روش های خلسگی شمنیسم در برخی از فرقه های تصوف (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

چگونگی اقتباس و تأثیرپذیری فرقه های مختلف تصوف، از برخی آداب، اعمال و عقاید مشارب و مکاتب غیر اسلامی، همواره در کانون توجه محققانی بوده است که در پی تحلیل و تشریح ریشه ها و خاستگاه رفتار و افکار موجود در بین برخی از صوفیان و عرفای ایرانی و اسلامی اند. غالب این محققان، بر این موضوع اتفاق نظر دارند که برخی از مشابهت های موجود در افکار و اعمال صوفیان با مکاتب عرفانی دیگر چون عرفان بودایی، گنوستیک و... نشانه ای از تأثیر عقاید و اعمال مکاتب غیر بومی در حوزه تصوف ایرانی اسلامی است. با وجود آنکه بسیاری از عقاید یا اعمال اقتباسی را نمی توان منفی و مانع سلوک دانست، بی گمان پاره ای از دیدگاه ها و رفتارها ـ به دلیل الگوپذیری مردم ازکلام و رفتار صوفیان می تواند آثار بسیار منفی و ویرانگر به پیکره جامعه وارد کند. یکی از اقتباس های مخرّب و خطرناک در سلوک صوفیانه، الگوبرداری پاره ای از فرقه های صوفیه و صوفی نماها از روش های شمنی در رسیدن به خلسه و نشئگی است؛ مسئله ای که تاکنون با جدیت به آن توجهی نشده و یا به صورت کاملاً سطحی بدان اشاره شده است. این پژوهش، ضمن بررسی مرام فکری شمنیسم، به مسائلی مانند چرایی و چگونگی اقتباس برخی از صوفیان از روش های شمنیسمی برای ایجادِ خلسه و توهّم و رسیدن به استغراق و فنا پاسخ داده است