تشویق درسیره امام عسکری علیه السلام

«تشویق»، «تنبیه» و «تغافل»، سه اصل مهمّ تربیتی، آموزشی و مدیریتی است که می‌بایست در مواقع لازم و مناسب و با کمیّت و کیفیّت ویژه، مورد استفاده قرار بگیرد.
در این میان، «تشویق» از جایگاه ارزشمند و والایی برخوردار است؛ به گونه‌ای که در تاریخ زندگی پیامبران، امامان:و... می‌توان نمونه‌های فراوانی را به دست آورد. از این رو، گلچینی از تشویقات متنوّع امام حسن عسکریعلیه السلام را به پیشگاه خوانندگان محترم تقدیم می‌داریم.[1]
نگاهی گذرا
در یک معرّفی اجمالی، می‌توان عناوین کلّی «تشویق‌های امام عسکریعلیه السلام » را یادآور شد؛ از جمله:
1. «تأیید» برخی از اصحاب به شکل حضوری و غیابی؛ مثل شاگردان قمی و نیشابوری.[2]
2. «تقریظ شفاهی» برای تعدادی از نویسندگان و کتاب‌های آنان.
3. انتصاب عدّه‌ای به «وکالت»، «خدمت‌گزاری» و «نامه‌رسانی».
4. پذیرفتن گروهی به عنوان «شاگرد».
5. رفتن به منازل بعضی از شیعیان؛ مثل تشریف فرمایی حضرت به شهر گرگان.[3]
6. «عیادت» از بیماران و آرزوی بهبودی برای آنان.
7. «دعا کردن» در حق مردم (گشایش در زندگی، برخورداری از نعمت فرزند، آزادی از زندان، تسلیت به بازماندگان اموات و غیره).
8. کمک‌های فراوان مالی.
شایان توجه اینکه: در ویژه نامة امام عسکریعلیه السلام ، ش 60، نمونه‌هایی از «تشویق‌های حضرت» بیان شده است؛ لذا در این مقاله:

الف) یا از تکرار آن، خودداری شده.
ب) و یا به اختصار، نگارش یافته است.
بشارت به «مهدی موعودعلیه السلام »
امام عسکریعلیه السلام از طریق نامه یا حضوری، تولّد «مهدی موعودعلیه السلام » را به برخی از یارانش بشارت داد؛ از جمله: به وکیل خود در قم.
— امامعلیه السلام طیّ نامه‌ای به احمد بن اسحاق فرمود:
«برای ما فرزندی متولّد شده؛ نزد تو مستور بماند و از همه مردم پنهان باشد. زیرا ما از آن خبردار نکنیم مگر خویشاوندان رازدار و دوستان صمیمی خود را. احببنا إعلامک لیسرّک الله به مثل ما سرّنا به؛ ما تو را به این مسأله مطّلع کردیم تا خدا، تو را بدان شاد کند چنانچه ما را بدان شاد کرده است!»[4]
— وقتی احمد بن اسحاق به سامرّا آمد و خدمت امامعلیه السلام رسید... آن حضرت، پسرش مهدی(عج) را به او نشان داد؛ آنگاه فرمود:
«ای احمد بن اسحاق! این، امری است از امر خدا و سرّی است از سرّ خدا و غیبی است از آنچه من به تو افاده کردم. اگر باعث کرامت تو نزد خداوند متعال و حجّت‌های او نبود، من این فرزندم را به تو نشان نمی‌دادم.»
امامعلیه السلام بعد از سفارش به مخفی کردن تولّد مهدیعلیه السلام ، فرمود:
«و کن من الشّاکرین تکن معنا غداً فی علّییّن؛ و از شکرگزاران باش تا فردای قیامت در بهشت و مرتبة والای آن، با ما باشی.»[5]
خبری شادمانه
ابوهاشم جعفری – شاگرد ممتاز امام عسکریعلیه السلام - بارها از سوی حضرت مورد قدردانی و تجلیل قرار گرفته بود؛ که به یک نمونه بسنده می‌کنیم:
— روزی یکی از شیعیان به محضر امامعلیه السلام شرفیاب شده و تقاضا نمود که «دعایی» به وی آموزش دهد؛ آن حضرت هم این دعا را یاد داد: «یا اسمع السّامعین... و اجعلنی ممّن تنتصر به لدینک و لا تستبدل بی‌غیری.»
ابوهاشم می‌گوید: در دلم گفتم: «خدایا! مرا جزو گروه و حزب خود قرار بده». در این هنگام، امام عسکریعلیه السلام به من فرمود:
«أنت فی حزبه و فی زمرته اذ کنت بالله مؤمناً و لرسوله مصدّقاً و لأولیائه عارفاً و لهم تابعاً فأبشر ثمّ أبشر؛ تو در حزب خدا هستی زمانی که: 1. به خدا، مؤمن باشی؛ 2. نبوّت پیامبرش را تصدیق کنی؛ 3. به حقّانیّت و مقام اولیاء الله، آگاه باشی؛ 4. و از آنان تبعیّت کنی. پس، بشارت و مژده باد تو را و شادمان باش [که دارای این ویژگی‌ها هستی]!»[6]
تقریظ بر بعضی تألیفات
— ابوهاشم جعفری می‌گوید: من کتاب «یوم و لیلة» یونس [بن عبدالرحمن] را خدمت امام تقدیم کردم... حضرت در حقّ نویسنده‌اش چنین دعا کرد:
«اعطاه الله بکلّ حرف نوراً یوم القیامة؛ خداوند در قیامت به تعداد هر حرف این کتاب، به وی نوری عنایت فرماید.»
همچنین امام بعد از مطالعة کتاب، فرمود: «هذا دینی و دین آبای و هو الحقّ کلّه؛ این، دین و عقیدة من و پدرانم می‌باشد و تمام مطالب کتاب، درست و صحیح است.»[7]
— ابو محمد فضل بن شاذان نیشابوری به محضر امام عسکریعلیه السلام رسیده بود؛ در هنگام وداع، یکی از کتاب‌هایش به زمین افتاد. امامعلیه السلام آن را برداشته و نگریست و برای وی از درگاه الهی، آمرزش طلبید و سپس فرمود:
«أغبط أهل خراسان لمکان الفضل...؛ بر مردم خراسان غبطه می‌خورم از اینکه [شخصیت فرزانه‌ای مانند] فضل بن شاذان در میان آنهاست! و همین افتخار، آنان را بس است.»[8]
خلعتِ «وکالت»
— امامعلیه السلام در حقّ عثمان بن سعید عَمری فرموده است:
«هذا ابو عمر و الثّقة الامین، ثقة الماضی و ثقتی فی المحیا والممات...؛ این ابو عمرو، ثقه و امین است. او مورد اعتماد امام گذشته (امام هادیعلیه السلام ) و در زندگی و پس از مرگم، مورد اعتماد من است. آنچه را به شما بگوید، از جانب من گفته...»[9]
همچنین در حضور عده‌ای از شیعیان فرمود:
«اشهدوا علی أنّ عثمان بن سعید العمری وکیلی...؛ گواه باشید که عثمان بن سعید عمری، وکیل من و پسرش محمد، وکیل فرزندم مهدی شماست.»[10]
مدالِ «خدمت‌گزاری»
— یکی از ایرانیان به سامرّا رفت و خدمت امام عسکریعلیه السلام رسید؛ آن حضرت پرسید: برای چه به اینجا آمده‌ای؟ گفت: به خاطر شوقی که به شما دارم، برای خدمت‌گزاری آمده‌ام. امام فرمود: «بنابراین، دربان من باش.»
وی همراه دیگر خادمان، امور خانة حضرت را به عهده گرفته و مشغول انجام خدمت بود تا اینکه یک روز چشمش به جمال نورانی امام مهدیعلیه السلام روشن می‌شود...[11]
توفیقِ «شاگردی»
— دو خانواده از اهالی «استرآباد» به علت ستم و اذیت‌های «زیدیّه»، به سامرّا هجرت کرده بودند، وقتی نزد امام عسکریعلیه السلام شرفیاب شدند، آن حضرت در حقّ آنان چنین فرمود:
«مرحباً با?وین الینا، المتجئین الی کنفنا، قد تقبّل الله سعیکما...؛ خوش آمدید ای کسانی که به ما پناهنده شدید! خداوند، تلاش و سعی شما را پذیرفته است...»
سپس به آنها فرمود:
«خلّفا علیّ ولدیکما هذین ?فیدهما العلم الذی یشرّفهما الله تعالی به...؛ دو فرزند خود را اینجا بگذارید تا به آنان «دانشی» بیاموزم که خداوند متعال به سبب آن، شرافت و بزرگواری به آنان بخشد...»
بدین ترتیب بود که ابویعقوب یوسف بن محمد بن زیاد و ابوالحسن علی بن محمد بن یسار (سیّار) به مدت هفت سال، از دانش بی‌کران امامعلیه السلام در زمینة «تفسیر» بهره‌مند شده و مجموعة گرانسنگ تفسیر امام حسن عسکریعلیه السلام را از خود به یادگار نهادند.[12]-[13]
پاداشِ «تشویق کننده»
— یکی از اصحاب، جریان درد دل و گلایة یک مرد شیعه را ـ که در معاشرت و گفت و گو با اهل سنّت دچار مشکلاتی شده بود ـ برای امام عسکریعلیه السلام بازگو کرد و توضیح داد که راهکارهایی را به عنوان «تقیّه» به وی آموخته که مؤثر هم واقع شده است. امامعلیه السلام بعد از شنیدن این ماجرا، خطاب به او فرمود:
«أنت کما قال رسول الله6الدّالّ علی الخیر، کفاعله؛ تو مصداق فرمودة رسول خدا6هستی که فرمود: ثواب کسی که به کار نیک راهنمایی کند، مانند کسی است که آن کار را انجام داده است!»
آن حضرت بعد از بیان پاداش‌های آن مرد شیعه که «تقیّه» نموده بود، از صحابی‌اش چنین قدردانی کرد:
«خداوند، به تو نیز که او را راهنمایی کرده‌ای، به همان اندازه پاداش و حسنه خواهد داد.»[14]
گشایش در زندگی
— محمد بن حمزة سروی می‌گوید:
نامه‌ای به امام عسکریعلیه السلام نوشتم و درخواست کردم که برای بیرون آمدن از فقر و تنگ‌دستی، برایم دعا کند. حضرت در پاسخ نوشت:
«أبشر، فقد أتاک الله بالغنی...؛ مژده باد که خداوند، تو را بی‌نیاز و ثروتمند گردانید! زیرا پسر عمویت از دنیا رفت و صد هزار درهم به جای گذاشت و جز تو، وارثی ندارد. خدا را سپاس گو و در امر زندگی، میانه رو باش و از اسراف بپرهیز؛ چرا که اسراف، کاری شیطانی است.»[15]
تجلّی نور
— علی بن عاصم – که نابینا بود – وقتی نزد امام عسکریعلیه السلام آمد، آن حضرت به وی چنین فرمود:
«مرحباً بک یا ابن عاصم! إجلس، هنیئاً لک یا ابن عاصم!»
آنگاه حضرت در حقّ وی دعا کرده و بینا می‌شود و فرش و زیراندازی را که متعلق به عده‌ای از پیامبران و صالحان بود، به او نشان می‌دهد...[16]- [17]
دعای برکت
— امام عسکریعلیه السلام در نخستین دیدار خود با یکی از نوادگان امام سجادعلیه السلام - در حالی که او به امامت حضرت اعتقاد نداشت – به وی چنین فرمود:
1. به من نزدیک مشو؛ زیرا جاسوس‌ها، مرا زیر نظر دارند و تو نیز در خطری.
2. ... من از خدا می‌خواهم که خواسته‌ات (سلامتی پدرت) را بر آورده سازد.
3. کثّرالله ولدک و جعل فیکم ابراراً؛ خداوند، فرزندانت را فزونی بخشد و آنها را افرادی نیکوکار قرار دهد.
4. این سیصد دینار را بگیر. بارک الله لک فیها؛ خداوند در آن پول‌ها برایت خیر و برکت قرار دهد.[18]
— ابو یوسف ـ شاعر متوکل ـ می‌گوید:
پسری برایم متولد شد، در حالی که دچار تنگنای شدید مالی بودم؛ به هرکسی نامه نوشتم، پاسخ مثبتی نداد. در اطراف خانه با ناامیدی قدم می‌زدم که غلام امام عسکریعلیه السلام آمده و بعد از دادن کیسة پول، بشارت حضرت را چنین بازگو کرد:
«أنفق هذه علی المولود، بارک الله لک فیه؛ این پول‌ها را صرف فرزندت نما. خداوند، او را سبب خیر و برکت تو قرار دهد.»[19]
شکوفایی غنچه
— عیسی بن صبیح می‌گوید:
امام عسکریعلیه السلام در زندان نزد ما آمد... از من پرسید: آیا فرزندی به تو روزی شده است؟ گفتم: نه. فرمود:
«اللّهمّ ارزقه ولداً یکون له عضداً، فنعم العضد الولد؛ خدایا! به وی پسری عطا فرما تا اینکه قوّة بازویش باشد. پس، خوب بازویی [و مدد کاری] است فرزند!»[20]
— محمد بن محمد قلانسی – در حالی که همسرش نزدیک وضع حملش بود – نامه‌ای نوشت و از امامعلیه السلام درخواست کرد:
1. دعا کند که زایمان همسرش به خوبی پایان پذیرد؛
2. خداوند، به وی پسری بدهد؛
3. نامی نیکو برای فرزندش انتخاب کند.

آن حضرت در پاسخ نوشت:
«رزقک الله ذکراً سوّیاً و نعم الإسم محمّد و عبدالرّحمن؛ خداوند، به تو پسری تندرست و سالم عطا فرماید. و چه نیکوست نام محمد و عبدالرحمن!»
همسر قلانسی «دوقُلو» زایید که هردو پسر بودند؛ بر یکی از آنها که کاملاَ در سلامت و تندرستی بود، نام «محمد» و بر دیگری که در پایش انگشت اضافه داشت، اسم «عبدالرّحمان» نهاده شد.[21]
یادگاری
— احمد بن اسحاق اشعری قمی می‌گوید:
به محضر امام عسکریعلیه السلام رسیده و تقاضا کردم با خطّ خود چیزی بنویسد تا هر وقت که آن خط را دیدم، بشناسم... امامعلیه السلام دوات و قلمی طلبید و مقداری نوشت. من درخواست کردم قلمی را که با آن می‌نوشت، [به عنوان تبرّک] به من ببخشد؛ حضرت بعد از پاک کردن جوهر قلم، آن را به من داد.[22]
فرستادن کفن و...
— امامعلیه السلام به احمد بن اسحاق قمی فرمود: «تو در این سال، از دنیا خواهی رفت.» وی پارچه‌ای برای کفن تفاضا نمود؛ حضرت بعد از دادن مقداری پول، فرمود: «در وقت حاجت، به تو خواهد رسید.»... احمد در مسیر بازگشت به قم، در منطقة حلوان (سرپل ذهاب) بیمار شده و رحلت کرد. دو نفر از جانب امام عسکریعلیه السلام برایش کفن و حنوط آوردند و به همسفرانش تسلیت گفتند. کافور – خادم حضرت – به آنان گفت:
«همانا احمد، عزیزترین شما بود به جهت قرب الهی در نزد آقا و مولای شما.»[23]
دادن انگشتر
— ابوهاشم جعفری می‌گوید: خدمت امام رسیدم و تصمیم داشتم از ایشان قدری نقره بگیرم تا به عنوان «تبرّک» از آن، انگشتر بسازم؛ اما دچار فراموشی شدم. هنگام وداع، آن حضرت انگشترش را به من داد و فرمود: «تو نقره می‌خواستی، ما انگشتر به تو دادیم؛ نگین و مزد ساخت آن هم مال تو باشد. گوارای تو باد ای ابوهاشم!»
من با خوشحالی، به «امامت» حضرت گواهی دادم؛ امام نیز فرمود:
«غفر الله لک یا اباهاشم؛ خدا، تو را بیامرزد ای ابوهاشم!»[24]
بخشش اسب
— علی بن زید بن علی می‌گوید:
اسبی نیکو و ممتاز داشتم؛ یک روز امام عسکریعلیه السلام به من فرمود که آن را بفروشم. ولی به عللی تأخیر کردم؛ در نتیجه، اسبم مُرد و بسیار اندوهگین شدم! بعد از چند روز، خدمت حضرت شرفیاب شدم... امامعلیه السلام اسب خودش را به من بخشید و فرمود:
«این مرکب، بهتر از اسب تو است؛ عمرش طولانی تر و راهوارتر از آن می‌باشد.»[25]
پی نوشت ها:
________________________________________
1. شایان توجه اینکه: نگارنده از سال 1375 ش. داستان‌های فراوانی از «تشویق در سیرة معصومان(ع)» گردآوری کرده‌ام که هنوز به چاپ نرسیده است!
2. ر.ک: مجله فرهنگ کوثر، ش 60.
3. ر.ک: همان.
4. کمال الدین، شیخ صدوق، ترجمة کمره‌ای، ج 2، ص 107 و 108.
5. همان، ص 57 – 55؛ گزیدة کفایة المهتدی، میرلوحی، ص 178 – 175، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، اول، 1373 ش.
6. بحارالانوار، ج 50، ص 298 و 299.
7 حیاة الامام العسکری(ع)، محمد جواد طبسی، ص 326 و ترجمة آن «با خورشید سامرّا»، ص 296 و 297؛ مجمع الرجال، علامه قهپایی، ص 294، مجلد سوم (ج 6)، دارالکتب العلمیه، قم.
8. حیاة الامام العسکری(ع)، ص 325؛ با خورشید سامرّا، ص 296.
9. همان، ص 325 و 336؛ همان، ص 295، 304 و 305.
10. همان، ص 336 و 340؛ همان، ص 309 و 310.
11 داستانهای اصول کافی، محمد محمدی اشتهاردی، ج 2، ص 142 و 143، دفتر نشر معارف اسلامی، قم، اول، 1413 ق.
12. حیاة الامام العسکری(ع)، ص 202 – 200؛ با خورشید سامرّا ، ص 188 – 186.
13. در مجله فرهنگ کوثر، ش 60، داستان فوق به تفصیل آمده است. ر.ک: مقالة «پژوهشی پیرامون تفسیر امام عسکری(ع)»، محمد محسن طبسی.
14. حیاة الامام العسکری(ع)، ص 239 و 240؛ با خورشید سامرّا، ص 218.
15. همان، ص 256؛ همان، ص 237 و 238.
16. همان، ص 133 – 131؛ همان، ص 130 – 127؛ بحارالانوار، ج 50، ص 316؛ زندگانی عسکریّین(ع) و تاریخچة سامرا، ابوالقاسم سحاب، ج 2، ص 38 – 36.
17. امام (ع) درحقّ علی بن عاصم، عنایات دیگری نیز داشته است. ر.ک: مجلة فرهنگ کوثر، ش 60.
18. حیاة الامام العسکری(ع)، ص 266؛ با خورشید سامرّا، ص 247 و 248.
19. همان، ص 263؛ همان، ص 245.
20. زندگانی عسکریّین(ع)، ج 2، ص 30 و 31.
21. حیاة الامام العسکری(ع)، ص 256؛ با خورشید سامرّا، ص 237.
22. داستانهای اصول کافی، ج 2، ص 140.
23. ر.ک: گزیدة کفایة المهتدی، ص 206؛ منتهی الآمال، ج 2، ص 473؛ زندگانی عسکریّین(ع)، ج 2، ص 45 و 46.
24. داستانهای اصول کافی، ج 2، ص 135.
25. زندگانی عسکریّین(ع)، ج 2، ص 34 و 35.