زبان به عنوان پدیده ای اجتماعی همواره تحت تأثیر عوامل گوناگون دچار تغییراتی می شود که از مهم ترین این عوامل می توان به جنسیت، سن و تحصیلات به عنوان متغیرهای اجتماعی اشاره کرد. با توجه به اهمیت این متغیرها در ایجاد گوناگونی های زبانی، این مقاله به بررسی و تحلیل تأثیر متغیرهای اجتماعی ذکرشده بر میزان استفاده از برخی متغیرهای زبانی ساخت هجایی، ساخت واژی و نحوی فارسی معیار توسط گویشوران نهبندانی می پردازد. به منظور تحقق این هدف، با تعداد 24 گویشور مذکر و مؤنث باسواد و بی سواد در سه گروه نوجوان، جوان و مسن مصاحبه به عمل آمد و متغیرهای زبانی مورد نظر از گفتار آنها استخراج گردید. بررسی و تحلیل رابطه بین متغیرهای اجتماعی- زبانی در داده های زبانی جمع آوری شده از گفتار این گویشوران نشان داده است با وجود این که تحصیلات عاملی مهم در ایجاد تمایز زبانی در بین گویشوران نهبندانی است، در برخی متغیرها باعث تمایز گفتار گویشوران باسواد و بی سواد نشده است. در گروه جوانان و افراد مسن، مشاهده گردید جنسیت در بیشتر متغیرها نقش تعیین کننده ای در تمایز گفتار زنان و مردان داشته است. افزایش سن در گروه جوانان و افراد مسن باسواد با افزایش استفاده از صورت های معیار همراه است. به علاوه، نتایج پژوهش نشان داد که در بیشتر متغیرها، جنسیت در تمایز گفتار نوجوانان دختر و پسر نقشی ندارد. هم چنین، مشاهده شد نوجوانان دارای والدین باسواد نسبت به نوجوانان دارای والدین بی سواد گفتارشان به فارسی معیار نزدیک تر است.
