بررسى راه‏هاى انطباق رفتار مدیران آموزشى با معیارهاى اخلاق اسلامى

انسان از نظر اسلام داراى خصوصیات ارزشى و ضدارزشى است. انسان، در جهت ارزش‏ها تا جایى پیش مى‏رود که مسجود ملائک و جانشین خداوند بر روى زمین مى‏گردد و در جهت ضدارزش‏ها، کارش به جایى مى‏رسد که مصداق اُولئِکَ کَالاَْنْعامِ بَلْ هُمْ اَضَلُّ (اعراف، آیه‏ى 179) مى‏شود و مسیر اسفل‏السافلین را طى مى‏کند. چنین فردى، گرچه داراى علم باشد، اگر مدیریت و رهبرى سازمان را بر عهده بگیرد، آن را ضایع و منحرف مى‏سازد.
سازمان آموزشى خصوصیاتى دارد که آن را از دیگر سازمان‏ها متمایز مى‏سازد؛ در نتیجه مدیریت آن از حساسیت خاصى برخوردار است. مدیریت در اسلام یک تلاش منظم و مرتب براى اداره کردن مجموعه‏اى از مردم با رعایت اصول اسلامى و تمشیت بخشیدن آنهاست. میزان موفقیّت مدیر بستگى به قدرت ایمان، و مهارت و تخصص او دارد. مسلما مدیرى در حیطه‏ى انجام مسئولیت خود موفق‏تر است که در جهت اهداف مکتب اسلام، که همانا رشد و تعالى انسان است، گام بردارد. در واقع وجه تمایز مدیریت اسلام با دیگر مکاتب مدیریتى این است که اصول و ارزش‏هاى بیان شده در اسلام، تغییرناپذیر، و در تمام دوره‏ها و مکان‏ها داراى ارزش مستمر و دایمى است (علامه حائرى، 1376). در فرهنگ اسلامى، مدیر کسى است که از گمراهى افراد جلوگیرى کرده، آنان را به سوى حقیقت سیر دهد. مدیریت اسلامى انسان‏گرا نیست، انسان‏ساز است. در این فرهنگ، انسان به همراه ویژگى‏ها و خصوصیاتش مطرح است؛ در واقع در فرهنگ اسلامى، انسانِ محتوایى مطرح است، نه انسان شکلى. در نظام گزینشى اسلام، اصالت با شخص نیست تا کار را با او انطباق دهند؛ بلکه کار را اصل قرار مى‏دهند و شخص را با آن منطبق مى‏سازند. خداوند مى‏فرماید: ابراهیم بارها آزمایش شد و سرافراز بیرون آمد، آنگاه به مقام امامت رسید. در نهج‏البلاغه در نامه‏ى حضرت على(ع) به مالک اشتر آمده است:
درکارهاى کارگزاران توجه کن، آنها را از نظرِ ورود به کار بیازماى، بدون بررسى انتخاب مکن که ضرر مى‏کنى، از بین آنهایى که با تجربه‏اند، گزینش کن؛ به‏علاوه، نباید گزینش تو تنها برپایه‏ى فراست خود و اطمینان به نظر خویش وخوش‏گمانى باشد، چون این مردان با شناسایى حساسیت والیان، خود را در چشم آنان به خوش‏خدمتى مى‏آرایند؛ در حالى که چه بسا در پس آن، خیرخواهى و امانت نباشد (بنیاد نهج‏البلاغه، 1376).
از این‏رو باید در گزینش مدیر آموزشى دقت کرد و او را از جوانب مختلف مورد ارزش‏یابى قرار داد. در سایه‏ى ارزش یابى صحیح مى‏توان به نظریه‏ها و الگوهاى رفتارى مدیر پى‏برد و توجه وى را به معیارهاى اخلاقى در مدیریت اسلامى جلب نمود. اگر مدیر متخلق به اخلاق اسلامى باشد و مطابق کتاب، سنت، سیره و روش پیامبر(ص) و امامان معصوم(ع) و علوم و فنون و تجارب بشرى عمل کند، مى‏تواند موجبات رشد انسان به سوى الله را فراهم سازد (اصغر مشبکى، 1372). هدف غایى تعلیم و تربیت این است که زمینه‏ى رشد و شکوفایى دانش‏آموزان را در جهت رسیدن به مراتب کمال فراهم کند. عمل تربیت به اعلا درجه واجد خصوصیات اخلاقى است؛ از قبیل عدالت، ایثار، همکارى، احترام، حقوق شاگردان (غلامحسین شکوهى، 1378). توجه به عواملِ انگیزشى در انطباق رفتار مدیر آموزشى با معیارهاى اخلاق اسلامى مؤثر است. مسئله‏ى انگیزش در کتب مدیریت، براساس نظرگاه‏هاى مختلف، دیدگاه دانشمندان غربى و علماى اسلامى همواره مورد بحث بوده است. طبق نظر علما و دانشمندان، عوامل مختلفى در ایجاد انگیزه در افراد مؤثرند. نکته‏ى مهم این‏که با اجبار نمى‏توان انگیزه ایجاد کرد.
هر کارى که آگاهانه از یک انسان صادر گردد، نیازمند اشتیاق جدى براى وصول به هدفى است که براى انسان داراى انگیزش مى‏باشد (علامه محمد تقى جعفرى، 1371).
مدیریت اسلامى علاوه بر توجه به عوامل مادى در انگیزش، و فراتر از آن، به عامل معنوى که اثر آن بسیار وسیع، عمیق و تعیین‏کننده است، توجه مى‏کند. هر اندازه ایمان و اعتقاد افراد به معنویات بیش‏تر باشد، آن جامعه بهتر و بیشتر مى‏تواند از این عامل براى انگیزش در مدیریت بهره‏مند شود. در سیستم آموزشى باید از معنویات و اعتقادات مذهبى در راستاى ایجاد انگیزه و انطباق رفتار با معیارها و موازین اخلاقى ـ اسلامى بهره گرفت (عبدالله جاسبى، 1378). عامل مؤثر دیگر در انطباق رفتار مدیران آموزشى با معیارهاى اخلاقى اسلامى، آموزش مى‏باشد. انسان در سایه‏ى آموزش، متحول و اصلاح مى‏شود.
در مورد مبانى رفتار انسان دیدگاه‏هاى مختلف وجود دارد که هر یک از بُعد خاصى به آن نگریسته‏اند؛ مثلاً از نظر رفتارگرایان(1) نقش تجارب محیطى در رشد و تکامل انسان بسیار مهم‏تر و بیش‏تر از عامل تکوینى یا وراثت است؛ اما دیدگاه اسلام در مورد رفتار انسان از سایرین جامع‏تر است. دیدگاه اسلامى در مورد رفتار انسان، مبتنى بر مبانى اکتسابى (محیط) و غیراکتسابى است.
خداوند اساس رفتار انسان را بر پایه‏ى شاکله، که همان تعبیر قرآنى شخصیت است، مى‏داند آن‏جا که مى‏فرماید: قُلْ کُلُّ یَعْمَلُ عَلى شاکِلَتَهَ فَرَبُّکُمْ اَعْلَمُ بِمَنْ هُوَ اَهْدَى سبیلاً (اسراء، آیه‏ى 84)؛ بگو هر کسى بر شاکله‏ى خویش عمل مى‏کند و خداى شما به کسى که راهش از هدایت بیش‏ترى برخوردار است. داناتر است.
از معانى شاکله، خلق و خوى است و از آن جهت به خلق و خوى، شاکله گفته مى‏شود که انسان را مقید مى‏کند و نمى‏گذارد در آنچه مى‏خواهد، آزاد باشد.
فرهنگ نیز عامل مهمى است که در شکل‏گیرى رفتار انسان نقش دارد. یارمحمدیان به نقل از شریعتمدارى مى‏نویسد:
فرهنگ مجموعه‏اى از آداب و رسوم، سنت‏ها، افکار، ارزش‏ها و باورهاى یک نسل است (یارمحمدیان، 1377).
فرهنگ اسلامى حاوى روایات، احادیث و گفتار ارزنده است؛ لذا مى‏توان براى توسعه‏ى اخلاق اسلامى در افراد، آنها را با احادیث و روایات ائمه‏ى معصومین(ع) و آیات قرآنى آشنا نمود. از نظر اسلام، انسان داراى کرامت و شرافت ذاتى است. خداوند انسان را برترین مخلوقات معرفى مى‏کند. کرامت و شرافت انسان در صورتى توسعه مى‏یابد که شاکله‏ى وى با ارزش‏هاى مذهبى و دینى در هم آمیزد؛ از این‏رو براى حفظ کرامت و شرافت دانش‏آموزان باید از مدیرانى بهره گرفت که شاکله‏ى آنها برخوردار از ارزش‏هاى اخلاقى ـ اسلامى باشد. هدف کلى پژوهش حاضر، بررسى راه‏هاى انطباق رفتار مدیران آموزشى با معیارهاى اخلاق اسلامى است.
سؤالات اصلى تحقیق
1. آیا عوامل آموزشى در انطباق رفتار مدیران آموزشى با معیارهاى اخلاقى اسلامى مؤثر است؟
2. آیا عوامل انگیزشى در انطباق رفتار مدیران آموزشى با معیارهاى اخلاق اسلامى مؤثر است؟
3. آیا عوامل فرهنگى در انطباق رفتار مدیران آموزشى با معیارهاى اخلاق اسلامى مؤثر است؟
4. آیا سیستم ارزش‏یابى در انطباق رفتار مدیران آموزشى با معیارهاى اخلاق اسلامى مؤثر است؟
فرضیات تحقیق
1ـ نظر استادان در خصوص تأثیر عوامل آموزشى، انگیزشى، فرهنگى و سیستم ارزش‏یابى در انطباق رفتار مدیران آموزشى با معیارهاى اخلاق اسلامى بر حسب جنسیت مختلف، متفاوت است.
2ـ نظر استادان در خصوص تأثیر عوامل آموزشى، انگیزشى، فرهنگى و سیستم ارزش‏یابى در انطباق رفتار مدیران آموزشى با معیارهاى اخلاق اسلامى بر حسب سنین مختلف، متفاوت است.
3ـ نظر استادان در خصوص تأثیر عوامل آموزشى، انگیزشى، فرهنگى و سیستم ارزش‏یابى در انطباق رفتار مدیران آموزشى با معیارهاى اخلاق اسلامى بر حسب سابقه‏ى تدریس مختلف، متفاوت است.
4ـ نظر استادان در خصوص تأثیر عوامل آموزشى، انگیزشى، فرهنگى و سیستم ارزش‏یابى در انطباق رفتار مدیران آموزشى با معیارهاى اخلاق اسلامى بر حسب محل تدریس مختلف، متفاوت است.
5ـ نظر استادان در خصوص تأثیر عوامل آموزشى، انگیزشى، فرهنگى و سیستم ارزش‏یابى در انطباق رفتار مدیران آموزشى با معیارهاى اخلاق اسلامى بر حسب داشتن یا نداشتن سابقه‏ى مدیریتى، متفاوت است.
6ـ نظر استادان در خصوص تأثیر عوامل آموزشى، انگیزشى، فرهنگى و سیستم ارزش‏یابى در انطباق رفتار مدیران آموزشى با معیارهاى اخلاق اسلامى بر حسب رشته‏ى تحصیلى مختلف، متفاوت است.
روش تحقیق
پژوهش حاضر از نوع توصیفى ـ پیمایشى است. تحقیق توصیفى آنچه را که هست توصیف مى‏کند و دخل و تصرفى در شرایط نمى‏کند؛ بنابراین، در این پژوهش، راه‏هاى انطباق رفتار مدیران آموزشى با معیارهاى اخلاق اسلامى از دیدگاه استادان حوزه و دانشگاه مورد مطالعه و بررسى قرار مى‏گیرد. جامعه‏ى آمارى این پژوهش را کلیه‏ى استادان دانشگاه آزاد اسلامى در منطقه‏ى چهار کشور و هم‏چنین کلیه‏ى استادان حوزه‏ى علمیه‏ى شهر اصفهان تشکیل مى‏دهد.
روش نمونه‏گیرى
در پژوهش حاضر براى انتخاب استادان دانشگاه از روش نمونه‏گیرى خوشه‏اى تک مرحله‏اى استفاده شده؛ بدین صورت که72 از تعداد کل دانشگاه‏هاى آزاد اسلامىِ موجود در سطح منطقه‏ى چهار کشور به صورت تصادفى انتخاب شدند و بین همه‏ى اعضاى هیأت علمىِ تمام‏وقت آن دانشگاه‏هاى برگزیده؛ یعنى 270 نفر، پرسش‏نامه‏ى محقِّق ساخته توزیع گردید که نهایتا به دلیل عدم بازگشت همه‏ى پرسش‏نامه‏هاى توزیع شده، نمونه‏اى برابر 233 مورد براى تجزیه و تحلیل در دست‏رس قرار گرفت. براى انتخاب استادان حوزه‏ى علمیه از طریق مشورت با مدیریت حوزه علمیه، پرسش‏نامه‏ى محقق‏ساخته بین تعدادى از استادان با تجربه که از دیدگاه کارشناسى بر خوردار بودند؛ براى پاسخ‏گویى توزیع و جمع‏آورى شد که نهایتا نمونه‏اى برابر 80 مورد براى تجزیه و تحلیل در دسترس قرار گرفت.
ابزار تحقیق
ابزار تحقیق در این پژوهش، پرسش‏نامه‏ى محقّق‏ساخته، حاوى 32 سؤال با طیف پنج درجه‏اى لیکرت (خیلى زیاد، زیاد، متوسط، کم، خیلى‏کم) در خصوص عوامل مؤثر در انطباق رفتار مدیران آموزشى با معیارهاى اخلاق اسلامى بود. براى تأمین روایى(2) پرسش‏نامه از روایىِ وابسته به محتوا استفاده شد و نظرهاى کارشناسان و متخصصان در تهیّه‏ى پرسش‏نامه اعمال شد براى به دست آوردن اعتبار(3) پرسش‏نامه از ضریب آلفاى کرونباخ(4) استفاده شد که نتیجه‏ى 91/0 به دست آمد. اطلاعات به دست آمده از این پژوهش در دو سطح آمار توصیفى (فراوانى، درصد، میانگین، انحراف معیار) و آمار استنباطى (آزمون t تک‏متغیره، آزمون تحلیل واریانس و آزمون توکى) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
یافته‏هاى تحقیق
مقایسه‏ى میانگین نمره‏ى استادان در خصوص تأثیر عوامل آموزشى در انطباق رفتارمدیران آموزشى با معیارهاى اخلاق اسلامى
جدول شماره‏ى 1 نشان مى‏دهد، میانگین نمره‏ى استادان، 806/3 با انحراف معیار 483/0 است. با توجه به این‏که tمشاهده شده در جدول در سطح 01/0P> معنادار است؛ بنابراین از نظر استادان، عوامل آموزشى بیش از سطح متوسط در انطباق رفتار مدیران آموزشى با معیارهاى اخلاق اسلامى مؤثر است.
جدول شماره‏ى 1
  X S t P
عوامل آموزشى 608/3 384/0 205/92 000/0
مقایسه‏ى میانگین نمره‏ى استادان در خصوص تأثیر عوامل انگیزشى در انطباق رفتار مدیران آموزشى با معیارهاى اخلاق اسلامى
جدول شماره‏ى 2 نشان مى‏دهد، میانگین نمره‏ى استادان، 007/4 با انحراف معیار 506/0 است. با توجه به این‏که tمشاهده شده در جدول در سطح 01/0 P>معنادار است؛ بنابراین از نظر استادان، عوامل انگیزشى بیش از سطح متوسط در انطباق رفتار مدیران آموزشى با معیارهاى اخلاقى اسلامى مؤثر است.
جدول شماره‏ى 2
  X S t P
عوامل انگیزشى 007/4 506/0 179/35 000/0
مقایسه‏ى میانگین نمره‏ى استادان در خصوص تأثیر عوامل فرهنگى در انطباق رفتار مدیران آموزشى با معیارهاى اخلاق اسلامى
جدول شماره‏ى 3 نشان مى‏دهد، میانگین نمره‏ى استادان، 550/3 با انحراف معیار 575/0 است. با توجه به این‏که tمشاهده شده در جدول در سطح 01/0 P>معنادار بوده؛ بنابراین از نظر استادان، عوامل فرهنگى بیش از سطح متوسط در انطباق رفتار مدیران آموزشى با معیارهاى اخلاقى اسلامى مؤثر است.
جدول شماره 3
  X S t P
عوامل فرهنگی 550/3 575/0 939/16 000/0
مقایسه‏ى میانگین نمره‏ى استادان در خصوص تأثیر سیستم ارزش‏یابى در انطباق رفتار مدیران آموزشى با معیارهاى اخلاق اسلامى
جدول شماره‏ى 4 نشان مى‏دهد، میانگین نمره‏ى استادان، 982/3 با انحراف معیار 568/0 است. با توجه به این‏که tمشاهده شده در جدول در سطح 01/0P> معنادار است؛ بنابراین از نظر استادان، سیستم ارزش‏یابى بیش از سطح متوسط در انطباق رفتار مدیران آموزشى با معیارهاى اخلاق اسلامى مؤثر است.
جدول شماره 4
  X S t P
سیستم ارزشیابی 982/3 568/0 606/30 000/0
بررسى نظرهاى استادان مرد و زن دانشگاه در خصوص تأثیر عوامل چهارگانه در انطباق رفتار مدیران آموزشى با معیارهاى اخلاق اسلامى
فرضیه‏ى HO: بین نظرهاى استادان مرد و زن دانشگاه در خصوص تأثیر عوامل چهارگانه در انطباق رفتار مدیران آموزشى با معیارهاى اخلاق اسلامى، تفاوت معنادار وجود ندارد.
فرضیه‏ى HA: بین نظرهاى استادان مرد و زن دانشگاه در خصوص تأثیر عوامل چهارگانه در انطباق رفتار مدیران آموزشى با معیارهاى اخلاق اسلامى، تفاوت معنادار وجود دارد.
نتایج جدول شماره‏ى 5 نشان مى‏دهد، به طور کلى میانگین نمره‏ى نظرهاى استادان زن دانشگاه در مقایسه با میانگین نمره‏ى نظرهاى استادان مرد دانشگاه در خصوص تأثیر عوامل سه‏گانه‏ى آموزشى، فرهنگى و سیستم ارزش‏یابى در انطباق رفتار مدیران آموزشى با معیارهاى اخلاق اسلامى بیش‏تر است. فقط در ارتباط با عوامل انگیزشى، میانگین نمره‏ى نظرهاى استادان مرد بیش‏تر از میانگین نمره‏ى نظرهاى استادان زن مى‏باشد. tمحاسبه شده در جدول شماره 5 در خصوص تأثیر عوامل فرهنگى از tبحرانى جدول بزرگ‏تر است؛ بدین‏معنا که بین نظرهاى استادان مرد و زن دانشگاه در خصوص تأثیر عوامل فرهنگى در انطباق رفتار مدیران آموزشى با معیارهاى اخلاق اسلامى در سطح 01/0P>، تفاوت معنادار وجود دارد و فرضیه‏ى خلاف تأیید مى‏شود؛ اما در خصوص تأثیر سایر عوامل مذکور در جدول، بین نظرهاى استادان مرد و زن دانشگاه در سطح 05/0P> تفاوت معنادار وجود ندارد.
جدول شماره 5
 
69/1=بحرانی جدول
بررسى نظرهاى استادان مرد و زن حوزه‏ى علمیه در خصوص تأثیر عوامل چهارگانه در انطباق رفتار مدیران آموزشى با معیارهاى اخلاق اسلامى
فرضیه‏ى HO: بین نظرهاى استادان مرد و زن دانشگاه در خصوص تأثیر عوامل چهارگانه در انطباق رفتار مدیران آموزشى با معیارهاى اخلاق اسلامى، تفاوت معنادار وجود ندارد.
فرضیه‏ى HA: بین نظرهاى استادان مرد و زن دانشگاه در خصوص تأثیر عوامل چهارگانه در انطباق رفتار مدیران آموزشى با معیارهاى اخلاق اسلامى، تفاوت معنادار وجود دارد.
نتایج جدول شماره‏ى 6 نشان مى‏دهد، به طور کلى میانگین نمره‏ى نظرهاى استادان زن حوزه در مقایسه با میانگین نمره‏ى نظرهاى استادان مرد حوزه در خصوص تأثیر عوامل چهارگانه در انطباق رفتار مدیران آموزشى با معیارهاى اخلاق اسلامى، بیش‏تر است. t محاسبه‏شده در این جدول در خصوص تأثیر عوامل سه‏گانه‏ى انگیزشى، فرهنگى و سیستم ارزش‏یابى در انطباق رفتار مدیران آموزشى با معیارهاى اخلاق اسلامى از tبحرانى جدول بزرگ‏تر است؛ بدین‏معنا که بین نظرهاى استادان مرد و زن دانشگاه در خصوص تأثیر عوامل یادشده (انگیزشى، فرهنگى، سیستم ارزش‏یابى) در سطح 05/0P>، تفاوت معنادار وجود دارد؛ پس فرضیه‏ى خلاف تأیید مى‏شود؛ اما در خصوص تأثیر عوامل آموزشى، t محاسبه‏شده از t بحرانى جدول کوچک‏تر است، بدین معنا که بین نظرهاى استادان مرد و زن حوزه در این ارتباط، تفاوت معنادارى وجود ندارد و فرضیه‏ى صفر تأیید مى‏شود.
جدول شماره 6
 
96/1 = tبحرانى جدول
مقایسه‏ى میانگین نظرهاى استادان در خصوص تأثیر عوامل چهارگانه در انطباق رفتار مدیران آموزشى با معیارهاى اخلاق اسلامى بر حسب سنین مختلف
فرضیه‏ى HO: بین نظرهاى استادان در خصوص تأثیر عوامل چهارگانه در انطباق رفتار مدیران آموزشى با معیارهاى اخلاق اسلامى برحسب سنین مختلف، تفاوت معنادار وجود ندارد.
فرضیه‏ى HA: بین نظرهاى استادان در خصوص تأثیر عوامل چهارگانه در انطباق رفتار مدیران آموزشى با معیارهاى اخلاق اسلامى بر حسب سنین مختلف، تفاوت معنادار وجود دارد.
نتایج جدول شماره‏ى 7 نشان مى‏دهد، f محاسبه شده در خصوص تأثیر عوامل سه‏گانه‏ى انگیزشى، فرهنگى و سیستم ارزش‏یابى در انطباق رفتار مدیران آموزشى با معیارهاى اخلاق اسلامى در سطح 05/0P<، معنادار است؛ بدین معنا که بین نظرهاى استادان در خصوص تأثیر عوامل سه‏گانه‏ى یاد شده در انطباق رفتار مدیران آموزشى با معیارهاى اخلاق اسلامى، برحسب گروه‏هاى سنى مختلف، تفاوت معنادار وجود دارد؛ اما f محاسبه شده در خصوص تأثیر عوامل آموزشى در انطباق رفتار مدیران آموزشى با معیارهاى اخلاق اسلامى در سطح 05/0P<، معنادار نیست؛ بدین‏معنا که بین نظرهاى استادان در خصوص تأثیر عوامل آموزشى، برحسب گروه‏هاى سنى مختلف، تفاوت معنادار وجود ندارد.
جدول شماره 7
 
62/2 = fبحرانى جدول
مقایسه‏ى میانگین نظرهاى استادان در خصوص تأثیر عوامل چهارگانه در انطباق رفتار مدیران آموزشى با معیارهاى اخلاق اسلامى بر حسب سابقه‏ى تدریس مختلف
فرضیه‏ى HO: بین نظرهاى استادان در خصوص تأثیر عوامل چهارگانه در انطباق رفتار مدیران آموزشى با معیارهاى اخلاق اسلامى بر حسب سابقه‏ى تدریس مختلف، تفاوت معنادار وجود ندارد.
فرضیه‏ى HA: بین نظرهاى استادان در خصوص تأثیر عوامل چهارگانه در انطباق رفتار مدیران آموزشى با معیارهاى اخلاق اسلامى بر حسب سابقه‏ى تدریس مختلف، تفاوت معنادار وجود دارد.
نتایج جدول شماره‏ى 8 نشان مى‏دهد، میانگین نمره‏ى نظرهاى استادان داراى سابقه‏ى تدریس کمتر از 5 سال از میانگین نمره‏ى نظرهاى دیگر استادان داراى سابقه‏ى تدریس حوزه بیش‏تر است. fمحاسبه‏شده در خصوص تأثیر عوامل آموزشى و انگیزشى، از f بحرانىِ جدول در سطح 05/0 P<بزرگ‏تر است و این بدین معناست که بین نظرات استادان در خصوص تأثیر عوامل یادشده در انطباق رفتار مدیران آموزشى با معیارهاى اخلاق اسلامى بر حسب محل تدریس (حوزه و دانشگاه) تفاوت معنادار وجود دارد؛ اما t محاسبه‏شده در خصوص تأثیر عوامل فرهنگى و سیستم ارزش‏یابى در سطح 05/0P< کوچک‏تر است و بر این اساس بین نظرهاى استادان حوزه و دانشگاه در این مورد، تفاوت معنادار وجود ندارد.
جدول شماره 8
 
62/2 = fبحرانى جدول
مقایسه‏ى میانگین نظرات استادان در خصوص تأثیر عوامل چهارگانه در انطباق رفتار مدیران آموزشى با معیارهاى اخلاق اسلامى
فرضیه‏ى HO: بین نظرات استادان در خصوص تأثیر عوامل چهارگانه در انطباق رفتار مدیران آموزشى با معیارهاى اخلاق اسلامى بر حسب محل تدریس، تفاوت معنادار وجود ندارد.
فرضیه‏ى HA: بین نظرات استادان در خصوص تأثیر عوامل چهارگانه در انطباق رفتار مدیران آموزشى با معیارهاى اخلاق اسلامى بر حسب محل تدریس، تفاوت معنادار وجود دارد.
نتایج جدول شماره‏ى 9 نشان مى‏دهد، میانگین نمره‏ى نظرات استادان دانشگاه در خصوص تأثیر عوامل چهارگانه در انطباق رفتار مدیران آموزشى با معیارهاى اخلاق اسلامى از میانگین نظرات استادان حوزه بیش‏تر است. tمحاسبه‏شده در خصوص تأثیر عوامل آموزشى و انگیزشى، از tبحرانىِ جدول در سطح 05/0 P<بزرگ‏تر است و این بدین معناست که بین نظرات استادان در خصوص تأثیر عوامل یادشده در انطباق رفتار مدیران آموزشى با معیارهاى اخلاق اسلامى بر حسب محل تدریس (حوزه و دانشگاه) تفاوت معنادار وجود دارد؛ اما tمحاسبه‏شده در خصوص تأثیر عوامل فرهنگى و سیستم ارزش‏یابى در سطح 05/0 P<کوچک‏تر است و بر این اساس بین نظرهاى استادان حوزه و دانشگاه در این مورد، تفاوت معنادار وجود ندارد.
جدول شماره‏ى 9
 
96/1 = tبحرانى جدول
بررسى نظرهاى استادان در خصوص تأثیر عوامل چهارگانه در انطباق رفتار مدیران آموزشى با معیارهاى اخلاق اسلامى بر حسب سابقه‏ى مدیریتى
فرضیه‏ى HO: بین نظرات استادان در خصوص تأثیر عوامل چهارگانه در انطباق رفتار مدیران آموزشى با معیارهاى اخلاق اسلامى بر حسب دارابودن و یا نبودن سابقه‏ى مدیریتى، تفاوت معنادار وجود ندارد.
فرضیه‏ى HA: بین نظرات استادان در خصوص تأثیر عوامل چهارگانه در انطباق رفتار مدیران آموزشى با معیارهاى اخلاق اسلامى بر حسب دارا بودن یا نبودن سابقه‏ى مدیریتى، تفاوت معنادار وجود دارد.
نتایج جدول شماره‏ى 10 نشان مى‏دهد، میانگین نظرات استادانى که داراى سابقه‏ى مدیریتى نیستند، بیش‏تر از میانگین نظرهاى استادان است که داراى سابقه‏ى مدیریتى‏اند. t محاسبه‏شده در جدول شماره 10 در خصوص تأثیر عوامل آموزشى و فرهنگى در انطباق رفتار مدیران آموزشى با معیارهاى اخلاق اسلامى از t بحرانىِ جدول بزرگ‏تر است؛ بدین معنا که بین نظرهاى استادان بر حسب داشتن یا نداشتن سابقه‏ى مدیریتى در خصوص تأثیر عوامل آموزشى و فرهنگى در سطح 05/0 P<تفاوت معنادار وجود دارد و فرضیه‏ى خلاف تأیید مى‏شود؛ اما در خصوص تأثیر عوامل انگیزشى و سیستم ارزش‏یابى بین نظرهاى استادان بر حسب دارابودن و یا نبودن سابقه‏ى مدیریتى در سطح 05/0 P<تفاوت معنادار وجود ندارد؛ یعنى در این مورد فرضیه‏ى صفر تأیید و فرضیه‏ى خلاف رد مى‏شود.
جدول شماره 10
 
96/1 = tبحرانى جدول
بررسى نظرهاى استادان در خصوص تأثیر عوامل چهارگانه در انطباق رفتار مدیران آموزشى با معیارهاى اخلاق اسلامى بر حسب رشته‏ى تحصیلى مختلف
فرضیه‏ى HO: بین نظرهاى استادان در خصوص تأثیر عوامل چهارگانه در انطباق رفتار مدیران آموزشى با معیارهاى اخلاق اسلامى بر حسب رشته‏ى تحصیلى مختلف، تفاوت معنادار وجود ندارد.
فرضیه‏ى HA: بین نظرهاى استادان در خصوص تأثیر عوامل چهارگانه در انطباق رفتار مدیران آموزشى با معیارهاى اخلاق اسلامى بر حسب رشته‏ى تحصیلى مختلف، تفاوت معنادار وجود دارد.
نتایج جدول شماره‏ى 11 نشان مى‏دهد، میانگین نظرهاى استادانِ داراى رشته‏ى علوم حوزوى از میانگین نظرهاى استادان‏ى سایر رشته‏هاى تحصیلى یاد شده در خصوص تأثیر عوامل چهارگانه‏ى آموزشى، انگیزشى، فرهنگى و سیستم ارزش‏یابى در انطباق رفتار مدیران آموزشى با معیارهاى اخلاق اسلامى کم‏تر است. داده‏هاى این جدول نشان مى‏دهد fمحاسبه‏شده در خصوص تأثیر عوامل آموزشى، از fبحرانىِ جدول در سطح 01/0P< بزرگ‏تر است؛ بدین معنا که بین نظرهاى استادان در خصوص تأثیر عوامل آموزشى در انطباق رفتار مدیران آموزشى با معیارهاى اخلاق اسلامى بر حسب رشته‏ى تحصیلى مختلف، تفاوت معنادار وجود دارد؛ اما در مورد تأثیر سایر عوامل ذکر شده fمحاسبه شده از f بحرانى جدول در سطح 05/0 P<معنادار نیست؛ بدین‏معنا که فرضیه‏ى صفر تأیید و فرضیه‏ى خلاف رد مى‏شود.
جدول شماره 11
 
62/2 = tبحرانى جدول
نتیجه
دانش‏آموزان امانت‏هایى هستند که خانواده‏ها به مدیران آموزشى مى‏سپارند و باید به گونه‏اى تربیت شوند که به سرمنزل مقصود، یعنى قرب الى اللّه، نایل آیند و این مهم هنگامى تحقق مى‏یابد که مؤسّسات آموزشى از وجود مدیرانى لایق، عالم، متدین و متخلّق بهره‏مند باشند.
نقش مدیر مدرسه بر کارکنان نظام آموزشى، و به ویژه دانش‏آموزان، حایز اهمیت است. بر خورد مدیر با دانش‏آموزان بر شخصیت آنها آثار چشم‏گیرى دارد. اگر شخص مدیر به لحاظ اخلاقى دچار مشکل باشد چه بسا باعث ضایعات اخلاقى و روانى در دانش‏آموزان شود و به پرورش آنها آسیب برساند؛ لذا باید در انتخاب مدیر آموزشى دقت بیش‏ترى شود و مدیرانى انتخاب شوند که رفتارشان با معیارهاى اخلاق اسلامى منطبق باشد. نتایج تحقیق نشان مى‏دهد که از نظر استادان حوزه و دانشگاه، عوامل آموزشى، انگیزشى، فرهنگى و سیستم ارزش‏یابى در انطباق رفتار مدیران آموزشى با معیارهاى اخلاقى اسلامى مؤثر است. از نظر استادان حوزه و دانشگاه، از جمله عوامل آموزشىِ مؤثر «تبیین نقش تربیتى مدیر و آثارى که بر آن مترتب است» و هم‏چنین «برگزارى کلاس‏هاى مدیریت اسلامى ویژه‏ى مدیران آموزشى» مى‏باشد. از نظر استادان، در خصوص عوامل انگیزشى، «آگاهى مدیر نسبت به هدف غایى آموزش و پرورش» و «توجه مدیر به اصول ثواب و عقاب در اسلام، در انطباق رفتار مدیران آموزشى با معیارهاى اخلاق اسلامى نقش مهمى دارد. از نظر آنها، از جمله عوامل فرهنگى مؤثر، تهیه و تولید برنامه‏هاى تلویزیونى و دعوت از شخصیت‏هاى علمى برجسته براى تبیین نقش فضایل اخلاقى در موفقیت مدیران آموزش و پرورش است. استادان حوزه و دانشگاه معتقدند که در نظام ارزش‏یابى باید «میزان آگاهى مدیر از شیوه‏هاى مدیریت و رهبرى امامان معصوم(ع)» و هم‏چنین خصوصیات مدیر، مثل ایمان، پرهیزکارى، عدالت، تقوا و...» مورد بررسى قرار گیرد.
مقایسه‏ى نظرهاى استادان بر حسب متغیرهاى تعدیل‏کننده در انطباق رفتار مدیران آموزشى با معیارهاى اخلاق اسلامى نشان مى‏دهد که:
بین نظرهاى استادان زن و مرد دانشگاه در خصوص تأثیر عوامل سه‏گانه‏ى آموزشى، انگیزشى و سیستم ارزشیابى، تفاوت معنادارى وجود ندارد.
بین نظرهاى استادان زن و مرد حوزه‏ى علمیّه در خصوص تأثیر عوامل سه‏گانه‏ى انگیزشى، فرهنگى و سیستم ارزشیابى تفاوت معنادارى وجود دارد.
بین نظرهاى استادان در خصوص تأثیر عوامل سه‏گانه‏ى انگیزشى، فرهنگى و سیستم ارزش‏یابى بر حسب گروه‏هاى سنى مختلف، تفاوت معنادارى وجود دارد.
بین نظرهاى استادان در خصوص تأثیر عوامل سه‏گانه‏ى انگیزشى، فرهنگى و سیستم ارزش‏یابى، بر حسب سابقه‏ى تدریس مختلف، تفاوت معنادارى وجود دارد.
بین نظرهاى استادان بر حسب محل تدریس (حوزه و دانشگاه) فقط در خصوص تأثیر عوامل دوگانه‏ى آموزشى و انگیزشى، تفاوت معنادار وجود دارد.
بین نظرهاى استادان بر حسب دارا بودن و یا نبودن سابقه‏ى مدیریتى، فقط در خصوص تأثیر عوامل دوگانه‏ى آموزشى و فرهنگى، تفاوت معنادار وجود دارد.
نهایتا این‏که بین نظرهاى استادان بر حسب رشته‏ى تحصیلى مختلف، فقط در خصوص تأثیر عوامل آموزشى، تفاوت معنادار دیده مى‏شود.
پیشنهادهایى بر اساس نتایج تحقیق
به نظر مى‏رسد، توصیه‏هاى زیر، که بر گرفته از نظرهاى استادان حوزه و دانشگاه است، در انطباق رفتار مدیران آموزشى با معیارهاى اخلاق اسلامى مؤثر باشد:
1ـ برگزارى کلاس‏هاى مدیریت اسلامى ویژه‏ى مدیران آموزشى؛
2ـ تبیین نقش تربیتى مدیر و آثارى که بر آن مترتب است براى مدیران آموزشى طى سخنرانى‏ها و کلاس‏هاى آموزش ضمن خدمت؛
3ـ ارزش‏یابى میزان آگاهى مدیر از شیوه‏هاى مدیریت و رهبرى امامان معصوم(ع)؛
4ـ ارزش‏یابى میزان آگاهى مدیر نسبت به هدف غایى آموزش و پرورش؛
5ـ جلب توجه مدیر نسبت به اصول ثواب و عقاب در اسلام؛
6ـ بررسى خصوصیّات شخص مدیر به لحاظ ایمان، پرهیزکارى، تقوا و...؛
7ـ تهیه و تولید برنامه‏هاى تلویزیونى و دعوت از شخصیت‏هاى علمى برجسته براى تبیین نقش فضایل اخلاقى در موفّقیّت مدیران آموزش و پرورش.
منابع
ـ قرآن کریم.
ـ بنیاد نهج البلاغه. سیماى کارگزاران در نهج‏البلاغه، (ترجمه عهدنامه امیرالمؤمنین(ع) به مالک اشتر)، چاپ ششم، تابستان 1376.
ـ جاسبى، عبدالله. 1378، «مباحثى از مدیریت اسلامى»، مجموعه مقالات، جلد اول، چاپ اول، مرکز انتشارات علمى دانشگاه آزاد اسلامى.
ـ جعفرى، محمد تقى. «یک بحث بنیادین در ریشه‏هاى انگیزشى براى فعالیت‏هاى مدیریت در جامعه اسلامى و نقد نظریه انگیزشى در دوران معاصر»، مجله علمى، کاربردى مدیریت دولیت، دوره‏ى جدید، شماره‏ى نوزدهم، زمستان 1371.
ـ شکوهى، غلامحسین. 1378، مبانى و اصول آموزش و پرورش، مشهد، آستان قدس رضوى.
ـ علامه حائرى، فریدالدین. «مدیریت اسلامى و اهداف آن»، مجله علمى ـ پژوهشى، دانشگاه آزاد اسلامى واحد مبارکه، سال اول، شماره 1، پاییز، 1376.
ـ مشبکى، اصغر. 1372، «مطالعه تطبیقى اصول و مبانى مدیریت از دیدگاه اسلام»، مجموعه مقالات نگرشى بر مدیریت در اسلام، تهران، مرکز آموزش مدیریت دولتى.
ـ یار محمدیان، محمدحسین. 1377، اصول برنامه‏ریزى درسى، چاپ اول، مؤسسه انتشارات یادواره کتاب.

________________________________________
1 . Behaviorisem
2 . Validity
3 . Reliability
4 . Crinbach's Alpha