انگیزه های اقتصادی و دینی ایرانیان در مصالحه با عرب ها در قرن نخست بر اساس عهدنامه ها (رویکرد مقایسه ای) (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

فتح سریع و برق آسای ایران به دست عرب ها که در بسیاری از شهرها و مناطق، دست کم پس از شکست در نبرد نهاوند، بدون مقاومتی جدی و سازمان یافته صورت گرفت، از موضوعات جالب توجه در تاریخ ایران و اسلام است. در این میان، بررسی انگیزه هایی که موجب شد ایرانیان در بسیاری از شهرها با فاتحان مسلمان مصالحه کنند، اهمیتی ویژه دارد. جست وجو در عهدنامه ها و صلح نامه هایی که در قرن نخست هجری میان ایرانیان و عرب ها منعقد شد، برای دست یابی به این انگیزه ها بسیار مفید و کارگشا خواهد بود. مطالعه این عهدنامه ها نشان می دهد انگیزه کسب منافع اقتصادی یا دفع ضررهای مادی و نیز تلاش برای دست یابی به امنیت جانی و مالی، در تمایل ایرانیان به مصالحه با عرب ها بیشترین سهم را داشته است؛ به گونه ای که در بیشتر عهدنامه ها، حفظ منفعت و دفع مضرت مادی، نخستین و مهم ترین خواسته ایرانیانِ مصالحه جو بوده و حفظ دین و معتقدات زرتشتی، در واداشتن آنها به مصالحه، سهم کمتری داشته است. این نوشتار، با بررسی عهدنامه های موجود میان ایرانیان و عرب ها در سده نخست هجری، قصد دارد به واکاوی سهم هر یک از انگیزه های اقتصادی و دینی ایرانیان در کشاندن آنها به مصالحه بپردازد و در نهایت، امکان مقایسه این دو نوع انگیزه را برای خواننده فراهم کند.