جایگاه مشورت با زن در قرآن
آرشیو
چکیده
متن
جایگاه مشورت در قرآن
مشورت در لغت به معنای جمع آوری آرا بوده و دراصطلاح عبارت است از: پیوند دادن و محکم کردن رای خود با رای دیگران یا گفت‌و‌گو دربارهی موضوعی تا حق ظاهر شود.
خداوند کریم در ایاتی چند بر مشورت در امور تأکید ورزیده است.برای نمونه،در ایهی 28 سوره‌ای که شورا نامیده شده است، می‌فرماید:
وَالّذینَ اسْتَجابوا بَربّهِمِ وأقاموا الصّلوةَ وأمْرهم شُوری بَینَهُم.
خداوند در‌این ایهی کریمه، ویژگی های شهروندان جامعهی اسلامی را چنین برمی‌شمرد:
1ـ پروردگار خویش را اجابت می‌کنند.
2ـ نماز برپا می‌دارند.
3ـ در کارهای خود مشورت می‌کنند.
مشورت در چنین جامعه ای، پدیده‌ای اتفاقی نیست؛ بلکه پایدار است همان‌گونه که بر پاداشتن نماز،کاری همیشگی است.
خداوند در ایهی 159 سورهی آل عمران با تأکید بر این ویژگی شهروندان جامعهی‌اسلامی، به پیامبر خویش دستور می‌دهد:
و شاوِرْهُمْ فِی الْأَمْر.
با مسلمانان مشورت کن.
در این ایه، نکته‌های قابل تأمل بسیاری وجود دارد که به دو مورد آن اشاره می‌کنیم:
الف) در این ایه، به پیامبر اسلام که از دانش اِلهی برخوردار است و به یقین، در تشخیص مصلحت به خطا نمی رود،دستور داده شده است با دیگران مشورت کند. بنابراین، مشورت‌کردن برای افرادی که در تشخیص‌شان احتمال خطا وجود دارد، به مراتب مهم‌تراست.
ب) شأن نزول این ایه در واقعهی‌جنگ احد بیان شده است. در تاریخ اسلام کم‌تر موردی را می‌توان یافت که به میزان جنگ احد، رای مشورتی مسلمانان ناصواب بوده و آسیب‌های فراوانی برای جامعه به بار آورده باشد. با این‌حال، به دلیل ارزش مشورت و پی‌آمدهای بسیار ارزشمندی که در نفس این عمل وجود دارد، خداوند به پیامبر خویش دستور می‌دهد با دیگران مشورت کند. این دستور الهی، وظیفهی افراد جامعه را در این امر مهم آشکار می‌کند.
مشورت با زنان درقرآن
ایات مربوط به مشورت، عام است و مشورت با همگان را در‌بر می‌گیرد. ایهی «امرهم شوری بینهم» مشورت زنان و مردان با زنان و مردان و ایهی «شاورهم فی الامر»، مشورت پیامبر با زنان و مردان را بیان می‌کند. دو ایه دیگر نیز وجود دارد که به طور خاص به مشورت با زنان اشاره کرده است. این دو ایه عبارتند از:
الف) فإنْ أََرادا فِصالاً عَنْ تَراضٍ مِنْهُما وَ تَشاوُر فَلاجُناحَ عَلَیهِما ….1
پس اگر [پدر و مادر] با رضایت و مشورت با یکدیگر ارادهی جدایی کردند،هر دو را رواست.
این ایه، مشورت مردان با زنان را کاری پسندیده دانسته و موضوع آن نیز امری خانوادگی است. برخی مفسران، مقصود این ایه را مشورت زن و شوهر دربارهی طلاق و جدایی از یکدیگر و برخی دیگر مقصود را مشورت پدر و مادر دربارهی نگهداری و شیردهی (حضانت و رضاع) فرزند پس از طلاق، عنوان کرده اند.
ب)إنْ کُنَّ أَولاتِ حَمْلٍ فَانْفِقوا عَلَیهِنَّ حَتی یضَعْنَ حَمْلَهُنَّ فَإِنْ أَرْضَعْنَ لَکُم فَأتوهُنَّ أجورَهُنَّ وأتَمِروا بَینَکُم بِمَعروفٍ …. 2
نفقهی همسران خود را که [مطلقه] و باردار هستند، تا زمان زایمان بپردازید و اگر به فرزند شیر می‌دهند،مزد آنان را نیز بپردازید و با یکدیگر به شایستگی مشورت کنید.
خداوند در این ایه به زنان وشوهران دستور داده است در امور خانوادگی با یکدیگر مشورت کنند.
افزون بر این دو ایه که به لزوم مشورت با زنان در امور خانوادگی دلالت می‌کند، ایهی 71 سورهی توبه می‌گوید هرگاه در امور گوناگون زندگی، نظر مشورتی زنان، امر به معروف یا نهی از منکر را در بر‌داشت، پیروی از رای آنان بر مردان واجب است. خداوند در این ایه فرموده است:
وَالمُؤْمِنونَ وَ المُؤْمِناتِ بَعْضُهُم أَولِِیاءُ بَعضٍ یأمرون َبِالمَعروفِ وَ ینْهونَ عَنِ المُنْکَرِ.
مردان و زنان با ایمان، برخی ولی برخی دیگرند و یکدیگر ر به کارهای نیک و پسندیده رهنمون می‌شوند و از کردارهای ناپسند باز می‌دارند.
براساس این ایه، اگر هنگام مشورت با بانوان یک جامعه، آنان در اظهار نظر خویش به معروفی، امر کردند یا از منکری، بازداشتند، باید از آنان پیروی کرد؛ حتّی اگر مردان دیگری که با آنان مشورت شده‌است،نظری مخالف نظر آن بانو،داشته باشند.
خداوند در قرآن با اشاره به ماجرای بلقیس و سلیمان(ع) به همین مطلب اشاره دارد.ماجرا به زمانی مربوط می‌شود که ملکهی‌سبا در نشست مشورتی،رای صحیح ابراز می‌کند،در حالی که مردان مشاورش، همگی نظر ناصوابی داشتند. قرآن می‌فرماید:
قالَت یا ایها الْمَلأُ اَفْتونی فی أمْری، ماکُنتُ قاطِعَةً أمْراً حَتّی تَشهَدون. ِ3
ملکهی سبا گفت: ای مردان سیاست! دربارهی کار من نظر دهید که تاکنون بدون حضور و نظر شما، به کاری دست نیازیده‌ام.
براساس این ایه، روش حکومت بلقیس، مشورت با افراد صاحب نظر بوده است. مشاوران نیز نظر مشورتی خود را چنین بیان داشتند:
قالْوا نَحْنُ أولُوا قُوَّةٍ وَ أولوا بَأسٍ شَدیدٍ وَالأمْرُ إلَیکِ فَانْظُری ماذا تَأمُرینَ .4
ما نیروی بسیار و جنگجویان مقتدری داریم، ولی امر با شماست که چه دستور فرمایی.
برخلاف نظر همهی‌مشاوران که در پاسخ به حضرت سلیمان،جنگ و رویارویی مقتدرانه را پیشنهاد می‌دادند، ملکهی‌سبا نظر خود را چنین بیان می‌کند:
قالَتْ إنَّ المُلوکَ إذا دَخَلوا قَریةً أفسدوها وَ جَعَلوا أعزّةَ أهْلِها أذِلَّةً وَ کَذلِکَ یفْعَلونَ وَ إنّی مُرسِلَة إلیهِم بِهَدیةٍ فَناظِرةَُ بِمَ یرْجِعُ المُرسَلون َ.5
پادشاهان هنگامی که وارد سرزمینی شوند، آن‌جا را ویران کنند و بزرگان آن را خوار سازند و همواره چنین می‌کنند. من (برخلاف نظر شما) هدیه‌ای برای آنان می‌فرستم تا ببینم فرستادگان من از سوی سلیمان چه پاسخی می‌آورند.
در پایان،خداوند در قرآن می‌فرماید که رای درست ملکه، به هدایت او انجامید و سرانجام گفت:
… أسْلَمْتُ مَعَ سُلَیمانَ لِلّهِ رَبِّ العالَمینَ.6
اینک با سلیمان، در برابر پروردگار جهانیان تسلیم شدم.
1. بقره، 233.
2. طلاق، 6.
3. نمل، 32
4. نمل، 33.
5. نمل، 34و 35.
6. نمل، 44.
مشورت در لغت به معنای جمع آوری آرا بوده و دراصطلاح عبارت است از: پیوند دادن و محکم کردن رای خود با رای دیگران یا گفت‌و‌گو دربارهی موضوعی تا حق ظاهر شود.
خداوند کریم در ایاتی چند بر مشورت در امور تأکید ورزیده است.برای نمونه،در ایهی 28 سوره‌ای که شورا نامیده شده است، می‌فرماید:
وَالّذینَ اسْتَجابوا بَربّهِمِ وأقاموا الصّلوةَ وأمْرهم شُوری بَینَهُم.
خداوند در‌این ایهی کریمه، ویژگی های شهروندان جامعهی اسلامی را چنین برمی‌شمرد:
1ـ پروردگار خویش را اجابت می‌کنند.
2ـ نماز برپا می‌دارند.
3ـ در کارهای خود مشورت می‌کنند.
مشورت در چنین جامعه ای، پدیده‌ای اتفاقی نیست؛ بلکه پایدار است همان‌گونه که بر پاداشتن نماز،کاری همیشگی است.
خداوند در ایهی 159 سورهی آل عمران با تأکید بر این ویژگی شهروندان جامعهی‌اسلامی، به پیامبر خویش دستور می‌دهد:
و شاوِرْهُمْ فِی الْأَمْر.
با مسلمانان مشورت کن.
در این ایه، نکته‌های قابل تأمل بسیاری وجود دارد که به دو مورد آن اشاره می‌کنیم:
الف) در این ایه، به پیامبر اسلام که از دانش اِلهی برخوردار است و به یقین، در تشخیص مصلحت به خطا نمی رود،دستور داده شده است با دیگران مشورت کند. بنابراین، مشورت‌کردن برای افرادی که در تشخیص‌شان احتمال خطا وجود دارد، به مراتب مهم‌تراست.
ب) شأن نزول این ایه در واقعهی‌جنگ احد بیان شده است. در تاریخ اسلام کم‌تر موردی را می‌توان یافت که به میزان جنگ احد، رای مشورتی مسلمانان ناصواب بوده و آسیب‌های فراوانی برای جامعه به بار آورده باشد. با این‌حال، به دلیل ارزش مشورت و پی‌آمدهای بسیار ارزشمندی که در نفس این عمل وجود دارد، خداوند به پیامبر خویش دستور می‌دهد با دیگران مشورت کند. این دستور الهی، وظیفهی افراد جامعه را در این امر مهم آشکار می‌کند.
مشورت با زنان درقرآن
ایات مربوط به مشورت، عام است و مشورت با همگان را در‌بر می‌گیرد. ایهی «امرهم شوری بینهم» مشورت زنان و مردان با زنان و مردان و ایهی «شاورهم فی الامر»، مشورت پیامبر با زنان و مردان را بیان می‌کند. دو ایه دیگر نیز وجود دارد که به طور خاص به مشورت با زنان اشاره کرده است. این دو ایه عبارتند از:
الف) فإنْ أََرادا فِصالاً عَنْ تَراضٍ مِنْهُما وَ تَشاوُر فَلاجُناحَ عَلَیهِما ….1
پس اگر [پدر و مادر] با رضایت و مشورت با یکدیگر ارادهی جدایی کردند،هر دو را رواست.
این ایه، مشورت مردان با زنان را کاری پسندیده دانسته و موضوع آن نیز امری خانوادگی است. برخی مفسران، مقصود این ایه را مشورت زن و شوهر دربارهی طلاق و جدایی از یکدیگر و برخی دیگر مقصود را مشورت پدر و مادر دربارهی نگهداری و شیردهی (حضانت و رضاع) فرزند پس از طلاق، عنوان کرده اند.
ب)إنْ کُنَّ أَولاتِ حَمْلٍ فَانْفِقوا عَلَیهِنَّ حَتی یضَعْنَ حَمْلَهُنَّ فَإِنْ أَرْضَعْنَ لَکُم فَأتوهُنَّ أجورَهُنَّ وأتَمِروا بَینَکُم بِمَعروفٍ …. 2
نفقهی همسران خود را که [مطلقه] و باردار هستند، تا زمان زایمان بپردازید و اگر به فرزند شیر می‌دهند،مزد آنان را نیز بپردازید و با یکدیگر به شایستگی مشورت کنید.
خداوند در این ایه به زنان وشوهران دستور داده است در امور خانوادگی با یکدیگر مشورت کنند.
افزون بر این دو ایه که به لزوم مشورت با زنان در امور خانوادگی دلالت می‌کند، ایهی 71 سورهی توبه می‌گوید هرگاه در امور گوناگون زندگی، نظر مشورتی زنان، امر به معروف یا نهی از منکر را در بر‌داشت، پیروی از رای آنان بر مردان واجب است. خداوند در این ایه فرموده است:
وَالمُؤْمِنونَ وَ المُؤْمِناتِ بَعْضُهُم أَولِِیاءُ بَعضٍ یأمرون َبِالمَعروفِ وَ ینْهونَ عَنِ المُنْکَرِ.
مردان و زنان با ایمان، برخی ولی برخی دیگرند و یکدیگر ر به کارهای نیک و پسندیده رهنمون می‌شوند و از کردارهای ناپسند باز می‌دارند.
براساس این ایه، اگر هنگام مشورت با بانوان یک جامعه، آنان در اظهار نظر خویش به معروفی، امر کردند یا از منکری، بازداشتند، باید از آنان پیروی کرد؛ حتّی اگر مردان دیگری که با آنان مشورت شده‌است،نظری مخالف نظر آن بانو،داشته باشند.
خداوند در قرآن با اشاره به ماجرای بلقیس و سلیمان(ع) به همین مطلب اشاره دارد.ماجرا به زمانی مربوط می‌شود که ملکهی‌سبا در نشست مشورتی،رای صحیح ابراز می‌کند،در حالی که مردان مشاورش، همگی نظر ناصوابی داشتند. قرآن می‌فرماید:
قالَت یا ایها الْمَلأُ اَفْتونی فی أمْری، ماکُنتُ قاطِعَةً أمْراً حَتّی تَشهَدون. ِ3
ملکهی سبا گفت: ای مردان سیاست! دربارهی کار من نظر دهید که تاکنون بدون حضور و نظر شما، به کاری دست نیازیده‌ام.
براساس این ایه، روش حکومت بلقیس، مشورت با افراد صاحب نظر بوده است. مشاوران نیز نظر مشورتی خود را چنین بیان داشتند:
قالْوا نَحْنُ أولُوا قُوَّةٍ وَ أولوا بَأسٍ شَدیدٍ وَالأمْرُ إلَیکِ فَانْظُری ماذا تَأمُرینَ .4
ما نیروی بسیار و جنگجویان مقتدری داریم، ولی امر با شماست که چه دستور فرمایی.
برخلاف نظر همهی‌مشاوران که در پاسخ به حضرت سلیمان،جنگ و رویارویی مقتدرانه را پیشنهاد می‌دادند، ملکهی‌سبا نظر خود را چنین بیان می‌کند:
قالَتْ إنَّ المُلوکَ إذا دَخَلوا قَریةً أفسدوها وَ جَعَلوا أعزّةَ أهْلِها أذِلَّةً وَ کَذلِکَ یفْعَلونَ وَ إنّی مُرسِلَة إلیهِم بِهَدیةٍ فَناظِرةَُ بِمَ یرْجِعُ المُرسَلون َ.5
پادشاهان هنگامی که وارد سرزمینی شوند، آن‌جا را ویران کنند و بزرگان آن را خوار سازند و همواره چنین می‌کنند. من (برخلاف نظر شما) هدیه‌ای برای آنان می‌فرستم تا ببینم فرستادگان من از سوی سلیمان چه پاسخی می‌آورند.
در پایان،خداوند در قرآن می‌فرماید که رای درست ملکه، به هدایت او انجامید و سرانجام گفت:
… أسْلَمْتُ مَعَ سُلَیمانَ لِلّهِ رَبِّ العالَمینَ.6
اینک با سلیمان، در برابر پروردگار جهانیان تسلیم شدم.
1. بقره، 233.
2. طلاق، 6.
3. نمل، 32
4. نمل، 33.
5. نمل، 34و 35.
6. نمل، 44.
تبلیغات
