با خدمات آن در ارتباط هستند. سنجش رضایت مردم از خدمات شهری یکی از مهم ترین عوامل تعیین کننده کیفیت و چگونگی عملکرد ارائه کنندگان خدمات شهری است؛ برهمین اساس هدف پژوهش حاضر آن است که کیفیت عملکرد مدیریت شهری را در محله موردمطالعه ؛ مبتنی بر نگرش شهروندان موردسنجش قراردهد. بنابرین روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و برای دستیابی به نظریات شهروندان از ابزار پرسشنامه(طیف لیکرت) استفاده گردیده است. حجم جامعه آماری کلیه ساکنان محله پاسداران و حجم نمونه نیز400 نفرکه با استفاده از فرمول کوکران محاسبه گردید؛ همچنین برای آزمون شاخص های موجود، باتوجه به حجم زیاد نمونه ها و طبق قضیه حد مرکزی از آزمون پارامتری میانگین یک جامعه(t-Test) استفاده شده است. نتایج تحقیق حاکی از آن بوده که میزان رضایت ساکنان از مدیریت شهری وخدمات ارائه شده آن درسطح متوسط به پایین قرار دارد؛ همچنین براساس آزمون فریدمن مشخص گردید که در بین همه شاخص های تحقیق، بالاترین میزان رضایت شهروندان، مربوط به شاخص کنترل پاکیزگی و بهداشت محیط با امتیاز 70/3 دررتبه اول قرار داشته و پایین ترین میزان رضایت مندی نیز در شاخص مشارکت دادن مردم در تصمیم گیری های مربوط به شهر با امتیاز15/2است؛ درنهایت با استفاده از آزمون های کای اسکوئر و اسپیرمن مشخص گردید که بین سطح تحصیلات و سن با میزان رضایت مندی از عملکرد مدیریت شهری تفاوت های معناداری وجود دارد و همچنین عدم وجود روابط معنادار بین متغیرهای جنس و وضعیت تأهل و درآمد را با میزان رضایت مندی در محدوده موردمطالعه نشان می دهد

اهمیت روزافزون مطالعات کیفیت زندگی در پایش سیاست های عمومی و نقش آن به عنوان ابزاری کارآمد در مدیریت و برنامه ریزی شهری، پیوسته در حال پررنگ شدن می باشد. سنجش کیفیت زندگی در شهرها معمولاً از طریق شاخص های ذهنی حاصل از پیمایش و ارزیابی ادراکات و رضایت شهروندان از زندگی شهری و یا با استفاده از شاخص های عینی حاصل از داده های ثانویه و به ندرت با استفاده از هر دو نوع شاخصه ها اندازه گیری می شود. لذا هدف این پژوهش سنجش و تدوین مدل مفهومی کیفیت زندگی در شهر ارومیه مبتنی بر شاخص های مسکن بوده به طوری که نوع تحقیق، کاربردی و روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی است و گردآوری اطلاعات نیز از طریق مطالعات کتابخانه ای، میدانی و پرسش نامه صورت گرفته است. برای نیل به هدف تحقیق، تعداد 12 شاخص بر اساس نظرات نخبگان انتخاب شده و در نرم افزار GIS لایه های اطلاعاتی برای آن ها تشکیل شده است. برای محاسبه وزن شاخص ها از روش تصمیم گیری چندمعیاره BWM استفاده شده، که بیش ترین وزن بدست آمده مربوط به کیفیت ابنیه و کم ترین مربوط به قدمت ابنیه بوده است. وزن به دست آمده از روش BWM در شاخص های 12 گانه استاندارد ضرب شده و باهم ترکیب شده اند. هم چنین به منظور ارزیابی کیفیت زندگی در مناطق پنج گانه شهر ارومیه از مدل MARCOS استفاده شده است. نتایج نشان می دهد که 23 درصد از محدوده شهر در پهنه کیفیت زندگی خیلی کم، 34 درصد در پهنه کیفیت زندگی کم، 13 درصد در پهنه کیفیت زندگی متوسط، 20 درصد در پهنه کیفیت زندگی زیاد و 11 درصد در پهنه کیفیت زندگی خیلی زیاد قرار گرفته است و این یعنی شهر ارومیه به لحاظ کیفیت زندگی مبتنی بر شاخص های مسکن، در سطح متوسط رو به پایین قرار گرفته است.

انسان از ابتدای خلقت خود و شروع زندگی در این جهان با پدیده تهدید روبرو بوده است و همواره تلاش می نموده تا تعادلی بین تهدیدات متصوره و نیازمندی های انسان به امنیت برقرار نماید. در این زمینه پدافند غیرعامل بعنوان یکی از مؤثرترین و پایدارترین روش های دفاع در مقابل تهدیدات از قدمتی به بلندی تاریخ بشر برخوردار می باشد. و یکی از راهکارهای ارائه شده برای کاهش صدمات در این زمینه به هنگام وقوع بحران، استفاده از فضاهای باز می باشد. فضاهای باز علاوه بر هزینه کم نسبت به سایر راهبردها و فن های کاهش صدمات، در مراحل مختلف قبل، حین و بعد از حادثه می توانند نقش تعیین کننده ای را ایفاء کنند. بنابراین هدف پژوهش، ارزیابی فضای باز شهری و نقش آن در کاهش آسیب پذیری در مواقع بحران با رویکرد پدافند غیرعامل در شهر تبریز می باشد. پژوهش حاضر توصیفی – تحلیلی و از نظر هدف کاربردی است. نمونه گیری به صورت هدفمند بوده، 100 نفر از ساکنان مناطق 10 گانه شهر تبریز برای پرسشگری انتخاب شدند. داده های حاصل از پرسشنامه با استفاده نرم افزار ARC GIS و روش های تصمیم گیری چند معیاره و تحلیل فازی تجزیه و تحلیل شدند. نتایج نشان داد که در وزن دهی زیرمعیارهای فضای باز، بیشترین وزن به زیرمعیار پوشش سراسری (0.621) و کمترین وزن به زیرمعیار خودکفایی نسبی (0.023) اختصاص داده شد و مطابق شکل نهایی هم پوشانی وزنی فازی شده، میزان مطلوبیت فضای باز در کاهش آسیب پذیری مناطق ده گانه بر اساس مساحت حاکی از این است که (4253469) متر مربع با درصد (55/5) کمترین و (14849144) متر مربع با درصد (39/19) از مساحت تبریز بیشترین میزان مطلوبیت فضاهای باز در کاهش آسیب پذیری را دارا می باشد و همچنین از بین مناطق ده گانه تبریز، مناطق (5،6،7،9) در کاهش آسیب پذیری توانایی نقش بیشتر، و مناطق (1،2،4،8،9،10) توانایی نقش کمتری را در مواقع بحران در کاهش آسیب پذیری به نسبت فضاهای باز دارا می باشد.

مراکز تجاری در کشورهای مختلف بر اساس نیاز بازار صنعتی از نیمه دوم قرن نوزدهم به بعد که تولید، انبوه کالا را به ارمغان آورد، شکل گرفتند.با گذشت زمان، سطح وسیعی از اراضی شهرها به کاربری تجاری اختصاص یافت که نمود کالبدی آن به صورت مغازه، بازار، پاساژ، مجتمع های تجاری نوین، مال ها و مگامال ها ظاهر شدند. این مراکز به عنوان یکی از عوامل اصلی تغییر و بهبود فضاهای شهری مطرح هستند که در کنار توسعه اقتصاد شهری، نقش مهمی در تولید فضاهای جدید شهری ایفا می کنند و موجب تغییر و بهبود فضاهای شهری پیرامون می شوند.مجتمع های تجاری، مال ها و مگامال ها همانند سایر پدیده ها، دارای آثار مثبت و منفی می باشند که از جمله آثار منفی، تاثیر این مراکز در تغییر نقش شهرها به سمت مصرفی شدن می باشد. بر این اساس پژوهش حاضر به منظور ارزیابی تأثیرمجتمع های تجاری و مال ها بر مصرفی شدن کلان شهر تبریز انجام گرفته است. این پژوهش از لحاظ هدف کاربردی و بر اساس ماهیت توصیفی-تحلیلی است که رویکرد حاکم بر آن از نوع کمی می باشد. جامعه آماری پژوهش مشتریان مجتمع های تجاری ستاره باران، رویال، لاله پارک، اطلس و پالادیوم رشدیه تبریز است. حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران 400 نفر برآورد گردید و به تناسب تعداد مشتریان هر مجتمع تجاری به صورت تصادفی سیستماتیک بین آنها توزیع گردید. به منظور تحلیل موضوع چارچوبی از چهار شاخص فرهنگی و اجتماعی، اقتصادی، فیزیکی-کالبدی و محیطی بهره گرفته شد و جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات از روش معادلات ساختاری و نرم افزارSTATA استفاده شده است. پایایی کلی پرسشنامه 754/0 به دست آمد.نتایج بدست آمده از تحلیل داده ها با استفاده از روش معادلات ساختاری نشان می دهد مجتمع های تجاری مورد مطالعه در مصرفی شدن شهر موثر می باشند و این تاثیر شامل تمام ابعاد فرهنگی- اجتماعی، اقتصادی، فیزیکی-کالبدی و محیطی می شود.

در سال های اخیر مفهوم سیستم های نوآوری منطقه ای به طور گستردهای تکامل یافته و به عنوان پایه و اساسی برای سیاست گذاری استفاده می شود و دربرگیرنده سیستمی است که در آن بنگاه ها و دانشگاه ها با بازیگران منطقه ای تعامل داشته و در نتیجه روابط درهم تنیده اجتماعی و هم جواری فضایی با عناصر منطقه ای به یادگیری تعاملی و نوآوری دست می یابد و در پی ارتقاء ظرفیت های نوآوری بنگاه ها و دانشگاه ها، به پویایی توسعه در مناطق یاری می رسانند؛ در این راستا اهدف از پژوهش حاضر سناریونگاری نوآوری منطقه ای در کلان شهر تبریز با رویکرد آینده پژوهی می باشد. این پژوهش از لحاظ هدف، کاربردی و از نظر ماهیت، توصیفی-تحلیلی و جهت گردآوری اطلاعات مورد نیاز آن نیز از دو روش کتابخانه ای و میدانی بهره گرفته شده است. جامعه آماری پژوهش شامل 32 نفر از افراد واجد شرایط در بخش صنعت، دانشگاه و دولت می باشند که به صورت نمونه گیری هدفمند انتخاب شده اند. برای تجزیه وتحلیل اطلاعات نیز از روش پویش محیطی، نرم افزارهای میک مک و سناریو ویزارد و روش سوات استفاده شده است. یافته های حاصل از روش پویش محیطی نشان می دهد که 71 عامل بر نوآوری منطقه ای در کلان شهر تبریز اثرگذار می باشد که از میان این عوامل و با تحلیل های حاصل از نرم افزار میک مک، 13 عامل به عنوان عوامل کلیدی در نوآوری منطقه ای کلان شهر تبریز شناخته شده اند. سپس برای هر کدام از عوامل کلیدی سناریوهای محتمل طراحی و با استفاده از نرم افزار سناریوویزارد مورد تحلیل قرارگرفته اند، که سه سناریوی قوی، ضعیف و باورکردنی استخراج شده است؛ از میان آنها سناریوی باورکردنی به دلیل اینکه حد واسط بین دو سناریوی دیگر می باشد با استفاده از روش استقرایی مبنای تحلیل قرار گرفته است و با توجه به آن، سه سناریوی طلایی، هشدار فاجعه برای آینده نوآوری منطقه ای در کلان شهر تبریز متصور شده است.

مقدمه: حق به شهر یک حق بشری است که شامل تعلق یافتن شهر به همه ی شهروندان و مشارکت آنان در امور شهری است. حق به شهر تضمین مساوی بودن فرصت ها و توزیع مناسب خدمات و امکانات است که می تواند ارتباط دوسویه ی مؤثری با حکمروایی خوب شهری ایفا نماید. هدف: هدف تحقیق حاضر بررسی و تحلیل تئوری حق به شهر و نقش آن در تحقق حکمروائی خوب شهری در کلان شهر تبریز می باشد. روش شناسی: تحقیق حاضر ازنظر نوع هدف کاربردی و ازلحاظ ماهیت و روش توصیفی- تحلیلی و برای جمع آوری داده ها از روش های کتابخانه ای و میدانی استفاده شد. جامعه آماری را شهروندان ساکن در کلان شهر تبریز تشکیل می دهند که طبق سرشماری مرکز آمار در سال 1395 دارای ۱۵۵۸۶۹۳ نفر جمعیت و 497898 خانوار بوده که با استفاده از فرمول کوکران تعداد 337 نفر از شهروندان به عنوان نمونه انتخاب شدند. در انتخاب شهروندان، افراد بالای 20 سال مورد پرسشگری قرار گرفتند و برای نمونه برداری در مناطق ده گانه کلان شهر نیز از روش خوشه ای استفاده شد. جهت تجزیه وتحلیل داده ها از آزمون های تی تک نمونه ای، میانگین، کروسکال والیس، رگرسیون وزنی جغرافیایی و تحلیل مسیر استفاده گردید. قلمرو جغرافیایی پژوهش: قلمرو جغرافیایی تحقیق کلانشهر تبریز مرکز استان آذربایجان شرقی در شمال غرب ایران است. یافته ها و بحث: یافته ها نشان داد، در بین شاخص های حق به شهر شاخص متنوع بودن فعالیت ها و کاربران در وضعیت مطلوبی قرار داشته و سایر شاخص ها در وضعیت قابل قبولی قرار ندارند. ازنظر فضایی منطقه 9 با میانگین رتبه ای 05/175 و منطقه 7 با میانگین رتبه ای 10/170 در وضعیت مطلوبی به سر می برند. ازنظر شاخص های حکمروایی خوب شهری نیز شاخص های مشارکت، قانونمندی و پاسخگویی در وضعیت متوسط به بالایی بوده و منطقه 8 و 7 از این نظر وضعیت مطلوبی دارند. نتیجه گیری: شاخص های تئوری حق به شهر در سطح کلانشهر تبریز  اثرات متنوعی در تحقق حکمروایی خوب شهری از دیدگاه شهروندان  دارد. چنانچه، شاخص های پذیرش تفاوت و تضادهای شهری با مقدار 242/0 و آزادی فعالیت در فضای شهری با مقدار 145/0 بیشترین تأثیرگذاری در تحقق حکمروایی خوب شهری در کلان شهر تبریز داشته اند. لذا، می توان گفت در فرایند حکمروایی خوب شهری در متروپلیس های ایران توجه به تئوری حق به شهر و حقوق شهروندی از ضروریات توسعه پایدار شهری است.