بررسی نظرهای زبانی در المعجم شمس قیس (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

کتاب المعجم فی معاییر اشعار العجم شمس قیس رازی از متون قرن هفتم، در موضوع بلاغت، عروض، قافیه و یکی از مهم ترین منابع برای سخن سنجی است. نویسنده در بخش قافیه علاوه بر قوانین قافیه، مطالبی در دستور زبان و موضوعات زبان شناسی مطرح کرده که یکی از قدیمی ترین نوشته ها درباره خود زبان و تحولات آن است. در این مقاله نظرهای گوناگون شمس قیس با دسته بندی موضوعی در زبان شناسی بررسی و تحلیل شده است. شمس قیس در این کتاب گاهی به نکاتی اشاره می کند که آگاهی از آنها، برای تلفظ صحیح واژگان ارزشمند است و برخی از مسائل مربوط به تاریخ زبان فارسی نیز در آن نهفته است. نگاه شمس قیس به زبان معیارِ زمان خود، آشنایی با برخی ویژگی ها در گویش های خراسان قدیم، نام گذاری آواها و حروف، درستی یا نادرستی برخی از نطرات وی حاصل این نوشتار است و نشان می دهد که در گذشته های نسبتاً دور نیز نگاه زبان شناختی به خود زبان بوده، اما تفاوت هایی با امروز داشته است.