بررسی و تحلیل بسیج از دیدگاه مقام معظم رهبری حضرت آیت الله خامنه ای
آرشیو
چکیده
متن
اين پژوهش با توجه به ديدگاههاي ولي امر مسلمين حضرت آيت الله خامنه‌اي شاخصهاي بسيج ايده‌آل را به دست مي‌دهد. ابعاد اساسي اين ديدگاه شامل اهداف، وظايف اساسي، سازمان و نظام فكري بسيج است.
چكيده:
اين پژوهش با توجه به ديدگاههاي ولي امر مسلمين حضرت آيت الله خامنه‌اي شاخصهاي بسيج ايده‌آل را به دست مي‌دهد. ابعاد اساسي اين ديدگاه شامل اهداف، وظايف اساسي، سازمان، نظام فكري بسيج است كه يافته‌هاي حاصل ازنظرات مقام معظم رهبري بر اين نكات تاكيد دارد: اهداف فرهنگي،تربيتي بسيج مهمترين اهداف است؛دفاع از جمهوري اسلامي،مهمترين اهداف بسيج است مردمي كردن امنيت مهمترين شاخص اهداف امنيتي است؛ بصيرت مهمترين عامل در نظام دفاعي همه جانبه جمهوري اسلامي به شمار مي‌رود؛ آگاهي مسلمانان مهمترين شاخص نظام دفاعي همه جانبه اسلام است؛ نقش محوري در دفاع مقدس مهمترين دستاورد بسيج به شمار مي‌آيد؛ روحية يأس مهمترين آفت براي بسيج است؛ كسب آمادگي مهمترين اصل از اصول بسيج است.
مقدمه
با نظر به جايگاه و اهميت نقش آفريني بسيج در جامعه و پذيرش اين امر كه مهمترين قالب و شكلي كه مردم پس از پيروزي انقلاب اسلامي به صورت داوطلبانه در آن حضور يافته‌اند و با عضويت در آن در مقاطع حساس از ارزشهاي اسلامي و انقلاب دفاع و حمايت كرده‌اند، بسيج است، به اين فرمايش مقام معظم رهبري در خصوص جايگاه بسيج بايد توجه كرد: «بسيج يعني متن مردم، آن مردمي كه مي‌توان اميد دفاع از انقلاب را از آنها داشت.»
از سوي ديگر بسيج به دليل فراگير و مردمي بودن و نقش حساس در تعاملات اجتماعي، سياسي، نظامي و امنيتي ايفا كردن در كانون توجه قرار دارد؛ لذا سازمانهاي اجتماعي و سياسي و فرهنگي و نظامي نيز كه در تعامل با بسيج قرار دارند، نياز به شناخت كاركرد بسيج در ابعاد مختلف و به ويژه بعد مربوط به خود را دارند.
تلاش پژوهشگر در اين پژوهش پاسخ به اين سؤال است كه بسيج از منظر مقام معظم رهبري در ابعاد اجتماعي، سياسي، فرهنگي، اقتصادي،دفاعي، امنيتي داراي چه كاركردها و وظايفي است؟ به عبارت ديگر مجموعه كاركردهاي بسيج را بايد شناخت، زيرا حضور سازمان يافته مردم به عنوان “بسيج” در صحنه‌هاي مختلف در سالهاي پس از پيروزي انقلاب اسلامي،كاركردهاي متعددي را براي بسيج به همراه داشته است كه بايد شناخت منظمي از آنها به دست آورد.
به عنوان مثال از ابعاد مختلف بيان شده در بالا مي‌توان به موضوع نظر كرد:
1ـ از بعد اجتماعي، حضور جوانان و نوجوانان در تشكلهاي مختلف بسيج دانش‌آموزي و دانشجويي، برگزاري اردوهاي مختلف توسط رده‌هاي مقاومت بسيج در سطح شهرستان، استان يا كشور و يا خارج از كشور به بلوغ اجتماعي افراد جامعه، آشنا كردن ايشان به آداب و رسوم اجتماعي ديگر فرهنگها و در نهايت به تربيت آداب اجتماعي، وحدت جامعه و مشاركت اجتماعي مردم كمك بسيار مهم و مؤثري كرده است.
2ـ از بعد سياسي نيزبسيج با ايفاي نقش در انتخابات و تشويق و ترغيب مردم، نيز بويژه جذب جوانان و نوجوانان بسيجي به مشاركت سياسي از ابعاد داخلي و خارجي، به بيداري سياسي مردم كمك فراواني كرده است.
3ـ از بعد فرهنگي با برگزاري دوره‌هاي مختلف آموزشي، علمي و اعتقادي، برگزاري مسابقات فرهنگي، مراسم مذهبي و ملي در اين عرصه نيز نقش‌آفريني كرده است.
4ـ از بعد اقتصادي با ايجاد تعاونيهاي مختلف و اجراي پروژه‌هاي مهم مانند واكسيناسيون فلج اطفال و تنظيم خانواده، همياري سازمان يافته مردم را به نظام و دولت نشان داده است.
5ـ از بعد دفاعي و امنيتي، با انجام آموزش نظامي، امدادي و برگزاري مانورهاي مختلف و ايجاد پستهاي ايست بازرسي و جمع آوري اخبار و رويدادها زمينه مشاركت وسيع مردمي و نيز ايجاد آرامش و رفاه جامعه را فراهم آورده است.
پژوهشگر با تأكيد بر اين نكته كه افراد جامعه و قشرهاي مختلف و صنفها كه “عده و عده” بسيج را فراهم مي‌آورند و با شركت خود و نيز كمكهاي مادي و معنويشان بسيج را هويت عيني مي‌بخشند، محتاج انگيزه و شور و اشتياق لازم‌اند. اين انگيزه نيز ناشي از شناخت نقش ايشان در بسيج وپايگاه اجتماعي كسب شدة ناشي از آن است. بنابراين لازمة حضور افراد و گروههاي انساني داوطلب عضويت در بسيج و همچنين تداوم حضور اعضا مستلزم شناخت همه جانبه از اين پديده اجتماعي است.
پژوهشگر در اين بررسي، موضوع بسيج، كاركردهاي مختلف آن و نيز اهداف اصول بسيج را از ديدگاه مقام معظم رهبري مورد توجه قرارداده است، از حوزه‌هاي مختلف جامعه‌شناسي سياسي، جامعه شناسي انقلاب و نيروهاي نظامي براي ترسيم تئوريك مجموعه كاركردهاي بسيج استفاده ميكند. همچنين نتايج اين پژوهش مي‌تواند كمك مؤثري به شناخت جامعه از بسيج بكند زيرا مسؤلان با درك واحد و مشابه از اين موضوع، مي‌توانند راه تحقق ارتش بيست ميليوني را هموار كنند؛ زيرا بسيج با داشتن كاركردهاي متناسب با نيازهاي جامعه، انقلاب و جوانان است كه مي‌تواند به نقش‌آفريني و پويايي خود در حفظ و حراست از انقلاب اسلامي، دستاوردهاي آن و گسترش آنها ادامه دهد و نقش منحصر بفردي همانند دوران نوراني دفاع مقدس داشته باشد.
پژوهشگر در اين پژوهش از روش تحليل محتوا استفاده كرده است جامعه‌آماري محقق ـ با توجه به موضوع اصلي اين تحقيق كه بررسي و تحليل بسيج از ديدگاه مقام معظم رهبري است ـ مجموعه سخنرانيها، پيامها و نامه‌هاي ايشان در كتابهاي حديث ولايت، زمزم ولايت، سپاه از ديدگاه مقام معظم رهبري، راهبردهاي ولايت، نور ولايت، رسالت دانشجوي مسلمان در شرايط فعلي انقلاب ،بحران 20 ، دوازدهمين مجمع سراسري فرماندهان سپاه و روزنامه‌هاي جمهوري اسلامي ،كيهان و اطلاعات را در بر مي‌گيرد.
پژوهشگر بر اين نكته نيز تاكيد مي كند كه به دو دليل از نمونه‌گيري اجتناب كرده است:
1ـ در برخي از اسناد ممكن است مطالب مربوط به موضوع تحقيق بسيار اندك باشد، يا در برخي از كتابها به موضوع هيچ اشاره‌‌اي نشده باشد و در برخي از اسناد مورد نظر نيز مقوله‌هاي مورد پژوهش فراوان باشد، در نتيجه در صورت نمونه‌گيري توزيع موضوع تحقيق به تناسب در نمونه وجود نخواهد داشت.
2ـ مطالب كتابها و اسناد مورد نظر درباره موضوعات، مختلفي است لذا ممكن است اسنادي كه در نمونه مورد بررسي باقي مي‌ماند، حاوي ابعاد مختلف موضوع پژوهش نباشد.
پژوهشگر در اين پژوهش دستيابي به هدفهاي ذيل را در نظر داشته است:
1ـ اهميت بسيج
2ـ اهداف بسيج
3ـ اصول حاكم بر بسيج
4 ـ بسيج همه جانبه
5 ـ فرهنگ و تفكر بسيج
6ـ‌كاركردهاي بسيج
7ـ نقش سازمانها و مسئولان نظام در قبال بسيج
8ـ آفات بسيج
همچنين براي دستيابي به هدفهاي بالا پژوهشگر، تحقيق خود را براساس اين فرضيات قرار مي‌دهد: 1ـ هدف فرهنگي و تربيتي از مهمترين هدفهاي بسيج است؛
2ـ حفاظت از نظام جمهوري اسلام مهمترين هدفهاي دفاعي بسيج است؛
3ـ مبارزه فكري و اعتقادي مهمترين شاخص هدف فرهنگي و تربيتي بسيج است؛
4ـ مردمي كردن امنيت برترين شاخص هدف امنيتي بسيج است؛
5ـ مردمي بودن از اصلي ترين اصول حاكم بر بسيج به شمار مي‌آيد.
6ـ بصيرت و آگاهي مسلمانان برترين شاخص تفكر بسيجي است؛
7ـ آگاهي مسلمانان برترين عنصر نظام دفاعي همه جانبه جهان اسلام است؛
8- كاركرد بسيج در دوران دفاع مقدس از مهمترين دستاوردهاي بسيج است؛
9ـ كم رنگ شدن ارزشها از مهمترين آفات بسيج است؛
10ـ سپاه در مجموعه نظام جمهوري اسلامي بيشترين مسئوليت را در قبال بسيج داشته باشد.
محقق با توجه به مطالعه مقدماتي، ادبيات موجود و بررسي آثار مقام معظم رهبري شاخصهاي بسيج آرماني را با نظر به بينش حضرت آيت‌الله خامنه‌اي به شرح ذيل ترسيم مي كند:
1ـ هدف :
حراست از اصل انقلاب، هويت انقلاب و دستاوردهاي انقلاب.
2ـ وظايف اساسي بسيج :
الف ـ ايجاد آمادگي همه جانبه فكري، روحي و جسمي در جوانان ؛
ب ـ پاسخ به نيازهاي اساسي انقلاب؛
ج ـ رفع خطرها و تهديدها عليه انقلاب اسلامي؛
د ـ پاسخ سازنده به حس هيجان طلبي جوانان؛
ه ـ جذب بالاترين نسبت جوانان و نوجوانان به بسيج؛
و ـ پيشگامي در ميدان سازندگي و خدمات دهي به مردم؛
ز ـ مردمي كردن امنيت و دفاع؛
ح ـ فضا سازي فرهنگي در جامعه به منظور تقويت ارزشهاي اسلامي و انقلابي؛
ط ـ توسعه و عمق بخشيدن به آگاهيهاي سياسي و اجتماعي جوانان؛
ي ـ توسعه تفكر بسيجي در جامعه.
3ـ ساختار و سازمان
بسيج از نظر ساختار و سازماندهي بايد داراي ويژگيهاي ذيل باشد:
الف ـ آموزشهاي كافي را بدست‌آورد؛
ب ـ پاسخگوي حس هيجان طلبي جوانان باشد ؛
ت ـ هيجان طلبي جوانان را در راه سازنده و ايماني كشور به كار گيرد؛
ث ـ آماده حضور در هر ميدان و عرصة مورد در خواست نظام باشد؛
ج ـ براي تقويت سازماندهي آموزشهاي لازم را كسب كند؛
چ ـ براي اداره نظام اسلامي، نيروي انساني تربيت كند؛
ح ـ هر بسيجي بايد نقطه حضور ، سلاح و فرمانده خود را در هر لحظه بشناسد؛
خ ـ مردم كشور دو زيست باشند، يك زيست اشتغال روزمرة اياشن و زيست ديگر بسيجي بوده است؛
س ـ بسيج براي دفاع از انقلاب و دستاوردهاي آن بايد به نسبت توطئه هاي دشمن از سازماندهي مناسب در هر قشر برخوردار باشد؛
ش ـ در مسئوليتها و فرماندهي بسيج در سلسله مراتب مختلف، بايد از افراد هوشمند، دانا و قدرتمند استفاده كرد؛
ز ـ شرط موفقيت بسيج داشتن انضباط و احترام كامل به قوانين و مقررات است؛
ر ـ براي ايجاد چتر امنيتي در جامعه و مردمي كردن امنيت بايد با سازماندهي مناسب، شاخكهاي اطلاعاتي مطمئن ايجاد كرد؛
4ـ نظام فكري و اعتقادي بسيج
الف ـ اساس بسيج در نظام جمهوري اسلامي بر آگاهي است،
ب ـ بايد براي توسعه آگاهي و بصيرت در بسيج، برنامه ريزي كرد؛
ت ـ ارتباط با روحانيت اصيل، شرط لازم است؛
س ـ بايد در بسيج، مساله شناسي كرد و به ابهامات و ترديدها پاسخ گفت؛
ش ـ فعاليت فرهنگي صحيح را بايد بعد از ايجاد فضاي تحرك و هيجان انجام داد؛
ج ـ در كار فرهنگي و تربيتي بايد از افراد هوشيار، دانا، با آمادگي كامل ، آشنا به نوع ارتباط گيري استفاده كرد؛
چ ـ بايد الگوسازي كرد و بسيجي بودن در جامعه يك افتخار باشد. همچنان كه امام خميني (ره) و مقام معظم رهبري به بسيجي بودن خود مفتخر بودند؛
ح ـ بسيج و بسيجي بايد دائماً داراي تحليل درستي از مسايل اساسي انقلاب و كشور باشد تا بتواند از آن حفاظت كند؛
خ ـتفكر بسيجي همان اسلام ناب محمدي(ص)است كه امام(ره)منادي آن بود؛
د ـ بسيجي بايد بداند علي (ع) نمونه كامل يك بسيجي است؛
ر ـ بسيجي بايد احساس خدمتگزاري نسبت به اسلام و مردم داشته باشد؛
ز ـ عشق به ولايت مطلقه فقيه به عنوان جانشين امام زمان (عج) و فرمانبرداري عاشقانه از منويات رهبري بايد در بسيجي وجود داشته باشد.
پژوهشگر پس از جمعآوري اطلاعات و مطالعه و بررسي آنها يافته‌هاي پژوهش را درقالب نتايج ذيل ارائه مي دهد.
نتايج به دست آمده نشان مي‌دهد، كه هدفهاي فرهنگي و تربيتي بسيج مهمترين هدفهاي بسيج به شمار مي‌آيد، به طوري كه 5/55 درصد كل مضامين مطرح شده توسطه حضرت آيت‌الله خامنه‌اي درباره بسيج را در بر مي‌گيرد.
نتايج به دست آمده نشان مي‌دهد، كه دفاع از جمهوري اسلامي مهمترين هدفهاي دفاعي بسيج به شمار مي‌آيد، به طوري كه حدود 35 درصد كل مضامين مطرح شده توسط ايشان درباره بسيج را در بر مي‌گيرد.
نتايج نشان مي‌دهد از اهدف تربيتي و فرهنگي بسيج،“روحيه دفاع و استقامت” با بيش از 20 درصد، بيشترين فراواني را به خود اختصاص داده است.
نتايج به دست آمده نشان مي‌دهد، شاخص «كسب آمادگي» با احتساب 26 درصد فراوانيها، مهمترين اصل از اصول بسيج از ديدگاه معظم له مي باشد.
نتايج به دست آمده نشان مي‌دهد «مردمي كردن امنيت» با كسب 41 درصد از فراوانيها، مهمترين شاخص هدفهاي امنيتي بسيج است.
نتايج به دست آمده نشان مي‌دهد شاخص «بصيرت و آگاهي» با كسب 6/40 درصد فراوانيها، مهمترين عامل در نظام دفاعي همه جانبه جمهوري اسلامي به شمار مي‌رود.
نتايج به دست آمده نشان مي‌دهد «آگاهي مسلمين» با كسب 5/27 درصد از فراوانيها، مهمترين شاخص نظام دفاعي همه جانبه اسلام است.
نتايج به دست آمده نشان مي‌دهد، «بصيرت و آگاهي» با كسب 2/13 درصد فراوانيها، مهمترين شاخص تفكر بسيجي در ديدگاه ايشان است.
نتايج به دست آمده نشان مي‌دهد كه شاخص «نقش محوري در دفاع مقدس» با كسب 9/37 درصد فراوانيها، مهمترين دستاورد بسيج است.
نتايج به دست آمده نشان مي‌دهد روحيه ياس و نااميدي با كسب 8/ 18 درصد فراوانيها مهمترين آفت براي بسيج و بسيجيان قلمداد مي‌شود.
در نهايت پژوهشگر پيشنهاد ميكند در بررسي و تحليل بسيج مردمي از ديدگاه مقام معظم رهبري بهتر است كه كليه آثار ايشان مورد بررسي قرار گيرد .
همچنين بعد از شناخت ابعاد مختلف از ديدگاه مقام معظم رهبري و تهيه يك نمونه آرماني از آن، بهتر است عملكرد بسيج را با استفاده از آمار و اطلاعات با نمونه آرماني آن مقايسه كرد تا نقاط افتراق و انحراف آنها با ذكر دلايل مشخص شود.
در مرحله بعد پژوهشگر تاكيد ميكند نقش هر يك از گروههاي اجتماعي در بسيج حائز اهميت است، لذا بررسي هر يك از گروههاي اجتماعي و تعامل آنها با بسيج قابل مطالعه است.
در ضمن پژوهشگر معتقد است، با توجه به شرايط زماني و مكاني انقلاب اسلامي، بررسي كمي و كيفي عرصه‌هاي حضور بسيج در رابطه با هر يك از اقشار ضروري به نظر مي‌رسد.
با توجه به ديدگاه مقام معظم رهبري، بررسي راههاي افزايش سيصد تا پانصد درصدي قدرت جذب و اداره بسيج از جمله پژوهشهاي لازم براي بسيج است.
اشاره
«بسيج انقلاب اسلامي ايران بيش از آنكه داراي سازمان رزمي مشخص باشد، داراي يك فرهنگ و تفكر است كه شالوده اصلي آن را تشكيل مي‌دهد. موضوع اين پژوهش بررسي شاخصهاي فرهنگ و تفكر بسيج است، محقق براي آسيب شناسي اين فرهنگ، ابتدا فرهنگ و تفكر بسيج راتعريف كرده، سپس يك مدل مطلوب مبتني بر فرمايشات حضرت امام خميني (ره) و حضرت آيت الله خامنه‌اي (مدظله) از فرهنگ و تفكر بسيج ترسيم ميكند تا بر اساس اين مدل مطلوب وضعيت موجود را شناسايي كند و نقاط قوت و ضعف اين فرهنگ را نشان دهد. در نهايت محقق پيشنهاد ميكند براي ارتقاء وضعيت موجود بايد برنامه‌ريزي شود تا همه شاخصهاي مورد بررسي در اين تحقيق به حد مطلوب سوق داده شود.»
مقدمه
با توجه به اينكه بسيج انقلاب اسلامي ايران بيش از آنكه داراي سازمان رزمي مشخص باشد داراي فرهنگ و تفكر است و شالوده اصلي سازمان بسيج را همين فرهنگ و تفكر تشكيل مي‌دهد، در تبيين فرهنگ و تفكر بسيج و ويژگيهاي آن نظريه‌هاي مختلفي ارائه شده است كه در راس آن فرمايشات حضرت امام خميني (ره) و حضرت آيت الله خامنه‌اي قرار دارد. ايشان بسيج را يك فرهنگ معرفي نموده كه در بين مردم ايران قرار دارد و ريشه در باورهاي انقلابي، اسلامي و ملي ايران دارد.
حضرت امام (ره) نيز فرمايشات مبسوطي دارند كه در مجموع شاخصهاي فرهنگ و تفكر بسيج را مي توان از آن استنباط نمود. ممنوعيت، شجاعت، ولايت، آگاهي و شناخت، دشمن شناسي، حريت از شاخصهاي اين فرهنگ و تفكر محسوب مي‌شود.
محقق سعي كرده است در اين پژوهش شاخصهاي فرهنگ و تفكر بسيج در اقشار مختلف بسيج را مورد بررسي قرار دهد و عوامل آسيب‌زاي آن را شناسايي كند. براي آسيب شناسي ابتدا مدل مطلوب از فرهنگ و تفكر بسيج ارائه مي‌شود، سپس بر اساس مدل مطلوب وضعيت موجود شناسايي شده، به آسيب شناسي از فرهنگ و تفكر بسيج پرداخته شده است .
پژوهشگر ضرورت پرداختن به موضوع فرهنگ وتفكر بسيج را بر اساس خلاء زير بيان كرده است:
نبود يك مدل مطلوب (جامع و مانع) از شاخصهاي فرهنگ و تفكر بسيج؛ به رغم آنكه فرهنگ و تفكر بسيج سالهاست كه مورد بحث و بررسي قرار گرفته است مع‌هذا هنوز يك تعريف جامع و مانع از آن استخراج نشده است كه بتوان آن را به صورت مكتوب معرفي كرد به همين دليل پژوهشگر اين موضوع را براي تحقيق انتخاب ميكند.
روش پژوهشگر در اين بررسي توصيفي و تحليلي است كه براي جمعآوري اطلاعات، توصيف و تحليل اطلاعات از اين روش استفاده ميكند در ضمن به منظور تهيه ابزار اين پژوهش، طرح يك تحقيق اكتشافي را نيز در آن لحاظ نموده كه درآن ضريب اعتبار و روايي ابزار پژوهش را محاسبه كرده است.
جامعه‌آماري محقق در اين بررسي 1000 نفر از بسيجيان عضو بسيج دانش‌آموزي، دانشجويي و كارگري و ادارات بوده است كه پس از جمعآوري اطلاعات در كل 957 پرسشنامه مربوط به فرهنگ تفكر بسيج در اقشار مذكور، مورد ارزيابي قرار گرفته است.
محقق همچنين در اين پژوهش به علت محدوديت‌هاي اطلاعاتي از جمله عدم دستيابي به مشخصات آزمودنيها از روش نمونه‌گيري تصادفي استفاده نكرده و از روش نمونه‌گيري غير تصادفي خوشه‌اي بهره برده است.
واحدهاي نمونه در اين طرح از ميان اعضاي اقشار بسيج دانش‌آموزي مناطق انتخاب شدند. توزيع اين مناطق به نحوي بود كه اقشار دانش‌آموزي از تمامي مناطق شهري شمال، غرب، جنوب، مركزي و شرق در نمونه حضور داشته باشند، تا احتمال سوگيري به حداقل رسانده شود. همچنين بسيجيان مربوط به بسيج دانشجويي از چهار دانشگاه اصلي تهران شامل: دانشگاه تهران، دانشگاه شهيد بهشتي، دانشگاه صنعتي شريف، دانشگاه آزاد اسلامي انتخاب شدند و اعضاي مربوط به بسيج كارگري و ادارات، در بردارندة بسيج وزارت جهاد كشاورزي، وزارت نيرو و وزارت كار و امور اجتماعي بوده است.
با توجه به اينكه هدف اصلي محقق از اين پژوهش، تبيين شاخصهاي فرهنگ و تفكر بسيج و بررسي آن در اقشار مختلف بسيج بوده است، به همين منظور هدفهاي زير براي پژوهش ترسيم شده است:
1ـ شناخت الگوي مطلوب از شاخصهاي فرهنگ و تفكر بسيج؛
2ـ بررسي تطبيقي وضع موجود با وضع مطلوب شاخصهاي فرهنگ و تفكر بسيج در اقشار مختلف بسيج؛
3ـ تعيين تفاوتهاي احتمالي درنسبت برخورداري از شاخصهاي فرهنگ و تفكر بسيج برحسب اقشار بسيج؛
4ـ شناخت حوزه‌هاي آسيب پذير فرهنگ و تفكر بسيج بر حسب اقشار بسيج.
متغيرهاي جمعيتي مورد مطالعه محقق در اين پژوهش دربردارندة سن، جنس، تحصيلات، سابقه حضور در بسيج، سابقه حضور در جبهه (جنگ)، اقشار بسيج (نوع عضويت بسيجيان در اقشار مختلف نيروي مقاومت) است.
در ضمن پژوهشگر ده شاخص از فرهنگ و تفكر بسيج را در اين پژوهش مورد بررسي قرار داده است كه عبارتند از:
عمل صالح، ايثار و استقامت، نيايش و خودسازي، محبت و احسان ، اعتقاد به حكومت اسلامي، حريت و شهامت، مردمي بودن، علم و آگاهي، نظم و آمادگي رزمي، هويت ملي و فرهنگ‌پذيري.
پژوهشگر شاخصهاي فوق را در چند مرحله و با «روش تحليل محتوا» از متون اسلامي ـ انقلابي دربردارندة: بيانات و پيامهاي حضرت امام خميني (ره) و مقام معظم رهبري و همچنين گزارش پژوهشهاي ميداني و كتابخانه‌اي استخراج كرده است و پس از انجام مراحل آزمون‌سازي، پرسشنامه نهايي تنظيم شده، پس از آن در ميدان تحقيق اطلاعات جمعآوري شده است.
شاخصهاي ارائه شده توسط محقق هر يك داراي خصوصيات متعددي است كه محقق به صورت عمليات در اين پژوهش آنها را به رفتارهاي عيني و برداشتهاي معين تعريف كرده است كه در ذيل به آنها اشاره مي شود؛ لازم به ذكر است پژوهشگر شاخصهاي دهگانه فرهنگ و تفكر بسيج را بر اساس تحقيقات انجام شده و از بيانات حضرت امام و مقام معظم رهبري، فرهنگ جبهه، وصاياي شهدا و متون اسلامي (قرآن و احاديث) استخراج كرده است.
شاخصهاي دهگانه فرهنگ و تفكر بسيج:
الف ) عمل صالح و پرهيزكاري:
1ـ امربه معروف و نهي از منكر،2ـ عفاف و پاكدامني،3ـ انصاف،4 ـ عدالت، 5ـ عمل و تكليف،6ـ عفو و بخشش، 7ـ اكرام و احترام، 8 ـ توكل به خدا 9ـ حفظ بيت المال،10ـ صله رحم،11ـ حجاب،12ـ باورهاي ديني،13ـ وفاي به عهد، 14ـ متانت و وقار، 15ـ آرامش و تأني، 16ـ دوري از تهمت و افترا، 17ـ دوري از بخل و حسد، 18ـ دوري از معاصي؛
ب ) ايثار و استقامت:
1ـ شهادت ـ طلبي،2ـ از جان گذشتگي 3ـ از خود گذشتگي در انجام وظيفه 4ـ صبر در مقابل معصيت، 5ـ استقامت در اعمال خير و نيكو، 6ـ صبر در مصيبت و سختيها، 7- فداكاري در راه نظام و انقلاب؛
پ) نيايش و خودسازي:
1ـ توجه به خداوند،2ـ قرائت قرآن،3ـ نماز،4ـ تهجد و شب زنده داري 5ـ اعتكاف ـ توسل به معصومين ( ع)،7ـ قرائت ادعيه و زيارات معصومين(ع)،8ـ قرائت سخنان معصومين (ع)،9ـ انجام واجبات و مستحبات،10ـ مراقبت ازرفتار 11ـ محاسبه نفس،12ـ تعهد به انجام اعمال خير،13ـ توجه به معنويت و پرهيز ازمعاصي،14ـ پرهيز از دنيا طلبي،15ـ اصلاح رفتار فردي و اجتماعي؛
ت ) محبت و احسان:
1ـ محبت با اولياء الهي،2ـ احسان به ديگران،3ـ اكرام بزرگان،4ـ احترام بلاشرط 5ـ عطوفت و مهرباني،6ـ عشق به ولايت ومعصومين ( ع)،7ـ دوري از منافقين و بدكاران،8ـ نرمي و ملاطفت با خانواده؛
ث ) اعتقاد به حكومت اسلامي:
1ـ اعتقاد به نقش و جايگاه روحانيت در نظام، 2ـ اعتقاد به ولايت مطلقه فقيه 3ـ اعتقاد به جامعيت نظام حكومتي اسلام،4ـ اعتقاد به تقابل نظام اسلامي با نظام استكباري،5ـ ترجيح منافع نظام بر منافع شخصي،6ـ اعتقاد به جهاني بودن حكومت اسلامي،7ـ تقيد به حفظ نظام،8ـ اطاعت پذيري از رهبري،9ـ عشق به رهبري،10ـ اعتقاد به معنويت مداري نظام اسلامي؛
ج ) حريت و شهامت:
1ـ صراحت در گفتار و رفتار،2ـ اعتماد به خود مداري،3ـ قدرت اظهار وجود 4ـ واقع گرايي،5ـ آزاد انديشي،6ـ پرهيز از انحصار طلبي،7ـ پرهيز از زورگويي و قدرت،8ـ انتقاد پذيري،9ـ احترام به نظرات ديگران،10ـ استقبال از خطرات 11ـ جسارت و شهامت؛
چ ) مردمي بودن:
1ـ ارتباط با محرومين،2ـ اعتماد به مردم،3ـ مسئوليت پذيري 4ـ ساده زيستي،5ـ مردم داري، 6ـ مهرورزي، 7ـ گرايش به كار گروهي (جمع‌گرايي)، 8ـ پرهيز از خود محوري، 9ـ كم توقعي،10ـ خدمت گذاري:
ح ) علم و آگاهي:
1ـ پيگيري اخبار و رويدادهاي سياسي ـ اجتماعي در داخل و خارج 2ـ آشنائي با گرايش ها و عقايد جناح هاي سياسي كشور،3ـ گرايش به دانش اندوزي، 4ـ گرايش به كسب مهارت و فن آوري5ـ گرايش به پرورش فكر و انديشه، 6ـ گرايش به علم و عمل7ـ مشورت خواهي، 8ـ يكي دانستن سياست و ديانت،9ـ آگاهي از مواضع سياسي ـ اجتماعي نظام،10ـ داشتن قدرت تجزيه و تحليل مسايل سياسي و اجتماعي
خ ) نظم و آمادگي رزمي:
1ـ توانايي ايفاي نقش رزمي،2ـ گرايش به كارهاي نظامي،3ـ تبعيت پذيري،4ـ نظم پذيري،5ـ آمادگي جسماني،6ـ داشتن سرعت عمل درموقعيتهاي بحراني
د) هويت ملي و فرهنگ پذيري:
1ـ احترام به آداب و رسوم ملي،2ـ علاقه به ادبيات و هنر ايران،3ـ توجه به آثار باستاني،4ـ فرهنگ پذيري،5ـ انطباق ارزشهاي اسلامي و سنتهاي ملي، 6ـ پذيرش صنايع و توليدات ملي، 7ـ پاسداري از مرز و بوم ايران؛
پژوهشگر پس از جمعآوري اطلاعات و بررسي نتايج، استنباط ميكند كه فرهنگ و تفكر بسيج، فرهنگي عام و گسترده است كه ريشه در باورهاي اسلامي، انقلابي و ملي مردم دارد و به اندازه زيادي در توده‌هاي مختلف جامعه با نمودها و مفاهيم مشترك يكساني مورد بهره برداري قرار گرفته است؛ از اين روست كه متغيرهايي مثل جنسيت، تأهل و تحصيلات تفاوت قابل ملاحظه‌اي را در ميزان برخورداري اقشار مختلف بسيج از شاخصهاي فرهنگ و تفكر بسيج نشان نمي‌دهد. به اين ترتيب، نمي‌توان هيچ قشري را به لحاظ برخي ويژگيهاي جمعيتي در برخورداري از شاخصهاي فرهنگ و تفكر بسيج دچار محدوديت و نقص دانست، جوانان، نوجوان و بزرگسالان، افراد متأهل و افراد مجرد، افراد تحصيلكرده و متخصص و افرادي كه از تحصيلات بالايي برخوردار نيستند، زنان ومردان، هر كدام مي‌توانند در صورتي كه در بستر مناسب قرار بگيرند بخوبي از فرهنگ و تفكر بسيجي برخوردار شوند؛ البته تفاوتهايي وجود دارد، مثلاً مردان نمرات بالاتري نسبت به زنان كسب كرده‌اند، افرادي كه سن بالاتري دارند، نسبت به افراد جوان نمرات بالاتري كسب كرده‌اند، افراد متأهل از افراد مجرد نمرات بالاتري در شاخصهاي فرهنگ و تفكر بسيج اخذ كرده‌اند؛ اما اين تفاوت به صورت معني داري نيست و مي‌توان استنباط كرد كه مي‌توانيم با قبول درصدي خطا تفاوتها را در اين متغيرها ناديده بگيريم و فرهنگ و تفكر بسيج را فرهنگي عام و فراگير بدانيم كه براي تمامي اقشار جامعه با خصوصيات مختلف زبان آشنايي دارد و ايشان مي‌توانند آن را درك كنند و با آن ارتباط برقرار كنند. البته اين موضوع بايد مورد توجه قرار بگيرد كه در مقام برنامه‌ريزي در هر حال بهتر است كه تفاوتهاي فردي و فرهنگي مورد ملاحظه قرار گيرد. در مقام مقايسه، فرهنگ و تفكر بسيج را مي‌توانيم با فرهنگ عاشورا در مكتب تشيع مقايسه كنيم كه اين فرهنگ براحتي توانسته در بستر تاريخ و حتي پس از 1400 سال با اقشار و اقوام مختلف جامعه ارتباط برقرار كرده و پيام خود را منتقل كند. فرهنگ و تفكر بسيج نيز بر اساس يافته‌هاي اين پژوهش قابل تأييد است كه داراي چنين ويژگيهاي فراگيري است.
از دستاوردهاي ديگري كه پژوهشگر به آن دست يافته است، بروز شاخصهاي فرهنگ و تفكر بسيجي توسط بسيجيان است كه نشانه بلوغ و پيچيدگي ايشان است، براي مثال ضمن نشان دادن علاقه به رزم و رزم آوري در شاخصه محبت و احسان نيز نمرات قابل توجهي به دست آوردهاند همچنين معتقد به ولايت مطلقه فقيه هستند، در شاخص مردمي بودن و احترام به نظر و آراي مردم و خوش بيني نسبت به ديگران نيز نمرات بسيار بالايي را به دست آوردهاند، به آزاد انديشي و آزادگي توجه بسياري مي‌كنند. همچنين ضمن تاكيد زيادي كه بر موضوعهاي انقلابي و اسلامي دارند، در مباحث ملي و گرايش به آداب و سنتهاي ايراني نيز تمايل زيادي از خود نشان مي‌دهند.
يافته‌هاي اين پژوهش به صورت آمار و ارقام اين فرضيها را مورد تاييد قرار مي‌دهد: كه بسيج،“منطقي” است و منطقي عمل ميكند؛
ـ بسيج بر اساس “بصيرت” و “روشنايي” و“ گوهر ايمان عمل” ميكند؛
ـ بسيج بر اساس “بصيرت” و“آگاهي” عمل ميكند و از اين رو مستحكم و پايدار است؛
ـ بسيجي نيرويي شاد است، چون از زشتيها و نهي‌شده‌ها پرهيز ميكند وعمل درست را سرلوحه كار خود قرار داده است؛
ـ بسيجي مي تواند با مردم ارتباط برقرار كند و “قدرت جذب” بسيار بالايي داشته باشد؛ زيرا شاخص مردمي بودن بالايي را نشان داده است؛
ـ بسيجي، نيروي “تخصص گرا” و يا “علم گرا” است كه براي علم و دانش‌اندوزي اهميت قايل است؛
ـ بسيجي، داراي “ شرح صدر” است و روحيه“ انتقاد پذيري” دارد؛
ـ بسيجي با ديگران“ مهربان و رئوف” است و از “خود گذشتگي” بالايي دارد،
ـ بسيجي در قبال انحراف در اساس نظام ناشكيباست و آمادگي مقابله دارد و تا حد جان ايستادگي ميكند؛
ـ بسيجي معتقد به حكومت مطلقه فقيه است و از كيان نظام و اسلام تا حد جان دفاع مي كند؛
ـ بسيجي منظم ، قانون پذير و تبعيت پذير است؛
بسيجي منافع نظام و انقلاب را برمنافع شخصي خود ترجيح مي دهد و در برابر مشكلات از صبر و تحمل زيادي برخوردار است.
تفاوت معني داري كه بين اقشار مختلف بسيج به لحاظ برخورداري ايشان از شاخصهاي فرهنگ و تفكر بسيج مشاهده شده است، به نوع عضويت آنان بستگي دارد، يافته‌هاي اين پژوهش نشان مي‌دهد كه بسيج ادارات و كارگري در حد مطلوب (بسيار زياد) از شاخصهاي فرهنگ و تفكر بسيج برخوردار هستند و نسبت به دو قشر ديگر يعني دانش‌آموزي و دانشجويي كه نمرات آنها هم در حد قابل قبول (زياد) بوده است، از برجستگي بيشتري برخوردار بودهاند، البته در برخي شاخصها مثل علم و آگاهي، بسيج دانشجويي از برجستگي بيشتري نسبت به بسيج دانش‌آموزي و كارگري برخوردار بودهاند.
در نهايت پژوهشگر بر اين نكته تاكيد ميكند كه اگر بخواهيم وضعيت موجود (بر اساس يافته‌هاي اين پژوهش) را با وضعيت مطلوب مورد مقايسه قرار دهيم، دريك وجه، شاخصهاي حكومت اسلامي در حد مطلوب قرار دارند در وجه ديگر ساير شاخصها در حد قابل قبول قرار دارند كه وضعيت مناسبي را براي وضعيت فعلي شاخصهاي فرهنگ و تفكر بسيج در جامعه ترسيم ميكند؛ اما براي بالابردن سطح وضعيت موجود بايد برنامه‌ريزي شود تا بتوان همه شاخصهاي بالا را به حد مطلوب هدايت كرد.
تبلیغات
