«جامع الحساب»: اثری فارسی منسوب به نصیرالدین طوسی در حساب هوایی (مقاله علمی وزارت علوم)
درجه علمی: نشریه علمی (وزارت علوم)
آرشیو
چکیده
«جامع الحساب» یک تک نگاری در مبحث حساب هوایی، منسوب به خواجه نصیرالدین طوسی است که با عنوان متفاوت «الفارسیه فی الحساب» در فهرست کتابخانه ایاصوفیه ثبت شده است. در هیچ یک از کتاب شناسی ها و فهارس مخطوطات قدیم و جدید، نشانی از این اثر در حساب هوایی و انتساب آن به طوسی نیست. نصیرالدین طوسی اثر دیگری در حساب هندی موسوم به جوامع الحساب بالتخت والتراب دارد که در آن، با استفاده از ارقام هندی و تخت و تراب، به سنت هندی حساب می پردازد. گرچه دو کتاب منسوب به خواجه، عنوان هایی مشابه دارند اما محتوای آن ها از یکدیگر متمایز است و در روش های حسابی دو نظام متفاوت پیش گرفته اند. عمده مطالب جامع الحساب برگردان از زبان عربی بوده و طبق شواهد ارائه شده در گفتار حاضر، ترجمه و تحریر فارسی مختصری از غنیه الحسّاب همامی واسطی است که شماری از مسائل مطرح شده در التکمله فی الحساب عبدالقاهر بغدادی را نیز در برمی گیرد. تاریخ تألیف اثر مشخص نیست و تاریخ کتابت تنها دست نویس یافت شده از آن را باید اواخر سدهٔ هشتم و اوایل سدهٔ نهم قمری دانست.Jāmiʿ al-ḥisāb: A Persian work attributed to Naṣīr al-Dīn Ṭūsī on Ḥisāb al-hawāʾ
The Persian monograph entitled Jāmiʿ al-ḥisāb ( The Collection of Arithmetic ) and attributed to Naṣīr al-Dīn Ṭūsī, is recorded in the catalogue of the Ayasofya (Hagia Sophia) Library under the title of al-Fārsiya fῑ al-ḥisāb. No mention is made of this work on Ḥisāb al-hawāʾ (a branch of practical arithmetic) and its attribution to Naṣīr al-Dīn Ṭūsī in any of the bibliographies and catalogues of old and new MSS. Ṭūsī has another book called Jawāmiʿ al-ḥisāb bi al-takht wa-al-turāb in which, by utilizing Indian numerals and an instrument named " takht " (board), he addresses Indian tradition in arithmetic. Although the two books attributed to Ṭūsī have similar titles, their contents differ squarely, following two distinct systems in their arithmetical approach. Jāmiʿ al- ḥisāb is mainly translated from Arabic, which according to the evidence provided in this paper, includes abridged Persian redaction from Ḡunῑyat al-ḥussāb by Humāmῑ Wāsiṭῑ as well as a number of topics presented in al-Takmila f ῑ al-ḥisāb by ʿ Abd al-Qāhir al-Baḡdādῑ. The composition date of the treatise is unknown and its only manuscript accessible traces back to the late 8 th -early 9 th century-AH/circa 14 th -15 th century-AD.
تبلیغات
