نوربرت الیاس بنیان‏گذار جامعه‏شناسی فرآیند (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

نوربرت الیاس با تأکید بر ضرورت توجه به نسبی بودن تأثیر عوامل مختلف در صورت‏بندی‏ها و فرایند‏های اجتماعی و نیز توجه به صیرورت تاریخی آن‏ها، پایه‏های "جامعه‏شناسی آرایشی" یا به تعبیری دیگر از خود او، "جامعه‏شناسی فرایند" را مستحکم ساخته است. در واقع هنر اصلی الیاس ایجاد سنتز یا ترکیبی مناسب از آثار کنت، دورکیم و وبر است. او بر آن‏ است که آدمیان را باید در تعامل و وابستگی متقابل به یکدیگر مورد شناسایی قرار داد. زندگی انسان‏ها وابسته به آرایش‏های مختلفی است که روابط آن‏ها با یکدیگر، آن را شکل می‏دهد. این آرایش‏ها مدام در حال تغییرند و در جریان این تغییر، با شیوه‏های متنوعی نظم پیدا می‏کنند. بنابراین، برای شناخت صحیح و دقیق رویدادهای اجتماعی باید فرایند و ماهیت آرایش‏های موجود را به خوبی درک کنیم او زندگی اجتماعی را به یک بازی تشبیه می‏کند که هر یک از حرکت‏های بازی‏کنان فقط با شناخت آرایش تیمی و حرکت‏های قبلی امکان‏پذیر خواهد بود. پس مفهوم آرایش ناظر بر شبکه‏های متداخل و به هم پیوسته‏ای است که کنش افراد را به یکدیگر می‏پیوندد و آنان را هم به انجام کارهایی قادر می‏سازد و هم از انجام کار‏هایی باز می‏دارد. حتی گروه‏های متخاصم نیز با یکدیگر روابط و در نتیجه بر یکدیگر تأثیرات متقابلی دارند. محور این آرایش‏های متغیر، نوعی تعادل قدرت متحرک است که گاه به این سو و گاه به آن سو می‏رود. قدرت عامل توانایی بخش و در عین حال، محدود کننده‏ای است که بر روابط انسانی حاکم است. به‏نظر می‏رسد که آشنایی با مبانی، ساختار و ساز و کارهای جامعه‏شناسی آرایشی گذشته از جنبه نظری آن، می‏تواند ما را در شناخت ماهیت آرایش‏های اجتماعی موجود و تحولات گوناگون و پرشتاب پس از پیروزی انقلاب اسلامی و به ویژه سال‏های اخیر به‏عنوان یکی از عوامل زمینه‏ساز آینده، مدد دهد.