جایگاه آموزش قرآن در درس جدید تلفیقی قرآن و دینی در پایه اول متوسطه (کتاب دین و زندگی 1)
حوزه های تخصصی:
دریافت مقاله
آرشیو
چکیده
متن
به دنبال تغییر نظام آموزشی دوره متوسطه از«ترمی- واحدی»به«سالی-واحدی»و ضرورت کاهش عنوان درسها، درسهای دینی و قرآن نیز در این دوره تحصیلی تلفیق شدهاند.در«مجله رشد معارف اسلامی»شماره 45، در یک مقاله، درباره چرایی این تلفیق، مطالبی آمده است، ولی در این مقاله، سعی بر آن است که به صورت روشنتر درباره جایگاه خاص آموزش قرآن در این درس تلفیقی، به ویژه در کتاب پایه اول متوسطه(دین و زندگی بر اساس تعالیم قرآن کریم و سنت)مطالبی ارائه شود.تدریس کتاب یاد شده، از سال تحصیلی 82-81، پس از سه سال آزمایش، به طور سراسری آغاز شده است.امید است این مقاله، زوایای برنامه جدید را روشنتر سازند، تا اگر نقصی دارد، همه دبیران و صاحبنظران محترم با نقد و بیان نقصهای آن، برنامهریزان را در اصلاح و تکمیل این برنامه یاری کنند.
ابتدا به بیان این مطلب میپردازیم که آنچه در کتاب «درسهایی از قرآن(1)»به عنوان هدف و محتوا مورد نظر بود، در کتاب تلفیقی جدید، به نحو کاملتری تعقیب شده است.دلایل این ادعا عبارتند از:
الف)قرائت قرآن کریم
یکی از هدفهای کتاب قبل، تقویت قرائت قرآن بوده است.هر چند که نگاه گذشته به چگونگی طرح درس و انتظار از آموزش قرائت در دوره متوسطه، محل نقد و نظر است، ولی در برنامه جدید نیز، این هدف به طور کامل گنجانده شده است.
در هر درس، گاهی در آغاز و گاهی نیز به تناسب در میان مطالب درس، فرازی از آیات کریمه آمده است که دانشآموزان موظف به قرائت و تلاوت آنها هستند.از نظر کمّی بدون احتساب کلماتی مانند«و، ا، لا، لم، لَ، لِ، ما»، در کتاب «درسهایی از قرآن(1)»، 1006 کلمه از آیات کریمه قرآن آمده است.در حالی که در کتاب«دین و زندگی»، 1175 کلمه وجود دارد.یعنی حجم قرائت آیات در برنامه جدید، بیش از 16 درصد افزایش یافته است.
البته در برنامه جدید، علاوه بر قرائت آیات کتاب درسی، دبیر محترم میتواند با توجه به شرایط کلاس و نیاز دانشآموزان، قرائت بخش دیگری از قرآن را در برنامه آموزش و ارزشیابی این درس قرار دهد(بند 6، مقدمه کتاب دین ودر برنامه جدید، استماع صوت زیبای قرآن و بهرهگیری از آن، به منظور درستخوانی و افزایش مهارت دانشآموزان در قرائت، جایگاه خاص و تعریف شدهای دارد و چنین نیست که استفاده از آن فقط به عنوان برنامهای کمکآموزشی توصیه شده باشد.به این ترتیب، به خوبی روشن میشود که آموزش قرائت قرآن کریم در برنامه جدید از نظر کمی و کیفی ارتقا یافته است
زندگی).در این صورت، حجم آیات قرائت شده در برنامه جدید میتواند-با احتساب حداقل یک جزء قرآن-تا بیش از 5/3 برابر برنامه قبلی افزایش یابد.همچنین قرائت آیات از روی مصحف کامل، در توسعه مهارت قرائت قرآن دانشآموزان اهمیت بسزایی دارد.
سهم نمره قرائت در برنامه جدید با توجه به افزایش واحد این درس، کمی افزوده شده است.در جمع نمرات کل دروس پایه اوّل و در برنامه قبلی، قرائت(با احتساب ضریب یک)، 12 نمره داشت و در برنامه جدید(با احتساب ضریب 4)، 16 نمره دارد.
ب)شرح و توضیح آیات
بخش دیگری از محتوای کتاب«درسهایی از قرآن(1)» شرح و توضیح آیات بوده است.این بخش از آموزش درس قرآن، به طور کامل و حتی مؤثرتر و به روشی فعال، در برنامه جدید گنجانده شده است که با تفصیل بیشتری به ویژگیهای آن میپردازیم.
*** اینک تفاوتها یا مزایای شیوه آموزش قرآن در برنامه جدید بیان میشود.
الف)قرائت قرآن کریم
در قسمت قبل بیان کردیم که در برنامه جدید، حداقل 16 درصد و حداکثر 377 درصد(بیش از 5/3 برابر)بر حجم آیات افزوده شده است.از نظر کیفی، در این برنامه مانند «برنامه جدید آموزش قرآن از پایه اول ابتدایی تا سوم راهنمایی تحصیلی»، نوار آموزشی قرائت آیات کتاب درسی تولید شده و در اختیار مدرسههای سراسر کشور گذاشته شده است.در برنامه جدید، استماع صوت زیبای قرآن و بهرهگیری از آن، به منظور درستخوانی و افزایش مهارت دانشآموزان در قرائت، جایگاه خاص و تعریف شدهای دارد و چنین نیست که استفاده از آن فقط به عنوان برنامهای کمک آموزشی توصیه شده باشد؛آنچنان که در برنامه قبلی بوده است.به این ترتیب، به خوبی روشن میشود که آموزش قرائت قرآن کریم در برنامه جدید از نظر کمی و کیفی ارتقا یافته است.
ب)درک معنای عبارات و آیات قرآن کریم
درک معنای عبارات و آیات قرآن موضوع بسیار مهم و حیاتی در آموزش قرآن است.این موضوع در برنامه قبلی، تقریبا هیچ جایگاهی نداشته است.اگر فقدان این موضوع را در آموزش قرآن، به ویژه در دوره متوسطه، یک نقیصه آموزشی بدانیم، سخن ناروایی نگفتهایم.به راستی چه توجیه آموزشی دارد، در حالی که دانشآموزان در دوره راهنمایی سه سال آموزش عربی دارند-آموزشی که مهمترین هدف آن درک معنای قرآن کریم و متون دینی است-باز هم در دوره متوسطه سادهترین عبارات و آیات کریمه قرآن برای آنها ترجمه میشود.آیا چنین روشی مهر تأئید بر بیتوجهی به ارتباط افقی و عمودی درسها نسبت به یکدیگر نیست؟
در برنامه جدید آموزش قرآن، درک معنای عبارات و آیات، جایگاه خاصی دارد.این هدف به شیوهای مناسب و برانگیزنده، از نخستین پایههای اولیه دوره ابتدایی آغاز شده و در دوره راهنمایی به طور کاملا جدی و روشن به آن پرداخته
از مهمترین دلایل و ضرورتهای تلفیق دو درس دینی و قرآن، نزدیک کردن محتوا و شیوه بیان معارف دینی به معارف قرآنی است.آنچه در تعلیم و تربیت دینی دانشآموزان و جوانان ما اهمیت ویژهای دارد، این است که ایشان پس از سالها آموزش، با مباحث اصولی و اساسی قرآن کریم آشنا شوند و بیاموزند که چگونه میتوانند پاسخ سؤالات اساسی زندگی خود را از قرآن کریم به دست آورندشده است.این امر در دوره متوسطه به طور نسبی به بار مینشیند و از آن بهرهبرداری میشود.دانشآموزان با توجه به آموختههای خود در دوره ابتدایی و به ویژه دوره راهنمایی، در درس جدید تلفیقی دین و زندگی، در کلاس درس و زیر نظر و هدایت دبیر محترم، به ترجمه عبارات و آیات سادهتر قرآن کریم میپردازند.این امر جایگاهی بسیار مهم و حیاتی در آموزش قرآن دارد که تبیین آن به مجال دیگری نیازمند است.
قابل ذکر است که در کتاب فعلی دین و زندگی، این موضوع، بر اساس دانستههای دانشآموزان از درس عربی دوره راهنمایی تنظیم شده است و پیشبینی میشود دانشآموزان پایه اول متوسطه در سال تحصیلی 84-83 که در دوره راهنمایی، قرآن را به شیوه جدید آموزش دیدهاند، در درک معنای آیات، وضعیت کاملا بهتر و برتری نسبت به دانشآموزان همسطح خود در سالهای قبل خواهند داشت. بدیهی است که این بخش از آموزش، باید با توجه به توانایی این دانشآموزان مجددا تنظیم شود.
ج)شرح و توضیح آیات
از مهمترین دلایل و ضرورتهای تلفیق دو درس دینی و قرآن، نزدیک کردن محتوا و شیوه بیان معارف دینی به معارف قرآنی است.آنچه در تعلیم و تربیت دینی دانشآموزان و جوانان ما اهمیت ویژهای دارد، این است که ایشان پس از سالها آموزش، با مباحث اصولی و اساسی قرآن کریم آشنا شوند و بیاموزند که چگونه میتوانند پاسخ سؤالات اساسی زندگی خود را از قرآن کریم به دست آورند.مگر نه این است که قرآن برای همه مردم، به ویژه اهل ایمان، هدایت، پند و اندرز و راه زندگی است؟
یک جوان مسلمان در چه زمانی و از چه طریقی میتواند راه دستیابی به این هدایت را پیدا کند؟چرا قرآن کریم به این روشنی و صراحت خود را برای همه مردم هدایت میداند، ولی عالمان، معلمان، برنامهریزان و مبلغان دینی ظاهرا این امر را جدی نمیگیرند و گویا باور ندارند که عموم مردم میتوانند به تدریج و به طور مستقیم به این هدایت دست یابند! اگر به این سرچشمه هدایت راهی باشد-که قطعا چنین است- در کجا، از چه زمانی و به چه وسیلهای این آموزش برای عموم مردم فراهم میشود؟آموزش و پرورش، دوره متوسطه، تنها و آخرین جایگاهی است که میتوان در آن، زمینه این آموزش را برای همه آحاد جامعه فراهم کرد و چه درسهایی برای این
دانشآموزان با توجه به آموختههای خود در دوره ابتدایی و به ویژه دوره راهنمایی، در درس جدید تلفیقی دین و زندگی، در کلاس درس و زیر نظر و هدایت دبیر محترم، به ترجمه عبارات و آیات سادهتر قرآن کریم میپردازند.این امر جایگاهی بسیار مهم و حیاتی در آموزش قرآن دارد
منظور از درس قرآن و دینی مناسبتر است؟!
در برنامه جدید، برای تدبر در آیات قرآن کریم و استخراج موضوعهای اساسی و مهم اعتقادی، تربیتی و اخلاقی، تدابیر خاصی اندیشیده شده است تا دانشآموزان به تدریج با اهمیت و شیوههای تدبر در قرآن کریم آشنا شوند و دریابند که چگونه اصول اعتقادی و آنچه برای سعادت و رستگاری بدان محتاج هستند، در کتاب خدا بیان شده است و چگونه میتوانند به آنها دست یابند.
*** آنچه در این مقاله تقدیم خوانندگان محترم شده، بیشتر ناظر بر قالب طرح جدید است.اما برای روشن کردن اینکه در برنامه جدید، دانشآموزان با چه مطالب و معارفی از قرآن کریم آشنا میشوند، به معرفی کامل راهنمای برنامه درسی قرآن و دینی در دوره متوسطه نیاز دارد، که امید است در فرصت مناسب دیگری تقدیم شود.
در پایان، از همه صاحبنظران، دبیران و علاقهمندان به تعلیم و تربیت دینی نوجوانان کشور، درخواست میکنیم که با نگاهی دقیقتر و همهجانبه به برنامه جدید آموزش قرآن و دینی در دوره متوسطه بنگرند و با ارائه نظریات و مقالات خود، به نقد و بررسی آن بپردازند.دو مجله«رشد آموزش قرآن»و «رشد آموزش معارف اسلامی»افتخار دارند که هر یک از منظر و زاویهای خاص به بررسی هر چه بیشتر و عالمانهتر این موضوع بپردازند و جایگاه مناسبی برای طرح نقد و نظر دبیران دینی و قرآن و کارشناسان محترم باشند.
ابتدا به بیان این مطلب میپردازیم که آنچه در کتاب «درسهایی از قرآن(1)»به عنوان هدف و محتوا مورد نظر بود، در کتاب تلفیقی جدید، به نحو کاملتری تعقیب شده است.دلایل این ادعا عبارتند از:
الف)قرائت قرآن کریم
یکی از هدفهای کتاب قبل، تقویت قرائت قرآن بوده است.هر چند که نگاه گذشته به چگونگی طرح درس و انتظار از آموزش قرائت در دوره متوسطه، محل نقد و نظر است، ولی در برنامه جدید نیز، این هدف به طور کامل گنجانده شده است.
در هر درس، گاهی در آغاز و گاهی نیز به تناسب در میان مطالب درس، فرازی از آیات کریمه آمده است که دانشآموزان موظف به قرائت و تلاوت آنها هستند.از نظر کمّی بدون احتساب کلماتی مانند«و، ا، لا، لم، لَ، لِ، ما»، در کتاب «درسهایی از قرآن(1)»، 1006 کلمه از آیات کریمه قرآن آمده است.در حالی که در کتاب«دین و زندگی»، 1175 کلمه وجود دارد.یعنی حجم قرائت آیات در برنامه جدید، بیش از 16 درصد افزایش یافته است.
البته در برنامه جدید، علاوه بر قرائت آیات کتاب درسی، دبیر محترم میتواند با توجه به شرایط کلاس و نیاز دانشآموزان، قرائت بخش دیگری از قرآن را در برنامه آموزش و ارزشیابی این درس قرار دهد(بند 6، مقدمه کتاب دین ودر برنامه جدید، استماع صوت زیبای قرآن و بهرهگیری از آن، به منظور درستخوانی و افزایش مهارت دانشآموزان در قرائت، جایگاه خاص و تعریف شدهای دارد و چنین نیست که استفاده از آن فقط به عنوان برنامهای کمکآموزشی توصیه شده باشد.به این ترتیب، به خوبی روشن میشود که آموزش قرائت قرآن کریم در برنامه جدید از نظر کمی و کیفی ارتقا یافته است
زندگی).در این صورت، حجم آیات قرائت شده در برنامه جدید میتواند-با احتساب حداقل یک جزء قرآن-تا بیش از 5/3 برابر برنامه قبلی افزایش یابد.همچنین قرائت آیات از روی مصحف کامل، در توسعه مهارت قرائت قرآن دانشآموزان اهمیت بسزایی دارد.
سهم نمره قرائت در برنامه جدید با توجه به افزایش واحد این درس، کمی افزوده شده است.در جمع نمرات کل دروس پایه اوّل و در برنامه قبلی، قرائت(با احتساب ضریب یک)، 12 نمره داشت و در برنامه جدید(با احتساب ضریب 4)، 16 نمره دارد.
ب)شرح و توضیح آیات
بخش دیگری از محتوای کتاب«درسهایی از قرآن(1)» شرح و توضیح آیات بوده است.این بخش از آموزش درس قرآن، به طور کامل و حتی مؤثرتر و به روشی فعال، در برنامه جدید گنجانده شده است که با تفصیل بیشتری به ویژگیهای آن میپردازیم.
*** اینک تفاوتها یا مزایای شیوه آموزش قرآن در برنامه جدید بیان میشود.
الف)قرائت قرآن کریم
در قسمت قبل بیان کردیم که در برنامه جدید، حداقل 16 درصد و حداکثر 377 درصد(بیش از 5/3 برابر)بر حجم آیات افزوده شده است.از نظر کیفی، در این برنامه مانند «برنامه جدید آموزش قرآن از پایه اول ابتدایی تا سوم راهنمایی تحصیلی»، نوار آموزشی قرائت آیات کتاب درسی تولید شده و در اختیار مدرسههای سراسر کشور گذاشته شده است.در برنامه جدید، استماع صوت زیبای قرآن و بهرهگیری از آن، به منظور درستخوانی و افزایش مهارت دانشآموزان در قرائت، جایگاه خاص و تعریف شدهای دارد و چنین نیست که استفاده از آن فقط به عنوان برنامهای کمک آموزشی توصیه شده باشد؛آنچنان که در برنامه قبلی بوده است.به این ترتیب، به خوبی روشن میشود که آموزش قرائت قرآن کریم در برنامه جدید از نظر کمی و کیفی ارتقا یافته است.
ب)درک معنای عبارات و آیات قرآن کریم
درک معنای عبارات و آیات قرآن موضوع بسیار مهم و حیاتی در آموزش قرآن است.این موضوع در برنامه قبلی، تقریبا هیچ جایگاهی نداشته است.اگر فقدان این موضوع را در آموزش قرآن، به ویژه در دوره متوسطه، یک نقیصه آموزشی بدانیم، سخن ناروایی نگفتهایم.به راستی چه توجیه آموزشی دارد، در حالی که دانشآموزان در دوره راهنمایی سه سال آموزش عربی دارند-آموزشی که مهمترین هدف آن درک معنای قرآن کریم و متون دینی است-باز هم در دوره متوسطه سادهترین عبارات و آیات کریمه قرآن برای آنها ترجمه میشود.آیا چنین روشی مهر تأئید بر بیتوجهی به ارتباط افقی و عمودی درسها نسبت به یکدیگر نیست؟
در برنامه جدید آموزش قرآن، درک معنای عبارات و آیات، جایگاه خاصی دارد.این هدف به شیوهای مناسب و برانگیزنده، از نخستین پایههای اولیه دوره ابتدایی آغاز شده و در دوره راهنمایی به طور کاملا جدی و روشن به آن پرداخته
از مهمترین دلایل و ضرورتهای تلفیق دو درس دینی و قرآن، نزدیک کردن محتوا و شیوه بیان معارف دینی به معارف قرآنی است.آنچه در تعلیم و تربیت دینی دانشآموزان و جوانان ما اهمیت ویژهای دارد، این است که ایشان پس از سالها آموزش، با مباحث اصولی و اساسی قرآن کریم آشنا شوند و بیاموزند که چگونه میتوانند پاسخ سؤالات اساسی زندگی خود را از قرآن کریم به دست آورندشده است.این امر در دوره متوسطه به طور نسبی به بار مینشیند و از آن بهرهبرداری میشود.دانشآموزان با توجه به آموختههای خود در دوره ابتدایی و به ویژه دوره راهنمایی، در درس جدید تلفیقی دین و زندگی، در کلاس درس و زیر نظر و هدایت دبیر محترم، به ترجمه عبارات و آیات سادهتر قرآن کریم میپردازند.این امر جایگاهی بسیار مهم و حیاتی در آموزش قرآن دارد که تبیین آن به مجال دیگری نیازمند است.
قابل ذکر است که در کتاب فعلی دین و زندگی، این موضوع، بر اساس دانستههای دانشآموزان از درس عربی دوره راهنمایی تنظیم شده است و پیشبینی میشود دانشآموزان پایه اول متوسطه در سال تحصیلی 84-83 که در دوره راهنمایی، قرآن را به شیوه جدید آموزش دیدهاند، در درک معنای آیات، وضعیت کاملا بهتر و برتری نسبت به دانشآموزان همسطح خود در سالهای قبل خواهند داشت. بدیهی است که این بخش از آموزش، باید با توجه به توانایی این دانشآموزان مجددا تنظیم شود.
ج)شرح و توضیح آیات
از مهمترین دلایل و ضرورتهای تلفیق دو درس دینی و قرآن، نزدیک کردن محتوا و شیوه بیان معارف دینی به معارف قرآنی است.آنچه در تعلیم و تربیت دینی دانشآموزان و جوانان ما اهمیت ویژهای دارد، این است که ایشان پس از سالها آموزش، با مباحث اصولی و اساسی قرآن کریم آشنا شوند و بیاموزند که چگونه میتوانند پاسخ سؤالات اساسی زندگی خود را از قرآن کریم به دست آورند.مگر نه این است که قرآن برای همه مردم، به ویژه اهل ایمان، هدایت، پند و اندرز و راه زندگی است؟
یک جوان مسلمان در چه زمانی و از چه طریقی میتواند راه دستیابی به این هدایت را پیدا کند؟چرا قرآن کریم به این روشنی و صراحت خود را برای همه مردم هدایت میداند، ولی عالمان، معلمان، برنامهریزان و مبلغان دینی ظاهرا این امر را جدی نمیگیرند و گویا باور ندارند که عموم مردم میتوانند به تدریج و به طور مستقیم به این هدایت دست یابند! اگر به این سرچشمه هدایت راهی باشد-که قطعا چنین است- در کجا، از چه زمانی و به چه وسیلهای این آموزش برای عموم مردم فراهم میشود؟آموزش و پرورش، دوره متوسطه، تنها و آخرین جایگاهی است که میتوان در آن، زمینه این آموزش را برای همه آحاد جامعه فراهم کرد و چه درسهایی برای این
دانشآموزان با توجه به آموختههای خود در دوره ابتدایی و به ویژه دوره راهنمایی، در درس جدید تلفیقی دین و زندگی، در کلاس درس و زیر نظر و هدایت دبیر محترم، به ترجمه عبارات و آیات سادهتر قرآن کریم میپردازند.این امر جایگاهی بسیار مهم و حیاتی در آموزش قرآن دارد
منظور از درس قرآن و دینی مناسبتر است؟!
در برنامه جدید، برای تدبر در آیات قرآن کریم و استخراج موضوعهای اساسی و مهم اعتقادی، تربیتی و اخلاقی، تدابیر خاصی اندیشیده شده است تا دانشآموزان به تدریج با اهمیت و شیوههای تدبر در قرآن کریم آشنا شوند و دریابند که چگونه اصول اعتقادی و آنچه برای سعادت و رستگاری بدان محتاج هستند، در کتاب خدا بیان شده است و چگونه میتوانند به آنها دست یابند.
*** آنچه در این مقاله تقدیم خوانندگان محترم شده، بیشتر ناظر بر قالب طرح جدید است.اما برای روشن کردن اینکه در برنامه جدید، دانشآموزان با چه مطالب و معارفی از قرآن کریم آشنا میشوند، به معرفی کامل راهنمای برنامه درسی قرآن و دینی در دوره متوسطه نیاز دارد، که امید است در فرصت مناسب دیگری تقدیم شود.
در پایان، از همه صاحبنظران، دبیران و علاقهمندان به تعلیم و تربیت دینی نوجوانان کشور، درخواست میکنیم که با نگاهی دقیقتر و همهجانبه به برنامه جدید آموزش قرآن و دینی در دوره متوسطه بنگرند و با ارائه نظریات و مقالات خود، به نقد و بررسی آن بپردازند.دو مجله«رشد آموزش قرآن»و «رشد آموزش معارف اسلامی»افتخار دارند که هر یک از منظر و زاویهای خاص به بررسی هر چه بیشتر و عالمانهتر این موضوع بپردازند و جایگاه مناسبی برای طرح نقد و نظر دبیران دینی و قرآن و کارشناسان محترم باشند.
تبلیغات
