پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله ) و منشور بزرگ حقوقی و تربیتی/قسمت نهم

حقوق برادران و خواهران دینی در نگاه نبوی(صلی الله علیه و آله )
سیر در منشور نورآفرین نبوی(صلی الله علیه و آله ) نکات ارزشمندی را می­آموزد که شایان دقّت فراوان است:
1. در برخی جملات حقوق مؤمنان و هم­دینان یعنی برادران و خواهران ایمانی مورد توجه رسول خدا9 است.
2. بعضی عبارات به حقوق همسایگان (اعم از کافر و مسلمان) پرداخته است.
3. حقوق عموم انسان­ها بدون در نظر داشتن ­کیش و آیین و قبیله و همسایگی در برخی از فرازهای این منشور نورانی مورد نظر رسول اکرم(صلی الله علیه و آله ) قرار دارد.
4. بخشی از بندهای این حدیث شریف نیز به حقوق حیوانات اشاره دارد.
الف: حقوق مسلمانی
ایمان، جامعه اسلامی را از اهداف، آرمان­ها، خواسته­ها، قوانین و فقه و حقوق مشترک برخوردار می­سازد و اتحادی شگفت­آفرین براساس عقل و عاطفه و فقه و اخلاق در میان مسلمین ایجاد می­کند. برادری دینی و اخوّت اسلامی، منشأ نوعی ولایت، پیوستگی، حقوق و وظایف متقابل بین افراد جامعه­ی اسلامی می­گردد. اگر بسیاری از کشورها براساس جغرافیا، تاریخ، منافع و نظام سیاسی مشترک پدید می­آید، در جامعه­ی اسلامی؛ جهان­بینی واحد، آرمان­های مشترک، پیامبر(صلی الله علیه و آله ) و رهبران و قوانین مشترک، مهم­ترین عوامل وحدت امت اسلامی است.
هرکس اصول اعتقادی اسلام را بپذیرد، خدا و پیامبر و معاد9 و قرآن و احکام آن و قبله مسلمین را قبول داشته باشد، عضو جامعه­ی بزرگ اسلامی است و از حقوق و وظایف عموم مسلمانان بهره­مند است.
برخی از حقوق مسلمانی و بایدها و نبایدها نسبت به مؤمنان در این منشور هدایت آمده است.
فراز اول حقوق مسلمانی این نوشتار را به بررسی نبایدها در منشور بزرگ پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله ) اختصاص می­دهیم:
1. ممنوعیّت از تحقیر مسلمان؛ یکی از بزرگ­ترین ضربه­های شخصیتی، تحقیر و توهین انسان است. رسول اعظم(صلی الله علیه و آله ) در این زمینه چنین هشدار داده است:
ألاومن استخفَّ بفقیر مسلم فلقد استخفَّ بحق الله، والله یستخفُّ به یوم القیامة، إلاّ أن یتوب؛ هان بدانید و هر کس به فقیر مسلمانی توهین کند و تحقیر نماید، نسبت به حق خدا اهانت کرده است، و خداوند روز قیامت او را تحقیر خواهد کرد، مگر این­که توبه کند.
و قال9: من أکرم فقیراً مسلماً لقی الله عزَّوجلَّ یوم القیامة و هو عنه راضٍ؛ هر کس فقیر مسلمانی را تکریم کند، خداوند عزوجل در روز قیامت هنگام دیدار از او خشنود خواهد بود.
در جمله دیگر از این منشور تربیتی فرموده است: ألاومن أکرم أخاه المسلم فإنّما یکرم الله عزّوجلَّ: بدانید! هرکس برادر مسلمانش را احترام کند و گرامی بدارد، خدای عزوجل را گرامی داشته است.
2. برحذرداشتن از فریب مسلمان؛ فریب مسلمان در خرید و فروش از جمله موارد ممنوع در روابط مسلمین با یکدیگر به شمار می­آید. هرگز مسلمان نباید مسلمانی دیگر را فریب دهد و حتّی به فکر فریب و کلاه­برداری باشد.
در عبارتی از این حدیث شریف آمده است:
ومن غشَّ مسلماً فی شراءٍ أو بیع فلیس مِنّا، و یحشریوم القیامة مع الیهود، لأنّهم أغشُّ الخلق للمسلمین؛ و هر کس مسلمانی را در خرید یا فروش فریب دهد، از ما مسلمانان نیست و روز قیامت با یهودی­ها محشور خواهد شد؛ زیرا آنان بیش از همه­ی خلق نسبت به مسلمانان خیانت می­کنند.
در جمله­ای دیگر پیامبر گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله ) فرمود: هرکس شب بخوابد و در دل بدخواه برادر مسلمان خود باشد، یا قصد فریب او را داشته باشد، در خواب و بیداری مورد خشم خدا است؛ مگر این­که توبه کند.
3 . منع غیبت؛ و نهی عن الغیبة والإستماع إلیها؛
در این عبارت رسول اعظم(صلی الله علیه و آله ) غیبت کردن و گوش دادن به آن را ممنوع کرده است. هیچ مسلمانی حق ندارد عیب و نقص مؤمنی را در غیاب او برای دیگران بازگوید، یا به آن گوش فرا دهد. مصونیت عرض و آبروی مسلمانان یکی از هدیه­های اسلام به عموم مسلمانان است. نیز احترام به شخصیت اجتماعی افراد زمینه­ی خدمت رسانی را فراهم می­سازد. مگر آن­که کسی با تظاهر به گناه، شخصیت خود را خرد کند.
در بخش دیگراز حدیث مناهی آمده است: من اغتاب إمرءً مسلماً بطل صومه و نقض وضوؤه وجاء یوم القیامة تفوح من فیه رائحةٌ أنتن من الجیفة یتأذّی بها أهل الموقف، فإن مات قبل أن یتوب مات مستحّلاً لما حرَّمَ اللهُ عزّوجلّ؛ هر کس از مسلمانی غیبت کند، روزه­اش باطل و وضویش نقض می­شود،([1]) و روز قیامت به حالتی می­آید که از دهانش بویی بدتر از بوی مردار می­وزد، به صورتی که اهل محشر از آن رنج می­برند، این فرد اگر بدون توبه بمیرد، در حالی از دنیا رفته که حرام خدای عزوجل را حلال می­شمارد.
4. پرهیز از سخن چینی؛ و نهی عن النّمیمة والإستماع إلیه.
رسول گرامی9 براساس این جمله، سخن چینی و گوش دادن به آن را منع کرده است. سخن چین سخنان اختلاف انگیز و بدگویی­های افراد را نسبت به هم منتقل می­کند و شعله­ساز آتش خصومت­ها و دشمنی­هاست. رسول اعظم اسلام(صلی الله علیه و آله ) کار نمّام و شنیدن سخنان او را منع فرمود.
5 . بازداشتن از حبس حقوق؛ و من حبس عن أخیه المسلم شیئاً من حقّه حرّم الله علیه برکة الرِّزق، إلاّ أن یتوب؛ و هر کس مسلمانی را از حقش باز دارد، خداوند برکت روزی را بر او حرام گرداند، مگر این­که توبه نماید.
ندادن حقوق و دستمزد و بستانکاری مسلمانان و به تأخیر انداختن آن یکی از اصول ممنوع شده در منشور مقدّس نبوی است که برخلاف تصوّر عاملان، مایه­ی افزایش ثروت نیست، بلکه سبب محرومیت از رزق و روزی می­گردد.
6. ممنوعیّت منّت گذاری؛ خدمت رسانی به برادران و خواهران ایمانی باید بدون منّت نهادن و آزار روحی باشد تا ارزش تربیتی کار نیک، بر دو جریان خدمت­گزار و خدمت پذیر حاصل شود.
این حدیث گران سنگ همچنین می­فرماید: ومن اصطنع إلی أخیه معروفاً فامتنَّ به أحبط الله عمله و ثبت وزره ولم یشکر له سعیه، ثم قال7: یقول الله عزّوجلّ حرَّمتُ الجنّة علی المنّان والبخیل والقتّاتِ ـ و هو النّمام ـ ؛ هرکس به برادر (یا خواهر دینی) خویش نیکی کند و سپس بر او منّت گذارد، خداوند عمل نیک او را تباه می­کند و گناهش بر او ثبت می­شود و پاداشی به کارش داده نمی­شود. سپس فرمود: خدای عزوجل می­فرماید: بهشت را بر منّت­گذار و بخیل و سخن چین حرام کرده­ام.
7. پرهیز از سیلی زدن؛ شاید در نظر برخی افراد یکی از معمولی­ترین برخوردهای غیر اخلاقی سیلی زدن به دیگران باشد؛ و حال آن­که این گونه رفتار با برادران و خواهران مسلمان در منشور زندگی­ساز نبوی(صلی الله علیه و آله ) منع شده است. هشدار حضرت در حدیث مناهی، نسبت به این موضوع چنین است:
أل وَمَنْ لطم خَدَّامْرِیءٍ مسلمٍ أو وجهَهُ بدّدالله عظامه یوم القیامة، و حشر مغلولاً حتّی یدخل جهنّم، إلاّ أن یتوب؛ هر کس برگونه یا چهره مسلمانی سیلی زند، خداوند روز قیامت استخوان­هایش را از هم بگسلد و دست بسته محشور شود تا وارد جهنّم گردد، مگر توبه کند.
8 . ممنوعیت از قهر و بریدن پیوند؛ پیامبر گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله ) نسبت به قهر و دوری گزیدن از برادران و خواهران ایمانی منع فرموده است: ونهی عن الهجران فمن کان لابدّ فاعلاً فلا یهجر أخاه أکثر مِن ثلاثة أیّام، فمن کان مهاجراً لأخیه أکثر من ذلک کانت النّار أولی به؛ و نهی فرمود از گسستن و قطع نمودن رابطه با هم­دینان، پس هرگاه شخصی ناچار از قهر و قطع رابطه باشد؛ بیش از سه روز این کار را ادامه ندهد؛ چرا که آتش بر او شایسته­تر خواهد بود.
فراز بعدی این نوشتار را به رعایت و توجه به حقوق برادران و خواهران دینی اختصاص می­دهیم:
9. حقّ دریافت وام؛ مسلمانِ نیازمند از برادر و خواهر ایمانی خویش حقّ دریافت وام را دارد. بی­تفاوتی و کوتاهی مؤمنان ثروتمند از قرض دادن به مسلمانِ نیازمند، خلاف اصول برادری اسلامی است. در این زمینه رسول اعظم الهی9 فرمود:
وَ مَنِ احْتَاج إلیه أخوه المسلم فی قرض و هو یقدر علیه فلم یفعل، حرّم الله علیه ریح الجنّه؛ هر کس که بتواند به برادر مسلمان نیازمند وام دهد، ولی این کار را نکند؛ خداوند بوی بهشت را بر او حرام می­کند.
10. دفاع از آبروی مسلمان؛ در بند سوّم از فراز اول گفته شد که غیبت کردن و گوش دادن بدان ممنوع است، امّا باید توجه داشت که حقوق برادری بیش از این است؛ چرا که دفاع از عرض و آبروی مسلمان هم واجب می­باشد، همان­گونه که رسول اعظم(صلی الله علیه و آله) در این زمینه فرمود:
أل ومن تطوّل عَلی أخیه فی غیبة سمعها فیه فی مجلسِ فردّها عنه ردّالله عنه ألف بابٍ من الشرّ فی الدّنیا والآخرة، فإن هو لم یردّها و هو قادرٌ علی ردّها کان علیه کَوِزْر مَن اغْتَابه سبعین مرّةً؛ آگاه باشید که هر کس به برادر [یا خواهر] مسلمانش محبت کند و پاسخ غیبتی را که درباره­ی او شنیده، بدهد، خداوند از او هزار باب شر را در دنیا و آخرت برطرف سازد. و چنانچه بتواند غیبتی را پاسخ دهد، ولی نسبت به آن اقدام نکند؛ هفتاد برابر غیبت کننده بر او گناه و مسؤولیت خواهد بود.
11. پیرایش و زدودن غم­ها؛ ألا وَمَن فرّج عَن مؤمنٍ کُرْبةً مِن کُرَبِ الدُّنیا فرّج الله عنه اثنین و سبعین کُربةً من کُرَبِ الآخرة واثنین و سبعین کربةٍ من کُرَبِ الدُّنیا، أهونها المغصّ؛ آگاه باشید! که هر کس اندوهی از غم­های دنیوی مؤمن را برطرف سازد، خداوند هفتاد و دو غصّه­ی دنیوی، و هفتاد و دو غم اخروی را از او برطرف می­سازد، به گونه­ای که کمترین آن قولنج و شکم درد است.
ب. حقوق همسایگی
اگرچه وظایف مؤمنین نسبت به یکدیگر در حدیث مناهی و نیز احادیث دیگر تحت عنوان حقوق مسلمانی مورد توجه است، امّا برخی وظایف و حقوق شامل همه­ی افراد می­شود. از آن­جمله حقوق همسایه­ها نسبت به یکدیگر است و مسلمان و کافر (اهل کتاب و اقلیت­های دینی) را نیز در بر می­گیرد.
در منشور بزرگ حقوقی، تربیتی پیامبر اعظم(صلی الله علیه و آله ) موارد ذیل به چشم می­خورد:
1. دریغ نورزیدن ماعون از در اختیار گزاردن وسایلی همچون: دیگ، تیشه، ظروف، سطل، طناب، نردبان و غیره از همسایه.
2. پرهیز از آزار همسایگان.
3. پرداختن حق همسایگان.
4. نگاه نکردن و چشم فرو بستن از خانه­ی همسایه، خواه از پشت بام و بلندی یا از پشت شیشه، دوربین و... باشد.
5 . پرهیز از فخرفروشی بر همسایگان.
6 . غصب نکردن زمین و دیوار همسایگان.
پیامبر رحمت9 نیز فرمود: آن­قدر جبرئیل درباره همسایه سفارش کرد که گمان بردم همسایه از همسایه ارث خواهد برد.
ادامه دارد....
--------------------------------------------------------------------------------
[1]. فتوای فقهای معروف چنین نیست و شاید منظور عدم قبول و کاهش ارزش چنین روزه و وضویی باشد