اندیجان ، کارشی ـ خان آباد و تداوم تبلیغات ضد آمریکایی در مطبوعات ازبکستان.

به دنبال بروز حوادث اخیر در ازبکستان و اختلاف بوجود آمده در روابط و مناسبات بین آمریکا و این جمهوری آسیای مرکزی، برخی از مطبوعات و رسانه های گروهی ازبکستان اقدام به درج مطالب و مقالات انتقاد آمیزی علیه آمریکا نموده اند. حجم و دامنه انتقادات تا حدی است که این سئوال را در اذهان متبادر ساخته است که آیا واشنگتن در چنین وضعیتی و بویژه به دنبال تصمیم تاشکند برای اخراج نیروهای نظامی آمریکایی از پایگاه هوایی «کارشی خان آباد» خواهد توانست نفوذ و تأثیر دیپلماتیک خود را همچنان حفظ نماید.
    مقامات آمریکایی پس از تصمیم ازبکستان در ماه ژوئیه مبنی بر لغو موافقت نامه اجاره پایگاه هوایی «کارشی ـ خان آباد» تمایل خود را برای تداوم همکاریها در زمینه ها مختلف استراتژیک از جمله مبارزه با گروههای اسلامی رادیکال در آسیای مرکزی و نیز جلوگیری از ترانزیت و قاچاق مواد مخدر از افغانستان ابراز داشته اند. پس از حوادث ماه می شهر اندیجان و بدنبال آتش گشودن نیروهای ازبکی بسوی غیرنظامیان و کشته شدن صدها تن از آنان، دولت ازبکستان بطور غیرمنتظره و در مانور و چرخشی تاکتیکی و استراتژیک، نزدیکی هر چه بیشتر به روسیه و چیــن و گسترش مناسبات با این کشور ها را در دستور کار قرار داد. همزمان مطبوعـات و شبکه های رادیویی و تلویزیونی این کشـور در سطح گسترده ای به درج مقالات و پخش برنامه های انتقادآمیز علیه آمریکا پرداختتند. تبلیغات ضد آمریکایی در مطبوعات این کشور حتی پس از اعلام لغو قرارداد اجاره پایگاه هوایی نیز ادامـه داشته است. از مجموعه این اقدامات اینگونه استنباط می شود که گویــا تاشکند در شرایط کنونی تمایلی به ادامه همکاری با واشنگتن ندارد. در هفته های اخیر حتی در مطبوعات ازبکستان مطالب و گزارشهایی مبنی بر همکاری مشترک آمریکا و گروههای اسلامی به منظور سیطره بر آن کشور درج گردیده است. روزنامه «تاشکند حقیقی» (حقیقت تاشکند) طی مقاله ای در شماره مورخه 13 اوت اینگونه نوشته است که «آمریکا به ازبکستان و منابع طبیعی آن چشم طمع دوخته است.» بیشتر مطبوعات ازبکستان در مقالات و نوشتارهای خود همچنین موضوع حمایت آمریکا از پناهندگان ازبکی که به دنبال حوادث اندیجان به قرقیزستان پناه برده اند را مورد توجه قرار داده و به آن می پردازند. دولت ازبکستان بر بازگشت پناهندگان مذکور اصرار می ورزد، ولی سازمانهای بین المللی با حمایت آمریکا تعدادی از این پناهندگان (تقریباً 440 نفر) را موقتاً به رومانی انتقال داده اند. همچنین بر اساس گزارشها و اطلاعات برخی منابع محلی، قریب به 1000 پناهنده نیز هنوز در قرقیزستان به سر می برند. مقامات ازبک، پناهندگان را به دست داشتن در حوادث اخیر و تلاش برای شورش اسلامی متهم می نمایند.
    در مقاله «تاشکند حقیقی» همچنین آمده است: «آنان که دستانشان به خون مردم عراق آلوده است اکنون از این مجرمان (ازبکهای پناهنده شده به قرقیزستان) حمایت می نمایند.»
   
    انتقال اولین گروه از پناهندگان ازبک به رومانی
    روزنامه «ازبکستان آوازی» (صدای ازبکستان) نیز در مقاله ای در مورخه 2 آگوست 2005 آمریکا را به تحریک و دامن زدن به اختلافات بین دو کشور ازبکستان و قرقیزستان متهم نموده است: «آمریکا به شدت به دنبال ایجاد اختلاف و درگیری بین دو کشور همسایه و برادر می باشد.» مطبوعات ازبکستان مسئولیت حوادث اندیجان را تنها و تنها متوجه گروههای اسلامی رادیکال می دانند. بلافاصله پس از تظاهرات اندیجان «ازبکستان ادبیاتی و صنعتی» (ادبیات و هنر ازبکستان) اقدام به درج سلسله مقالات در محکومیت تظاهر کنندگان اندیجان نموده و آنان را افرادی «افراطی» و «متعصب» معرفی نمود. عبداله اوریپوف شاعر مشهور ازبک، رئیس اتحادیه نویسندگان و یکی از وفادارترین هواداران اسلام کریم اف رئیس جمهور ازبکستان، از اولین نویسندگانی بود که مقالات وی در این خصوص در نشریه مذکور چاپ و منتشر گردید. نامبرده در مقاله خود به تعریف و تمجید از اسلام کریم اف پرداخته و از او به عنوان مدافع واقعی مردم، میهن و دولت ازبکستان نام می برد. نشریه «ادبیات و هنر ازبکستان» همچنین اقدام به درج و انعکاس احساسات و واکنشهای خشمگینانه گروههای مختلفی از شهروندان ازبک در مخالفت به تظاهر کنندگان و نیز مطبوعات و رسانه های خارجی که اقدام نیروهای نظامی و ارگانهای امنیت ازبکستان را مورد انتقاد قرار می دادند نموده است.
    تا قبل از استقلال ازبکستان در سال 1991 روزنامه «ازبکستان ادبیاتی و صنعتی» ( ادبیات و هنر ازبکستان)، با درج مطالبی در خصوص لزوم پذیرش زبان ازبکی به عنوان زبان رسمی و نیز رفع انحصار از صنایع پنبه در کشاورزی، دفاع از مسائل زیست محیطی دریاچه اورال و تشکیل و تقویت جامعه فرهنگی و دینی آسیای مرکزی به عنوان یکی از منتقدترین نشریات در این جمهوری محـسوب می شـد. این نشـریه در ادامه و بـا گـذشت زمـان اقدام
    به درج مقالاتی در حمایت از فعالیتهای حزب «ارک» (آزادی) ـ مهمترین حزب مخالف دولت ازبکستان ـ نمود. محمد صالح رهبر این حزب از سال 1993 در تبعید به سر می برد.
    در سالهای اولیه استقلال، نشریه مذکور گهگاه مواضع انتقادی نسبت به دولت از خود نشان می داد. به عنوان مثال در سال 1992 نیروهای امنیتی ازبکستان تظاهرات دانشجویان دانشگاه تاشکند را سرکوب نمودند که در نتیجه آن تعدادی از دانشجویان کشته و عده ای نیز مجروح شدند.
    بر خلاف مواضع کنونی این نشریه در خصوص حوادث اندیجان «ازبکستان ادبیاتی و صنعتی» در آن زمان نسبت به سرکوب و کشتار بی دلیل دانشجویان عمیقاً ابراز تأسف نموده و خواستار انجام تحقیقات در این زمینه شد.
    در بیانیه ای که در آن زمان توسط تعدادی از نویسندگان و روشنفکران برجسته ازبکستان در صفحه اول این نشریه درج و منتشر گردید، از اسلام کریم اف خواسته شده بود کمیسیون ویژه ای را جهت بررسی و تحقیق در خصوص علل این اقدام ـ سرکوب دانشجویان ـ تشکیل دهد. لازم به ذکر است که خود کریم اف نیز اعتراف نمود که سربازان حق شلیک به سوی دانشجویان را نداشته اند. در این بیانیه که در تاریخ 24 ژانویه سال 1992 به چاپ رسیده است، نویسندگان ازبک اعلام داشتند که تداوم اعمال زور، در آینده می تواند دموکراسی، حقوق بشر و حاکمیت قانون را به مخاطره بیاندازد.
    بیش از سه ماه از حوادث اندیجان سپری شده است، ولی نشریه «ازبکستان ادبیاتی و صنعتی » هنوز نه تنها بطور کامل به تشریح دلایل و چگونگی این حوادث نپرداخته است بلکه در مقابل، با درج مقالات و گزارشهای متعددی بطور مرتب سازمان دهندگان تظاهرات اندیجان و شرکت کنندگان در آن را مورد حمله و انتقاد قرار داده و از آنها بعنوان اسلامگرایان رادیکال نام می برد. تحلیلها و دیدگاههای نشریه «ازبکستان ادبیاتی و صنعتی» در خصوص حوادث ازبکستان تقریباً هیچ تمایزی با تحلیلها و دیدگاههای سایر مطبوعات و رسانه های این کشور ندارد .
   
    تمامی مقالات و گزارشهای منتشر شده در خصوص این مسأله، تقریباً حصول و دستیابی به دو هدف عمده را دنبال می نماید:
   
    احساس تکلیف تمامی شهروندان ازبک نسبت به لزوم حمایت از دولت این کشور در مبارزه با تروریستها و افراط گرایان.
   
    اطمینان مردم ازبکستان به دولت این کشور در دوران پس از استقلال از بابت مدنظر قرار دادن خواستها و مطالبات دینی شان.
   
    آن نشریه طی مقاله ای در سوم ژوئن، رادیکالها را به تلاش برای برقراری حکومت خلاف قرون وسطایی متهم و ابراز عقیده کرده است که ایده های خلاف به هیچ وجه مورد پذیرش مردم ازبکستان قرار نخواهد گرفت. در مقاله ای دیگر (27 مِی) نشریه مذکور را از اقدامات نیروهای امنیتی در جریان حوادث اندیجان دفاع نموده و نوشته است: «دخالت نیروهای امنیتی ازبکستان در حوادث اندیجان تا حدود بسیار زیادی از اعمال زور و فشار بیشتر کاسته و چنانچه مقامات ازبکی اقدامات مقتضی را اتخاذنمی نمودند تعداد قربانیان به مراتب بیشتر می شد. در این صورت شکی نبود که هیچکس نمی توانست در مقابل انبوه جمعیت ـ که می توانست به سوی فرغانه و سپس تاشکند سرازیر شود ـ توان و یارای مقابله داشته باشد.»
    امروز بسیاری از مفسرین و تحلیلگرایان، در مقالات خود ازبکها را به میهن پرستی فرا می خوانند. در مقاله ای که چهار هفته پس از حوادث اندیجان در یکی از روزنامه ها به چاپ رسیده است وظیفه و رسالت اصلی هنرمندان و روشنفکران ازبکی در وضعت کنونی، ایستادگی و مقاومت در مقابل تروریستها و کسانیکه به تهمت و افترا و بازیها سیاسی دامن می زنند اعلام شده است.
   
    نشریه «ازبکستان ادبیاتی و صنعتی» همچون سایر نشریات دوره ای این کشور در مقالات خود انعکاس حوادث اندیجان در مطبوعات و رسانه های خارجی و به ویژه غربی ابراز خشم و انزجار نموده است. به عنوان نمونه این نشریه در مقاله ای، گزارش یکی از مفسرین بی بی سی در خصوص رویدادهای اندیجان و برخورد نیروهای نظامی ازبکستان با تظاهـر کننـدگان را
    مورد اشاره قرار داده و اظهار داشته که رادیو بی بی سی در بررسی و تحلیل آن بیش از اندازه مبالغه و بزرگ نمایـی کـرده اســـت. در ادامه این مقاله اظهارات یکی از شهروندان محلی درج شده است که ادعا نموده است بلافاصله پس از گوش دادن به اخبار بی بی سی، شخصاً به خیابان آمده و با وجود گزارش مبالغه آمیز این رادیو، مشاهده نموده است اوضاع کاملاً عادی است و مغازه ها و فروشگاهها کار می کنند. در پایان مقاله به نقل از این شهروند اندیجانی آمده است:
    «این روزنامه نگاران خارجی باید از بابت چنین مزخرفاتی واقعاً شرم نمایند.»
   
□