مرتضی بحرانی

مرتضی بحرانی

مدرک تحصیلی: عضو هیأت علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی

مطالب

فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱ تا ۲۰ مورد از کل ۴۸ مورد.
۱.

Al-Farabi on the Power of Language; The role of expression in the formation of societies

نویسنده:
تعداد بازدید : 872 تعداد دانلود : 381
Al-Farabi has discussed language in his philosophical discussions, albeit here and there. His discussions are especially about syntax and logic. Most existing studies have dealt only with the connection between this syntax and logic, and with the conventionality or naturalness of language in al-Farabi’s thought. The question of this article is what are the political implications of al-Farabi's discussions on language? The results of the study, based on the method of content analysis of al-Farabi’s works, indicate that Farabi specifically related the logic and logical crafts to his political thought; In such a way he expects the realization of the virtuous city on the basis of demonstration (Alborhan); And explains the existence of non-virtuous cities with crafts such as rhetoric, dialectic, poetry and sophistry. In other words, it is the expression which forms the city. These findings help us to analyze al-Farabi's thought in our own time and ask ourselves what does al-Farabi's thought has for us? By trying to come closer to the answer of this question I conclude the article with this claim that al-Farabi's idea of non-virtuous cities is relevant to us today. What remains is our retainment.
۲.

بررسی پدیدارشناختی تطور مناسبات میان نسل ها در پدیده ورزا جنگ(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: ورزاجنگ گاوبازی نسل پدیدارشناسی قصدمندی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 515 تعداد دانلود : 880
بازیِ خونینِ ورزاجنگ، از دیرباز در برخی از مناطق ایران و گیلان معمول بوده و عبارت است از به جنگ انداختن گاوهای نر. این بازی طی چند دهه گذشته با دگرگونیِ ساختارهایِ اجتماعی، دچار تغییراتی شگرف شد؛ هرچند به ظاهر، هسته اصلی آن، یعنی «جنگیدن دو گاونر» هم چنان باقی مانده است. باتوجه به این که کلیتِ جهانِ زندگیِ روزانه بخشی از مردم شمال کشور در نسل های مختلف، چنان سرشار از نگره های طبیعی به این پدیده است که به گسترش آن تحت عنوان «پاسداشت بازی بومی»، ضرورت های دفاع از سنت اصرار دارند، این پژوهش با بهره گیری از روش پدیدارشناختی مدنظر «تیتچن» و «هابسن» (تمرکز بر رهیافت مستقیم) و با الهام از نظریه «مانهایم» درخصوص مناسبات نسلی، سیر تحول شکلی و محتوایی این پدیده در نسل های مختلف را مورد بررسی قرار داده است. برای این کار از شیوه گردآوری داده «گروه کانونی» و از استراتژیِ تحلیلِ پدیدارشناسی «موستاکاس» استفاده نموده است. پرسش اساسی این است که نسل های مختلف مردم در خطه شمال، به خصوص گیلان در برگزاری این مراسم چه چیزی را تجربه می کنند؟ و این مراسم در تطور تاریخی خود چه تحولی را در مناسبات میان نسل ها ایجاد کرده است؟ نتیجه کار این که تفاوت های میان نسل ها، تحولاتی بر محور بزنگاه های تاریخی در مکان و زمان حول ورزاجنگ به وجود آورده و موجب تطور آن در نسبتش با مسائل اجتماعی، سیاسی و اقتصادی (ازقبیل پدیده هایی چون: جشن، نمایش، شاه، قمارو زمین بازی) شده است.
۳.

«جای» منتقد: بررسی انتقادی کتاب مفهوم نقد در نهضت های تجددخواه جهان عرب(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
تعداد بازدید : 410 تعداد دانلود : 356
این مقاله به نقد و بررسی کتاب «مفهوم نقد در نهضت های تجددخواه جهان عرب با نگاهی به نظریه های مدرنیته و پسامدرنیته» می پردازد. مولف قصد دارد مفهوم و پدیده نقد را به بحث بگذارد اما فراموش می کند که نقد یک کنش مدرن است و در نتیجه دچار سنت گرایی و پست مدرنیسمی می شود که یکی مانع نقد است و دیگری مخل نقد. به رغم گزاره هایی از کتاب که امید به پیشرفت را تداعی می کنند مولف گرفتار گذشته گرایی سنت گرایانه و دل مشغول تفنن پست مدرنیستی است. این دو عامل باعث شده است که مولف نقد را مربوط به قلمرو فلسفه آگاهی بداند: گویی اگر اعراب در ذهنیت خود به مرحله نقادی برسند جوامع آنها نیز پیشرفت می کند. این تناقضات به ویژه در آن جا خود را نشان می دهند که مولف در عمل به ارزش های مدرن (آزادی، شادی و انسجام) اهمیتی قائل نمی شود. هر پژوهشی در باب نقد که قدردان نتایج عملی مدرنیته نباشد، نمی تواند پژوهشی جدی و صادقانه تلقی شود. این نکته، محور بررسی کتاب در این مقاله است. من برای اینکه این اختلال در شناخت را به نقد بکشم با روش هرمنیوتیک سوءظن کتاب را مورد بررسی قرار داده ام.
۴.

Conceptual Expansion of the Public Sphere from Literary and Political to Scientific

کلید واژه ها: Modern Society Progress Issue Scientific Public Sphere university

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 95 تعداد دانلود : 810
The public sphere is one of the most important explanatory and normative concepts in the field of political sociology. Addressing the public sphere is especially important because it can explain the transition from the traditional to the modern. In particular, the fundamental question here is whether it is possible to arrive at a normative understanding of the situation in Iran by addressing and analyzing the public sphere, as Habermas has described it. Our problem is a general and at the same time specific problem. There are two central concepts in Jürgen Habermas's theory of structural transformation in the general sphere. One is literary-artistic speech and the other is political-moral speech. According to Habermas, the public sphere was first formed around literary and artistic debates, and then into political and moral discourse. From then on, the public sphere became practically a focal point for criticizing the political situation; To the extent that the public sphere became a free space and the concept of public opinion was born from it. In this article, while briefly explaining the two aforementioned areas, an attempt is made to propose a third area that describes our descriptive and normative understanding of the transition to the modern situation. This third field can be called a scientific field.
۵.

کاربست تاریخ مفهومی در فهم اندیشه و کنش سیاسی(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : 734 تعداد دانلود : 981
تاریخ مفهومی، رویکردی نظری برای رسیدن به فهمی نوین از اندیشه و کنش سیاسی در گذر زمان و در بستر تحولات سیاسی- اجتماعی است. در این رویکرد، مفاهیم ریشه در تحولات اجتماعی دارند؛ به گونه ای که با تغییر و تحول در جامعه و حوزه کنش، مفاهیم نیز از نظر معنا و کارکرد دچار تغییر می شوند. پرسش این نوشتار، چگونگی فهم و تفسیر نسبت کنش و نظر سیاسی است و اینکه آیا رویکرد تاریخ مفهومی می تواند این نسبت را به نحوی توضیح دهد که پژوهشگر علاوه بر کشف این مهم، به مسئولیت خود برای ساختن جامعه و جهان بهتر نیز بپردازد. فرض ما این است که تاریخ مفهومی می تواند تفسیری مناسب از نحوه بودن امور و تجربیات تاریخی را ارائه دهد و افق آینده را برای مداخله در امور اجتماعی بازگذارد، به نحوی که قلمرو کنش پژوهشگر در مقام نظرورز کنشگر نیز مشخص شود. این نوشتار با روش توصیفی- تحلیلی به معرفی این رویکرد می پردازد. تلاش ما این است که شرایط امکان ارائه درکی مفهومی از پدیده های سیاسی در بستر فهمی مدرن را شرح دهیم.
۷.

سوسیالیسم و اراده معطوف به شکست (نقد و بررسی کتاب سوسیالیسم، ایده شکست خورده ای که هرگز نمی میرد)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
تعداد بازدید : 424 تعداد دانلود : 638
این مقاله بر بنیاد نقد و بررسی کتاب سوسیالیسم، ایده شکست خورده ای که هرگز نمی میرد (اثر کریستین نیمیتز) تالیف شده است. در جایی که نیمیتز بر آن است که ایده سوسیالیسم به رغم شکست های پیاپی ش هنوز زنده است، من بر آنم که مساله مرگ یا زنده بودن «ایده»ها نیست. پدیدارهای ذهنی انسان شامل ایده ها، احکام و اراده ها هستند. ایده ها هیچ گاه نمی میرند؛ خواه ایده سوسیالیسم باشد یا ایده خدا یا اژدهای هفت سر. مساله اصلی، درستی یا نادرستی اراده های انسانی است. بر این اساس، من تلاش کرده ام تا به شیوه پدیدارشناسی انتقادی، پدیدار کنم که سوسیالیسم یک اراده معطوف به شکست است. هزار بار دیگر هم که تکرار و تجربه شود، چیزی جز شکست را محقق نخواهد کرد. در مقابل، و حسب تجربه تاریخی، این لیبرال سرمایه داری است که اراده های درست و معطوف به پیشرفت را پیش روی ما نهاده است. برای ما که در فرایند پیشرفت گام نهاده ایم، حکم اخلاقی این است که وسوسه های سوسیالیستیک معطوف به توزیع برابر را کنار نهیم. آغاز پیشرفت ما، گام نهادن در مسیر تولید است. تولید و تبادل سرمایه عبارت اخرای گردش آزاد و حق آزادی است. تنها با این حق است که می توانیم خود را محقق کنیم.
۸.

آینده گذشته ایران: بررسی انتقادی کتاب وزارت و دیوان سالاری ایرانی در عصر اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
تعداد بازدید : 830 تعداد دانلود : 191
آینده تاریخ ایران تا حد زیادی در گرو روایتی است که ما از گذشته آن ارائه می کنیم. این روایت می تواند رو به آزادی و مسئولیت پذیری باشد، و نیز می تواند نوعی گذشته گرایی را بر ما تحمیل کند که ما را از پیشرفت بازدارد. هر دو روی سکه، حی و حاضر هستند. بسته به اینکه ما چه رویکردی و چه ارزشی را مد نظر داشته باشیم، آینده گذشته ایران نیز متفاوت خواهد بود. من در این مقاله، ضمن بررسی و نقد کتاب «وزارت و دیوان سالاری ایرانی در عصر اسلامی» (تالیف صادق سجادی)، با توجه به رویکرد مولف در اعتباربخشی به گذشته، به نقد تاریخ دیوان سالاری پرداخته ام و ملاحظاتی چند به نحو انتقادی و با رویکرد هرمنیوتیک را بیان کرده ام. از نظر من، آینده پیشرفت ایران قبل از هر چیز در گرو تهافت دیوان سالاری آن است. این دیوان سالاری به جای نظم و کارامدی و شفافیت، به پوشانندگی می انجامد. این آینده است که چراغ راه گذشته است.
۹.

یک نظریه در باب میان رشتگیِ؛ مقدمه و گزارشی از یک پژوهش(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
تعداد بازدید : 703 تعداد دانلود : 919
رویکرد میان رشته ای، رویکرد پساتوسعه به دانش است؛ رویکردی که آرمان هنجار مسئولیت را پیش می نهد: «میانِ» سوژه و ابژه، خود و دیگری، و گذشته و آینده چیزی لازم است تا خدشه های نظام غایی امنیت را جبران کند. بدون این غایت میانی، همه ارزش های نو در معرض خدشه و انحراف هستند. اما این مسئولیت نیز با محدودیت روبه رو است؛ به گونه ای که چه بسا میان رشتگی نیز ناقض غایت خود شود. خوانش پدیدارشناختی، این محدودیت را جبران می کند. تحقق آن جبران و رفع این محدودیت، در گرو مسئولیت برای کاستن استعداد وقوع شرارت در موقعیت است: درست آن گاه که کمتر دست به خشونت می زنیم، کمتر به تبعیض وقع می نهیم، و کمتر به بهره کشی، تخریب، تجاهل، و بی عملی روی می آوریم، زمینه مسئولیت را خلق کرده ایم. برای ما که در فرایند پیشرفت هستیم، میان رشته کاری به مثابه کنش برآمده از همکاری رشته ها، در راستای تحقق مسئولیتی که با خود امنیت و ایمنی را نیز محقق می کند، امری خطیر و کاری بسیار دشوار است؛ تنها با پرمایگی دانشی و اخلاقی است که می توان در نظر و عمل، میان رشته شناس و میان رشته کار شد. میان رشتگی از خود ما آغاز می شود و تحقق خود، بدون ادراک خردورزی و بدون تلاش سنجش گری ناممکن است. مساهمت من در این مطالعه میان رشته ای در حد همین افزوده است که می توان با رهیافتی متفاوت از رهیافت اثبات گرایانه به تبیین افقی از میان رشته ای پرداخت که انتقادهای گذشته، دیگر سر راست نکنند و زمینه های تبانی میان رشتگی برای مباشرت در شرارت را منتفی کند.
۱۰.

The Educational and Administrative Structure of Rabe’ Rashidi as a Complex for Perfection Seeking (Istikmal)

نویسنده:

کلید واژه ها: Rab'-e Rashidi Rashid-al-Din Fadhlollah Hamadani Ilkhanid dynasty educational and administrative structure

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 645 تعداد دانلود : 874
It would be much of value and importance to understand how in less than a century after the attack to another land and nation, the uncultured invaders changed dramatically in the realm of science and knowledge so they created an academic complex, Rab'-e Rashidi, during Ilkhanid dynasty. Rab'-e Rashidi as a big academic center was established by Rashid-al-Din Fadhlollah Hamadani (the minister of Ghazan Khan) in the late 7th century (the 13th century). According to his Report, this complex was equipped with a paper factory, a library, an educational treatment center (Dar-ol-Shafa), a center for teaching and researching on Quran (Dar-ol Quran), accommodation for teachers and students, and other facilities. Thousands of students from Iran, China, Egypt, and Syria studied their desired subjects there. In addition to the components of the foundation, it contained caravanserais, shops, baths, storehouses, mills, and so on. Though, the Rab'-e Rashidi began to decline after the death of Rashid al-Din in 1318 and during its long history much damage happened by human causes or by natural disasters, but from the viewpoint of sociology of knowledge, it is very important that Rashid-al-Din Fadhlollah Hamadani performed different rules and regulations for all of these aspects and constituents, in detail: Vaghfnameh is an elaborating and professorial book written by Hamadani which describe Rab'-e Rashidi complex. Findings indicates that Rab'-e established according to an existential state of human in the world and describes a system of justice.
۱۱.

«دوستی» در سنت فلسفه سیاسی اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: دوستی محبت تعاون فلسفه اسلامی مدینه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 33 تعداد دانلود : 524
متفکران مسلمان، به تأسی از حکیمان کلاسیک یونانی، در فلسفه سیاسی شان به «دوستی»به مثابه مفهومی فلسفی و سیاسی توجه کرده اند. بااین حال، توجه آن ها به این مقوله دارای نقاط ممیزه ای است که می تواند نشان دهنده تفاوت های تفکر اسلامی با تفکر یونانی باشد. این نقاط تمایز خود را بیش تر در کم اهمیت تردانستن این مقوله در چهارچوب تفکر سیاسی و بهره گیری از مفاهیم کمکی برای جای گیری آن در چهارچوب فلسفه سیاسی آن ها نشان می دهد. مقاله حاضر، با بررسی مفهوم دوستی در آرای فیلسوفانی چون کندی، فارابی، عامری، اخوان الصفا، و خواجه نصیرالدین طوسی، ازطریق تحلیل محتوایی آثار آن ها نشان می دهد که متفکران مسلمان در وام گیری از فیلسوفان یونانی، بنابر زمینه فکری خویش، روایتی مختص خود از مفاهیم برسازنده سامان سیاسی به دست می دهند که در مواردی حتی با رویکرد حکیمان یونانی مخالف است.
۱۲.

جهاد و تکفیر در جهان اسلام؛گذر از فقه الخلافه به فقه المصلحه

نویسنده:

کلید واژه ها: جهاد اندیشه سیاسی خشونت اخوان المسلمین تکفیر خود و دیگری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 806 تعداد دانلود : 785
خشونت مقدس در دنیای معاصر اسلامی و زمینه تحول در صورت بندی آن، موضوع این مقاله است. نکته مهم این پژوهش، نشان دادن فرایند تصریح بر جهاد و گذر از آن و روی آوری به اندیشه تکفیر، تا نفی تکفیر است. به دیگر سخن، در مواجهه با جهان معاصر تا آنجا که اندیشه این متفکران ناظر به تقابل با دنیای مدرن و مشرک غربی است و خود را در وضعیتی متصور می کند که امکان هماوردی برایش ممکن است، جهاد را ترغیب می کند؛ اما گویی متناسب با زمان و پذیرش برتری این دیگری نسبت به مسلمانان از سوی این دسته از اندیشمندان، بویژه در عرصه نظامی به جای اندیشه جهاد، اندیشه خشونت مقدس از طریق پرداختن به دشمن داخلی (منافق، مفسد، مرتد، سکولار و ...) جایگزین شده است و با آگاهی از اینکه دنیای غرب از همین اقدام نیز دستمایه می سازد و به مقابله با کیان مسلمانان می پردازد، این روش نیز به کناری نهاده شده است و همزیستی دستمایه حضور و نمایش «خود» در جهان معاصر شده است. این موضوع به شیوه تحلیل فلسفی و با بررسی دو رویه خشونت مقدس، یعنی جهاد و تکفیر در آرای تنی چند از متفکران معاصر جنبش اخوان المسلمین پی گرفته شده است.
۱۳.

بررسی و نقد کتاب قانون ملل(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
تعداد بازدید : 258 تعداد دانلود : 193
این مقاله ضمن توجه به مبانی فکری و تحول دیدگاهی جان راز، کتاب قانون ملل را به بحث و بررسی می گذارد. جان رالز با تالیف کتاب نظریه عدالت جان تازه ای به مباحث فلسفی سیاسی بخشید. در دوره ای که اثبات گرایی و تخصص برخاسته از علوم دقیقه، سایر معارف را به عنوان «غیرعلم# طرد و نفی می کرد، آرای جان رالز نه تنها نقطه عطفی در مباحث فلسفی، بلکه نیز تحولی در تفکر لیبرالیسم به حساب آمد. رالز در کتاب لیبرالیسم سیاسی، ضمن پایبندی به اصول کلی لیبرالیسم در تاکید و تمرکز بر آزادی فردی، آن را به حوزه سیاسی و ساختار بنیادین جامعه محدود کرد و در کتاب قانون ملل، همان نظریه را در سطح بین المللی تعمیم داد. گفتنی است که مقاله بیشتر بر معرفی کتاب رالز متمرکز است و نگاه انتقادی در اینجا مد نظر نیست؛ هرچند که نقدهای چند از سنت اندیشه لیبرال و نقدهایی نیز از خارج از محدوده لیبرالیسم بر این کتاب، نقل می شوند.
۱۴.

سلسله مراتب استخدام و استعباد در مدینه (در فلسفه سیاسی فارابی)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: مدینه فاضله فلسفه سیاسی فارابی مدینه های غیرفاضله رابطه استخدام رابطه استعمال

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 494 تعداد دانلود : 550
فلسفه سیاسی فضیلت محور، جهت تحقق سعادت فردی و جمعی، تعاطی برخی از مقولات اجتماعی را پیش فرض می گیرد. در میان سنت فکر فلسفی اسلامی، فارابی در منظومه فلسفه سیاسی خود، علاوه بر مدینه و ریاست آن به دوستی مدنی، عدالت و تعاون نیز پرداخته است این سه مقوله ارتباط تنگاتنگ با یگدیگر دارند. بررسی اندیشه سیاسی فارابی به شیوه تحلیل محتوای فلسفی نشان می دهد که به رغم وجود دوستی مدنی در همه مدینه ها، نوع رابطه برآمده از دوستی مدنی در هر یک از مدینه های فاضله و غیرفاضله متفاوت است. دوستی در هر مدینه ای، دوستی بر سر چیزی (یک امر محبوب) است که در ابتدا همکاری مدنی را باعث می شود و در نهایت شکل مدینه را مشخص می سازد. از این نظر، پرسش پژوهش حاضر این است که دوستی مدنی در هر یک از مدینه های فاضله و غیرفاضله، چه رابطه ای را برای اعضای آن مدینه، و به ویژه بین رئیس و اعضا، ایجاب می کند؟ با تحلیل محتوای آثار فارابی به ویژه دو اثر «آراء» و «سیاست» آشکار می شود که نوع رابطه برآمده از دوستی مدنی در مدینه فاضله، رابطه «استخدام» و در مدینه های غیرفاضله، رابطه «استعمال یا استعباد» (عملگی و بردگی) را ایجاب می کند. این نوع رابطه ها پیامدهای خاصی را برای تحقق سعادت در هر مدینه دارند.
۱۵.

وجوه فردی و جمعى روایت حى بن یقظان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: ابن طفیل فرد سلامان و ابسال امور اجتماعی حی ابن یقظان انسان تنها

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 596 تعداد دانلود : 414
داستان رمزی حی بن یقظان («حی»، رمزی از عقل و «یقظان»، رمزی از خداوند) به گونه ای روایت شده است که می توان آن را به وجوه مختلف و حتی متفاوت تفسیر نمود. می توان برخی از این تفاسیر را چنین خلاصه کرد: الف) اثبات جاودانگی نفس ناطقه انسان؛ ب) نظریه پردازی دوگانه در باب ابتدای خلقت انسان؛ ج) بررسی رابطه میان فرد و اجتماع و ارائه این نظریه که منشأ جامعه فرد است؛ د) شرح غربت و تنهایی انسان. این دو تفسیر اخیر، بر اساس مقایسه رساله حیّ بن یقظان ابن طفیل با کتاب تدبیرالمتوحّد ابن باجّه صورت گرفته است. طی تفسیر اخیر، انسان موجودی گمشده در این جهان است که به دنبال پیدا کردن خویش است. اگر انسان بتواند خودش را پیدا کند می تواند به مراحل کامل انسانیت برسد. نکته مهم روایت حی ابن یقظان این است که انسان در جستجوی خویش، به اموری دست پیدا می کند که همگی وجوه اجتماعی دارند: تقلید اصوات و وضع لغت، اختراع لباس، تهیه مسکن، آماده ساختن وسایل و ابزار دفاعی مانند چوب دستی و نیزه، بهره گیری از حیوانات اهلی؛ کشف آتش و به کار بردن آن در پختن غذا و رفع نیازمندیهای دیگر، آگاهی انسان به اهمیت اعضا و جوارح خود و همچنین تشریح آنها و سرانجام کشف نقش اساسی قلب در ساختمان بدن که می تواند استعاره ای از وجود رهبر و ضرورت یا حاکم در جامعه باشد. در این مقاله، تلاش می شود تا به روش تحلیل فلسفی، و با تمرکز بر تفسیر داستان حی بن یقظان و مقایسه آن با سلامان و ابسال، به شرح غربت انسان پرداخته شود و وجوه اجتماعی آن نیز به بحث گذاشته شود.
۱۶.

دوستی مدنی و نوع مدینه نزد فارابی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: فارابی مدینه فاضله غایت دوستی مدنی مدینه های غیرفاضله امر محبوب

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم سیاسی اندیشه سیاسی اندیشه سیاسی در ایران تاریخ و مبانی اندیشه سیاسی در ایران اسلامی
  2. حوزه‌های تخصصی علوم سیاسی اندیشه سیاسی اندیشه سیاسی در اسلام تاریخ و مبانی اندیشه سیاسی در اسلام
تعداد بازدید : 916 تعداد دانلود : 388
دوستی مدنی از جمله مقولاتی است که در فلسفه سیاسی فارابی جایگاه خاصی دارد. پرسش پژوهش حاضر این است که چه رابطه ای میان دوستی مدنی و نوع مدینه در اندیشه فارابی وجود دارد؟ با توجه به این سؤال و با تحلیل محتوای فلسفی آثار فارابی، آشکار می شود که نزد او دوستی مدنی به مثابه امری است که اعضای جامعه را به هم تألیف می دهد. دوستی در مدینه، دوستی بر سر چیزی (امر محبوب) است؛ هرچند در مدینه فاضله، دوستی بر سر چیزی، دوستی افراد نسبت به یکدیگر را به دنبال دارد. دوستی مدنی، شکل مدینه را نیز مشخص می سازد. در واقع پیوند میان معرفت اعضای هر مدینه و نوع سعادتی که به عنوان غایت زیست مدنی خود تعریف می کنند، خود را در چیزی می نمایاند که همان «امر محبوب» است؛ امر محبوبی که برای تحقق آن تعاون صورت می گیرد. مهم ترین دستاورد این پژوهش ارتباط ایجابی میان دوستی مدنی و شکل مدینه است؛ به گونه ای که اگر امر محبوب میان اعضای یک مدینه، امور و اعمال فاضله باشد، آن مدینه، مدینه فاضله خواهد بود و در صورتی که آن امر محبوب، اموری چون لذت، ثروت، قدرت، کرامت، و... باشد، انواع مدینه های جاهله (نذاله، کرامه، تغلب و...) شکل خواهد گرفت. با توجه به امر محبوبی که به مثابه نهایت و غایت عمل سیاسی در نظر گرفته می شود، هر یک از مدینه های فاضله و غیرفاضله، پیامدهای خاصی را در خصوص نحوه تعامل افراد نیز ایجاب می کنند و منشأ دوستی، نوع دوستی و وضع انسان مدنی نیز متفاوت خواهد بود.
۱۷.

«نوابت» در فلسفه فارابی و ابن باجه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 584 تعداد دانلود : 519
نوابت (استعاره ای از انسان های منفرد) از جمله مفاهیمی است که در فلسفه اسلامی کاربرد داشته است. هم فارابی و هم ابن باجه این مفهوم را در فلسفه خود به کار برده اند. در این مقاله با استفاده از روش تحلیل فلسفی در پی پاسخ به این سؤال هستیم که اصطلاح نوابت در آرای فارابی و ابن باجه، چه مصداقی دارد. یافته مقاله حاکی از آن است که در تبیین هر دو فیلسوف، نوابت، انسان هایی منفرد هستند؛ اما مصداق نوابت برای یکی، فیلسوف و برای دیگری، غیر فیلسوف است. نوآوری مقاله در طرح این نکته است که حسب نگاه فلسفی و اجتماعی مدرن، در یکجا بحث از نوابت به «غیریت» کشیده می شود و در جای دیگر، بحث به «هویت» می انجامد. استفاده از این سنت فکری می تواند در بحث های کنونی درباره سیاست هویت و تمایز، افق هایی را پیش رو نهد.
۱۸.

«نسبت» فلسفه سیاسی فارابی با تفکر یونانی، باور دینی و بحران زمانه(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:

کلید واژه ها: فارابی فلسفه سیاسی فلسفه یونانی دین اسلام بحران های زمانه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 606 تعداد دانلود : 68
افزون بر بررسی های تاریخی، سه خوانش از اندیشه سیاسی فارابی صورت پذیرفته است: یکی در نسبت اندیشه این فیلسوف با تفکر یونانی، دوم در نسبت میان فلسفه و دیانت و به ویژه دین اسلام و سوم، توضیح اندیشه فارابی در نسبت با بحران( هایی) که فارابی با آن روبه رو بوده است. بر این سه خوانش دو نقد وارد است: خوانش اول و دوم، خوانش هایی تفسیری هستند که عنصر هویت و تمایز «خود و دیگری» بر وجه علمی آنها سایه افکنده است و در نتیجه، هر پژوهشگری متناسب با صبغه هویتی خود، از یک سو، در جهت تبیین و شرح غلبه جهان بینی یونانی بر آرای فارابی یا درنوردیدن فضای یونانی تلاش کرده است و از دیگر سو، به نسبت تعلق یا عدم تعلق خاطر پژوهشگر به دین و دینداری، کوشیده است نسبت فلسفه او با دین و به ویژه نبوت و امامت اثبات یا رد شود. خوانش هایی نیز که در پی توضیح اندیشه فارابی بر اساس نظریه بحران هستند، با این نقد جدی مواجه اند که به رغم زمینه محور بودن، داده هایی کافی برای استناد در اختیار ندارند و بیشتر در حد گمانه زنی علمی شمرده می شوند. در این مقاله به دیدگاه هایی می پردازیم که نسبت فلسفه سیاسی فارابی را با «یونان»، «اسلام» و «بحران اجتماعی زمانه اش» بسط داده اند. پژوهش حاضر نه جامع است و نه مانع؛ بلکه تنها، گریزی به این بحث است که چه بسا بتوان خوانش موجّه تر و منسجم تری از اندیشه های فارابی ارائه داد که کمتر ایدئولوژیک و کمتر هویت مند و در مقابل، بیشتر مستند و منسجم باشد. چنین خوانشی می تواند جهان اسلام را در مواجهه با مشکلات و چالش های پیشِ رو یاری رساند.
۱۹.

نقد روش پنهان نگاری در کاربست آن برای فلسفه فارابی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: فارابی لئو اشتراوس پنهان نگاری فلسفه سیاسی کلاسیک

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی فلسفه اسلامی کلیات تاریخ فلسفه
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی فلسفه اسلامی کلیات مکتب های فلسفی فلسفه مشاء
  3. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی فلسفه اسلامی کلیات فلاسفه اسلامی
  4. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی فلسفه اسلامی کلیات فلسفه تطبیقی
تعداد بازدید : 732 تعداد دانلود : 394
هرگونه بررسی و پژوهش نیازمند روش است. این ایده اگرچه، ایده ای جدید است، اما گویی در گذشته نیز کاربرد داشته است. پژوهشگران معاصر در بررسی و فهم فلسفه اسلامی کلاسیک تلاش کرده اند روش فلاسفه مسلمان در تألیف آثارشان را نیز به بحث بگذارند. در این مقاله تلاش شده است تا یکی از آرای لئو اشتراوس در باب روش فارابی در نگارش آثارش به نقد کشیده شود. اشتراوس در پی بررسی های خود در باب فلسفه سیاسی اسلامی به این نتیجه رسیده بود که فیلسوفان مسلمان، و به طور خاص فارابی، به چند دلیل ، نوشته های خود را به صورت رمزی و محفلی تألیف کرده اند، روشی که از افلاطون به ارث برده اند و پس از فارابی به ابن میمون نیز سرایت کرده است و بدون دریافت و فهم این روش، نمی توان فهم درستی از فلسفة کلاسیک داشت. این درحالی است که این ادعا هم به لحاظ منطق درونی و هم با توجه به شرایط تاریخی عصر فارابی و قصد وی از تألیف اثر، ادعایی مخدوش است
۲۰.

وحدت مرد سیاسی و فیلسوف در اندیشه افلاطون(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: افلاطون مرد سیاسی سوفیست فیلسوف وحدت این همانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 609 تعداد دانلود : 888
خوانش های مختلفی از آثار و رساله های افلاطون و به ویژه نسبت آن ها با جمهور شده است. در این میان، رساله های مرد سیاسی و سوفسطایی از اهمیت خاصی برخوردار هستند. افلاطون در سوفسطایی می نویسد: «اگر فرصتی دست داد روزی دیگر فیلسوف را دقیق تر تماشا خواهیم کرد. اکنون بگذار به دنبال سوفسطایی بگردیم». این گزاره باعث شده که عده ای از شارحان افلاطون به دنبال اثر مفقود شده وی در باب «فیلسوف» باشند. اما آیا این گزاره به راستی به معنای آن است که افلاطون قصد رساله ای مستقل با نام «فیلسوف» داشته است، به ویژه از آن جهت که او پیش از این، مرد سیاسی را تألیف کرده بود؟ در این پژوهش، ضمن تبیین آرای مختلف شارحان افلاطون در خصوص نسبت مرد سیاسی و سوفسطایی، به این نکته پرداخته می شود که امکان منطقی تألیف رساله ای مستقل به نام «فیلسوف»، در کنار (و پس از) تألیف مرد سیاسی و سوفیست، منتفی بوده است؛ چرا که افلاطون با تألیف این دو هم پرسه، «فیلسوف» را نیز تعریف و تألیف کرده است و مؤلفه های شخصیتی فیلسوف را به ویژه با عطف توجه به کارویژه سیاسی او، برشمرده است. در این مقاله، با توسل به منطق درونی اندیشه افلاطون، برای این ادعا از وجوه مختلف، استدلال شده است. 

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان