علامات وقف

از آنجا که جایگاه وقف‌ها،از ارکان تلاوت قرآن محسوب می‌شوند نیازمند تعلیم و تعلم هستند.به همین جهت از دیرباز مورد توجه علمای اسلام بوده و کتاب‌های زیادی در این باره به رشته تحریر درآمده است.وقف‌های قرآن،اغلب با حروفی چون:«ج،م،لا،ط.قف.ق» و«ع» نشان داده شده است.که به ترتیب بیانگر جواز وقف،لزوم وقف، عدم وقف، وقف مطلق و رکوع قرآنی می‌باشد.
رعایت وقف مطلق و رکوعات قرآنی و ایستادن بر سر آنها از اهمیت خاصی برخوردار است، زیرا در فهم معنای آیه و درک سیاق عبارات بسیار مؤثر بوده و مسیر تدبر در موضوعات قرآنی را هموار می‌سازد.علامت «ع»،در پایان آیه،نشانگر انتهای یک واحد موضوعی است که دارای سیاقی هماهنگ و پیامی منسجم می‌باشد.هر کدام از این بخش‌ها یک رکوع نام دارد که در صدر اسلام به عنوان یک سوره در رکوع نماز خوانده می‌شده است.(خواندن یک سوره،بعد از حمد،در رکعات اول و دوم نماز ضروری است).1
متأسفانه در قرآن‌هایی که در دهه اخیر به چاپ رسیده،برخی از این علامت‌ها حذف و به جای آنها از علائم غیر اصیل مثل «صلی» و «قلی» استفاده شده است.هر چند این قبیل قرآن‌ها از نظر خط و ظاهر دارای محاسن و جذابیت بوده و طالبان زیادی دارند ولی حذف علامت‌های اصیل وقف و برخورد سلیقه‌ای با وقف‌های قرآن،کاری نسنجیده و ناپسند است.از جمله قرآن‌هایی که وقف‌های اصیل و رکوعات قرآنی در آنها رعایت شده،می‌توان به خط حامد الأمدی،طاهر خوشنویس و شیخ عباس مصباح زاده اشاره نمود.در مقابل،خط عثمان طه از وقف‌های اصیل روی‌گردانده و علامت‌های رکوع را حذف نموده است که این قرآن برای اهل تدبر توصیه نمی‌شود.
وقف در هنگام قرائت قرآن،در موارد لازم و پایان آیه‌ها،دارای اهمیت فراوانی است که از صدر اسلام مورد توجه صحابه بوده و در آموزش و مراعات آن همت می‌گماردند.وقف بر سر آیات قرآن،از مسلّمات قرائت پیامبر اکرم(ص)است و این مهم را عملاً مورد توجه و تعلیم قرار می‌دادند.2 چنانچه سیوطی نقل کرده:«صحابه در کنار آموزش قرآن،جایگاه وقف‌ها را نیز می‌آموختند».3
از این رو وقف بر سر آیات،یکی از آداب تلاوت قرآن و تبعیت از سیره نبوی شمرده شده است،و مسأله شناخت جایگاه وقف یکی از ارکان ترتیل محسوب می‌شود که در احادیث بدان اشاره شده است و جایگاه ویژه‌ای در قرائت قرآن دارد.همان طوری که حضرت علی(ع) ترتیل را شناخت وقف‌ها و تجوید حروف می‌دانند:«الترتیل معرفة الوقوف و تجوید الحروف»4
1.رکوع بخش‌هایی از یک سوره است که دارای موضوعی مستقل و سیاقی هماهنگ بوده و به عنوان زیر سوره تلقی می‌شود.به گونه‌ای که در صدر اسلام خواندن یک رکوع در نماز به جای سوره کامل معمول بوده و از آنجا که پس از قرائت آن نمازگزار به رکوع خم می‌شود،رکوع نامیده شده است.می‌دانیم که در رکعت‌های اول و دوم نماز بعد از حمد، خواندن سوره ضروری است و برخی از فقها قرائت بخشی از سوره را نیز کافی دانسته اند.
2.البرهان،ج 1، ص 551.
3.الاتقان،ج 1، ص 258.
4.النشر فی القراءات العشر،ج 1، ص 224.