چرا علم مناظر در نقاشی ایرانیِ سده های هفتم تا نهم قمری به پرسپکتیو راه نبرد؟ (مقاله علمی وزارت علوم)
درجه علمی: نشریه علمی (وزارت علوم)
آرشیو
چکیده
نقاشی ایرانی با همه دیرینگی هایش، در سده هفتم هجری به صورت بندی تازه ی از بازنمایی رسید. در آن دوره، هنرمندان ایرانی از آزمون ها و دستاوردهای گذشته، سبک تازه ای در تراز جهانی پدید آوردند و آن را تا سده دهم هجری هم چنان در اوج نگاه داشتند. یکی از ویژگی های نقاشی ایرانی در سده های 7-9ق، تلاش برای فراروی از محدودیت های بازنمایی ژرفا بر سطح دوبعدی است. دستاورد این تکاپوها، بازنمایی بُعد سوم چیزها به گونه ای پراکنده بود. در نقاشی این دوره، بازنمایی بُعد سوم چیزها در چارچوب یک نظام منسجم ژرفانمایی با هدف سازماندهی فضای تصویر به نمایش درنمی آید. از آنجا که چارچوب بازنمایی بر قواعد علم مناظر استوار بود و دانشمندان این علم، جزئیات قواعد دیدن را به تفصیل در آثار خود شرح داده بودند، این پرسش به میان می آید که چرا علم مناظر در نقاشی ایرانی آن روزگار به قواعد بازنمایی پرسپکتیوی راه نبرد؟ پژوهش کنونی با فاصله گرفتن از پاسخ هایی که تاکنون به چرایی ناپیدایی پرسپکتیو داده شده، مسیر پاسخ دیگری را بر زمینه ویژگی های نورشناسی و نقاشی دنبال می کند. به لحاظ نظری، اصل واضح دیدن - پرهیز از خطای بصری به روایت علم مناظر، و پایداری فرهنگ دیداری دو پایه این بررسی است. هم چنین، علم مناظر، نقاشی و نقش طبقه های اجتماعی، زمینه های اصلی بررسی را دربر می گیرد. داده ها به شیوه کتابخانه ای و آرشیوی از میان منابع علم مناظر و تحلیل بصری نقاشی ها گردآوری شده است. پژوهش با رویکرد توصیفی و تحلیل داده ها به شیوه انتقادی، در پی آن است تا میان این حوزه ها و تکاپوهای نقاشان در بازنمایی ارتباط برقرار کند. بر پایه یافته های پژوهش می توان گفت وضع علم مناظر و گفتمان های نوری در پیشبرد مسائل علمی، چیرگی نورشناسی بر نقاشی در فضای فرهنگی، محدودیت نقاشان در تبدیل تجربه ها به آموزه های نظری و ناتوانی در برانگیختن نگاه نورشناسان به چالش های نقاشی، و خواست گروه های فرادستی مبنی بر پایداری وضع موجود، مهم ترین دلایلی است که بازگو می کند چرا نقاشی ایرانی در سده های هفتم تا نهم از علم مناظر به پرسپکتیو به منزله یک نظام منسجم بازنمایی راه نبرد.Why did al-Manāẓir not lead the linear perspective in Persian paintings of the 13th to 15th century?
In despite of the fact that the antiquity of Persian painting goes back to the prior 13 th century, only at this time a new visual structure emerged on the illustrated sheets of the Persian manuscripts. Based on earlier attempts and achievements, the 13 th century-Persian artists laid the foundation of a new style in painting that was equivalent to international artistic standards and continued until the 16 th century. One of the achievements of this new style was raising the visual restrictions on displaying the 3 rd dimension on two-dimensional sheets. Achieving this, the artists could represent the 3 rd dimension; however, the result of these efforts was only a scattered representation. Therefore, in this style of painting, displaying the three-dimensional objects could not lead to creating an organized three-dimensional space; therefore, scenes continued to have a linear perspective. Since the rules of representation in paintings relied on the principles of Optics and, due to the fact that the Muslim optical scientists (e.g., Avicenna, Ibn al-Haytham, etc.) detailed the processes of vision and the visual perceptions, now answering this question is important: Why did al-manāẓir not lead to the linear perspective in Persian paintings of the 13 th to 15 th century?
Detaching myself from the unconvincing answers that have been so far provided for this question, and based on the features of Optics and Persian paintings, I used a different approach for answering this question. The two theoretical bases of this article are the principle of "clear vision" and avoidance of "visual error" in Optics, as well as the immutability of the visual culture in Islamic Iranian civilization. This theoretical framework enabled me to probe the rules of Optics, the structures of Persian paintings, and the role of the social classes who were influential in the production process of paintings. The analysis shed light on the following reasons for the immaturity of the perspective rules in Persian painting:
- The status of Optics and the other optical discourses in the advancement of Islamic science at that period;
- The superiority of Optics over painting in cultural circles;
- The artists' inability to communicate/translate their practical experience into detailed, theoretical teachings; and,
- The role of the upper classes in the maintenance of artistic styles.
تبلیغات
