سیاست شهری در تاریخ معاصر ایران (1299 – 1320 ه.ش) با تأکید بر فضاهای عمومی شهر تهران (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

سیاست شهری در تاریخ معاصر ایران به ویژه در عرصه فضاهای عمومی شهری به باور متخصصان و صاحبنظران شهرسازی یک دوره تحولآفرین و در عین حال سرآغاز عصر نوین در تاریخ شهرسازی ایران محسوب میشود. تحولات مربوط به فضاهای عمومی شهری در مقطع سالهای 1299 – 1320 ش. در نهایت خود را به عنوان یک تحول الگویی به نمایش نهاد. پژوهش پیش رو در راستای پاسخگویی به این پرسش اصلی بوده که ""سیاست شهری این دوره در زمینه فضاهای عمومی شهری چگونه بوده است؟"" پژوهشهای انجامشده در حوزه تاریخ معاصر غالباً حول موضوعات سیاسی متمرکز بوده و کمتر به مقولات اجتماعی توجه داشته است. حال آنکه انجام چنین تحقیقاتی با توجه به ایده ""گذشته، چراغ راه آینده"" و نیز این تفکر که ""تاریخ، تمشناسی و یا ریشهشناسی تحولات اجتماعی روز است""، نه تنها به بخشی از نیازهای هویتی جامعه ایرانی پاسخ خواهد داد، بلکه میتواند مورد استفاده طراحان و مدیران عرصههای سیاست شهری و به خصوص در مقولة مهم فضاهای عمومی شهری قرار گیرد که امروزه به عنوان یک نیاز حیاتی و مبرم در زندگی اجتماعی بشر خودنمایی میکند. این مقاله بر این فرض استوار است که سیاست دولت ایران در فاصله سالهای 1299 تا 1320ش. برای ایجاد تأثیر عمیق در زندگی مردم و انجام تحول و تجدد در عرصههای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی منجر به شکلگیری فضاهای جدید شهری شد که منعکسکننده نمادهای تحول مذکور بودند. شرایط اسفبار فضاهای شهری در عصر قاجاریه زمینه تحول در دورة بعدی را فراهم آورد. اقدامات و تحولات صورت گرفته در سالهای مورد اشاره نخست مبنای خود را در وضع قوانین و مقررات یافته و سپس تمرکز خود را در عرصههای اجرایی قرار داد. البته همچون هر اقدام نو و تحولگرا، سیاست شهری این دوره به رغم به تأثیرگذاری بسیار با موانع، واکنشها و نقدهایی درخصوص کاهش مشارکتهای مردمی، تخریب نمادها و نشانههای شهری روبرو بوده است.