تازه های پژوهش در حوزه انقلاب اسلامی

سی‌سال از پیروزی انقلاب اسلامی ایران می‌گذرد و این انقلاب  همچنان استوار در برابر تهدیدات دشمنان ایستاده و در حوزه‌های مختلف علمی، صنعتی، اقتصادی و... به پیشرفت‌های بسیاری دست یافته است.

به دلیل سرعت پیروزی در انقلاب و وحدت مردم ایران در برابر رژیم پهلوی، جهانیان، به‌ویژه سیاستمداران و نظریه‌پردازان انقلاب، نتوانستد وقوع این انقلاب را پیش‌بینی کنند و مدت‌ها پس از پیروزی آن همچنان مبهوت بودند و توانایی درک و تحلیل این رویداد را نداشتند، اما حال پس از گذشت سه دهه از این رویداد بزرگ و مهم، که نه تنها ایران، بلکه تاحدی جهان را نیز دگرگون ساخته است، نویسندگان بی‌شماری کوشیده‌اند در آثار خود این انقلاب و زمینه‌ها، علل و پیامدهای آن را بررسی کنند. با توجه به اهمیت این موضوع، یکی از محققان نشریه، با مطالعه و بررسی تعداد متنابعی از کتاب‌های لاتین درباره انقلاب اسلامی و انتخاب دوازده اثر از میان این کتاب‌ها، کوشیده است آنها را به طور مختصر معرفی و در اختیار شما خوانندگان محترم قرار دهد.

کتابنامه حاضر با هدف آشنایی پژوهشگران و دانشجویان علاقه‌مند به مطالعه انقلاب اسلامی از میان آثار لاتین مرتبط با این موضوع تهیه شده است. نویسندگان این کتاب‌ها عمدتاً غربی و غیرایرانی‌اند و اگر نویسندگان ایرانی در میان آنها مشهود است، اثرش در چهارچوب همان خطوط فکری غرب و دارای معیارهای مشترکی با آنهاست. کتاب‌های ذیل، که اغلب ترجمه‌نشده و به زبان اصلی‌اند، به نوعی موضوع انقلاب اسلامی، پیامدها، و تأثیرات آن را یا به عنوان موضوع محوری کتاب یا موضوع حاشیه‌ای پوشش می‌دهند. رهیافت‌های مطالعاتی این آثار عمدتاً تاریخی، سیاسی و اجتماعی است که به تفکیک می‌توان موضوعات مطرح‌شده در آنها را این‌گونه بیان نمود: 1ــ آثاری که به بررسی چرایی و چگونگی انقلاب اسلامی ایران و ریشه‌ها و مبانی فکری، نظری آن توجه نموده‌اند؛ 2ــ بررسی انقلاب در زمینه اسلامی آن و طرح چگونگی پیوند نظری و عملی انقلاب در این مسیر؛ 3ــ بررسی نتایج و پیامدهای انقلاب اسلامی ایران؛ مثلاً در کتاب جدید نیکی کدی با عنوان «ایران مدرن»، وی مسائل روز جامعه ایران را بررسی کرده است؛ 4ــ طرح «مسئله هسته‌ای ایران» و روابط دیپلماتیک دولت احمدی‌نژاد با کشورهای متخاصم با این سیاست؛ 5ــ تأثیر عوامل مختلف چون تصاویر و بیانیه‌ها در پیروزی انقلاب و تحلیل محتوای شعارهای انقلاب.

1ــ اتحاد شکننده (روابط مخفی ایران، اسرائیل، امریکا)

Treacherous Alliance (The secret daling of Israel, Iran and the United State)

تریتا پارسی Trita Parsi، نویسنده کتاب اتحاد شکننده، در این کتاب روابط متغیر ایران، اسرائیل و امریکا از سال 1948.م را بررسی کرد و برای اولین‌بار جزئیات اتحاد مخفی، تعاملات شکننده و مانورهای سیاسی نامناسب میان این کشورها را شرح داده است. به نظر تریتا پارسی در این کتاب از آنچه تضعیف ثبات خاورمیانه و سرانجام از میان رفتن ابتکار عمل سیاست‌ خارجی امریکا در منطقه می‌شد پرده برداشته است.

تریتا پارسی، کارشناس باتجربه سیاست خارجی امریکا، برای نوشتن این کتاب، مصاحباتی با مقامات بلندپایه ایرانی، امریکایی و سیاست‌گذاران اسرائیلی انجام داد. وی روابط سه‌جانبه این کشورها را با توجه به بیهوده بودن امیدواری امریکا برای ایجاد ثبات در عراق و صلح در اسرائیل بدون فهمی کامل از معادلات رقابتی بین ایران و اسرائیل بررسی کرده است. این کتاب به سال 2007 در انتشارات دانشگاه یاله (Yale University Press) چاپ شده است.

2ــ طبقه و کارگر در ایران

Class and labor in Iran

«در 25 سال گذشته، ایران یک انقلاب و دوره‌ای پرآشوب و متلاطم پس از انقلاب تحت حکومت دولت اسلامی را پشت‌سر گذاشت». فرهاد نعمان و سهراب بهداد، نویسندگان این کتاب، تحلیلی تطبیقی از دینامیک‌های تغییر و ترکیب‌بندی طبقاتی در ایران ارائه کرده‌اند. آنها با به کار بردن چهارچوبی نظری، سیر تغییر طبقاتی در سال‌های گذشته (سال‌های پس از انقلاب اسلامی) و نیز به‌طور خاص موضوع جنبش‌های اجتماعی قبل و پس از انقلاب را بررسی نموده‌اند؛ انقلابی که به قول نویسندگان در گیر و دار تحققش، نیروهای انقلابی هدف از آن را ایجاد حکومت محرومان بیان کردند.

این کتاب، به‌‌رغم رهیافت مقایسه‌ای و مفهومی‌اش، با سبکی روان و ساده نوشته شده است تا غیرکارشناسان این حوزه نیز بتوانند از آن بهره برند. نویسندگان این کتاب جامعه ایران را با بررسی تغییرات و تحولات در زیرساخت‌های اقتصادی و معیشتی آن بررسی کرده‌اند؛ بنابراین به نظر می‌رسد در این کتاب بررسی وضعیت جامعه ایران در چهارچوب رهیافت مارکسیستی مدنظر بوده است. این کتاب به سال 2006 در انتشارات سیراکوس (Syracus University Press) چاپ شده است.

3ــ ایران مدرن: ریشه‌ها و پیامدهای انقلاب

Modern Iran: Roots and Results of Revolution

در این ویرایش روزآمد از کتاب «ایران مدرن» اثر نیکی کدی (Nikki R. Keddie)، که درواقع چاپ اصلاحی و گسترش‌داده‌شده اثر کلاسیکش «مبانی انقلاب» است، نویسنده دیباچه‌ای نوین و تعلیقیه‌ای نهایی و شاخص‌گذاری‌شده با توجه به توسعه‌های اخیر ایران نوشته است. کدی، در این کتاب، از مسئله انرژی هسته‌ای و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، روابط این کشور با ایالات متحده و اتحادیه اروپا، محافظه‌کاری فزآینده، اصول‌گرایی در دولت و توسعه‌های اخیر در اقتصاد و فرهنگ، حیات روشنفکری و حقوق بشر گزارشی تحلیلی داده است. کدی در این کتاب (برخلاف کتاب سابقش در این حوزه) به جای تمرکز تاریخی در جستجوی یافتن ریشه‌های انقلاب ایران، به موضوع پیامدهای انقلاب اسلامی توجه کرده است. به نظر گری سیک، کدی اثر کلاسیک خود را به منظور افزودن تحقیقی حاذقانه برای بررسی دوره زمانی بیشتر از بیست سال که از عمر جمهوری اسلامی ایران می‌گذرد گسترش داده است.

دانشگاه یاله (Yale Uni versity) این کتاب را در سال 2006 منتشر کرده است.

4ــ ایران مخفی

Hidden Iran

در این کتاب ری رکی، کارشناس مشهور سیاست و تاریخ ایران، به دنبال تشریح علل درک ناصحیح امریکا از ایران است و استراتژی نوینی برای بازتعبیر این روابط حیاتی و سرنوشت‌ساز ارائه داده است. به نظر ری رکی (Ray Rakeyh) «کشورهای اندکی بوده‌اند، که برای دوره زمانی بیشتر از یک ربع قرن، به اندازه ایران در مقابل تأثیر و نفوذ امریکا مقاومت کرده‌اند. ایالات متحده و ایران سال‌هاست که یکدیگر را با بی‌اعتمادی زیرنظر گرفته‌اند، هر دو مشتاق‌اند قضاوتی عجولانه داشته باشند؛ قضاوتی که به انتقادهای کوبنده منجر می‌شود. آنچه در این میان از دست می‌رود یا مغفول می‌ماند درکی درست و اهمیت وقایعی است که در داخل ایران در حال اتفاق افتادن است». وی در ادامه ‌آورده است: «رئیس‌جمهور جدید ایران، با لحنی آتش‌افروز و اصراری مداوم برای به‌دست آوردن انرژی هسته‌ای، پیامدهای درک و شناسایی‌نکردن ایران هنوز اندک است».

این کارشناس سیاست و تاریخ ایران کتابی شالوده‌شکن نگاشته است که به قول خودش: «حقیقت رژیم ایران را روشن می‌کند». ری رکی در این کتاب نشان داده است که چگونه جریان‌هایی بومی از سیاست داخلی ایران در خدمت توسعه و گسترش رفتارش قرار می‌گیرد. در «ایران مخفی»، ری رکی توضیح داده است که چگونه کشور ایران اغلب انتظارات امریکا را نقش بر آب می‌کند و اینکه چرا مخالفت آشکارش با این کشور لزوماً از هرگونه عادی‌سازی روابط جلوگیری می‌کند؟ از طریق درک و تفهیمی روشن‌تر از ادعاها و آرای متضاد و متناقض دین‌شناسی مسلمانان و عمل‌گرایی جمهوری‌خواهان و رقابت‌های گسست‌آمیز، ری رکی پارادایمی نوین برای کنترل و هدایت روابط ایالات متحده امریکا با این قدرت در حال رشد عرضه کرده است. این کتاب را انتشارات مَکمیلان به سال 2006 منتشر کرده است.

5ــ دولت‌های در حال احتضار

Fialed states

نوام چامسکی (Noam Chamsky) در کتاب «دولت‌های در حال احتضار» شعارها و اقوال دروغین امریکا از بهشت دموکراسی در داخل و خارج این کشور را افشا کرده است. به بیان وی، ایالات متحده همواره حق خود را برای مداخله نظامی علیه دولت‌های «در حال احتضار» دنیا اعلان نموده است. نوام چامسکی در مقدمه ضمیمه‌ای و تکمیلی بر کتاب پرفروشش نشان داده است که چگونه ایالات متحده در ویژگی‌های دولت‌های در حال احتضار سهیم است و ازهمین‌رو به گونه‌ای فزاینده‌ خطری جدی برای مردم خودش و مردم دنیا محسوب می‌شود. کتاب «دولت‌های در حال احتضار»، از یک سو، مطالعه‌ای تطبیقی است از سیاست امریکا در مورد جهان که مدت‌هاست ادعای حق تغییر و بازسازی دیگر کشورها را دارد، و از سوی دیگر، از یک سو، نهادهای دموکراتیک این کشور که در بحران جدی به سر می‌برند، گزارش داده است. این کتاب را انتشارات الن، آن‌‌وین (Published by Allen, Unwin) در سال 2006 منتشر کرده است.

6ــ تاریخی مختصر از خاورمیانه

A Concise History of Middle East

این اثر هشتمین ویرایش کتاب فوق‌ است. آرتور گلد اسمیت،(Arthur Goldschmit) ، لاورنس دیویدسون، (Lawrence Davidson)، در این اثر به‌طور مفصل در داده‌های آن تجدیدنظر کرده‌اند، بدین‌منظور که آخرین آموزه‌ها و رویدادهای خاورمیانه را منعکس کنند. این کتاب درآمدی بر تاریخ آشوب‌زده منطقه خاورمیانه از صدر اسلام تا زمان حال محسوب می‌شود. به مدد سبک روشن و واضح، دربرگیرندگی گسترده، و تحلیل غیرافراطی، این کتاب از دیگر آثار مکتوب در این حوزه متمایز است، و ازآنجاکه برای دانشجویان مقطع کارشناسی نوشته شده است هیچ دانش و داده قبلی از تاریخ خاورمیانه را مفروض نمی‌گیرد. در این کتاب موضوع تکامل فرهنگ و نمادهای اسلامی، تأثیر غرب، تلاش‌های انجام‌شده برای مدرنیزاسیون دولت‌های اسلامی، خاورمیانه، مشکلات ملّت‌های مختلف خاورمیانه در راه کسب استقلال سیاسی، مسئله درگیری اعراب با اسرائیل، قدرت و ارزش‌های اسلامی، عواقب جنگ خلیج فارس و رهیافت‌هایی درباره مسئله فلسطین مطرح شده است. نویسندگان این کتاب موضوع انقلاب اسلامی ایران را در بستری تاریخی بررسی کرده‌‌اند. سال انتشار این کتاب 2006 و محل آن در انتشارات وِست ویو (Westview press) است.

7ــ انقلاب باورنکردنی ایران

The Unthinkable Revolution in Iran

«محمدرضاشاه پهلوی حالا حالاها در قدرت باقی خواهد ماند». این عبارت متعلق است به یکی از نتیجه‌گیری‌های جدی مربوط به تحلیل‌های فوق‌العاده سری سازمان سیا (CIA) در اکتبر 1978.م، درست صد روز پس از این گفته، شاه ایران به‌‌رغم ارتش نظامی قوی، پلیس مخوف امنیتی، و حمایت‌های فوق‌العاده خارجی سقوط کرد؛ آن‌هم از طریق انقلابی آرام، ولی فقط سیا (CIA) نبود که دچار فقدان قدرت در تشخیص آینده بود، آن‌گونه که کورزمان، نویسنده این کتاب، نشان داده است، ایرانی‌ها خودشان نیز به جز اقلیتی بسیار محدود، پیروزی انقلاب را نامحتمل می‌پنداشتند تا اینکه انقلاب واقعاً پیروز شد؛ ازاین‌رو او مسئله سقوط شاه، ماهیت و چگونگی تکامل فرآیند انقلاب ایران را بیان کرده و همچنین از این مسئله، پیش‌بینی‌ناپذیری و قطعی بودن جنبش‌های مخالف را استنتاج نموده است. این کتاب به همّت انتشارات دانشگاه هاروارد (Harvard university press) در سال 2004 منتشر شده است.

8ــ از بابل تا دراگومانز

From Babel to Dragomans

برنارد لوئیس (Bernard Lewis) پژوهشگری مشهور در حوزه مطالعات اسلامی محسوب می‌شود. نیویورک‌تایمز وی را «ریش‌سفید» مطالعات خاورمیانه نامیده و وال استریت او را مهم‌ترین محقق «مکتب اسلام» دانسته است. لوئیس در این کتاب نوشته‌ها و سخنرانی‌های مکتوب خود را درباره تاریخ خاورمیانه و مسائل آن، انقلاب اسلامی ایران، دولت اسرائیل، در مجموعه‌ای مدون عرضه کرده است. از پرسش‌های اصلی این کتاب این است که «آیا اسلام می‌تواند سکولار شود؟»

این کتاب، که درواقع خلاصه‌ای از پنجاه کتاب و مقاله وی است، مطالب مهمی درباره این منطقه مهم و در عین حال بی‌ثبات دارد. این مجموعه مشتمل بر سه بخش است که در آن برحسب موضوع به تاریخ گذشته، مسائل کنونی و سیر تکمیلی تاریخ‌نگاری خاورمیانه اشاره شده است. دامنه موضوعات این کتاب بسیار وسیع است. موضوعات مختلف و متنوعی چون معماری اسلامی، گسترش و رواج فرهنگ ایرانی در خاورمیانه، روابط اروپا و عثمانی، بنیان‌ها و مبانی جهاد، در کتاب «از بابل تا دراگومانز» مطرح شده است. لوئیس در این کتاب از استدلال و احتجاج شانه خالی نکرده است. بسیاری از دیدگاه‌های وی درباره معرفی منطقه خاورمیانه را دیگر متفکران به بحث و نقد گذاشته‌اند.

این کتاب به همت دانشگاه آکسفورد (Oxford University Press) در سال 2004 منتشر شده است.

9ــ همه مردان شاه

All the Shah’s Men

این کتاب اولین گزارش و تشریح تمام‌عیار کودتای 1953.م سیا در ایران است. به تعبیر استفان کینزر (Stephan Kinzer)، نویسنده کتاب، «کودتایی مخفیانه که هنوز پیامدهای آن دامنگیر جامعه ما [ایالات متحده امریکا] است». این کتاب که اقتباسی از گزارش‌های خبرنگاری نیویورکی است بر مدارکی درباره کودتا (مشتمل بر بعضی از گزارش‌های مفصل سازمان سیا) مبتنی است که از وضعیت سرّی خارج شده و به تازگی منتشر شده‌اند. موضوع این کتاب کودتا و تأثیر آن بر روابط ایالات متحده و جمهوری اسلامی ایران است.

به‌روایت نویسنده کتاب، کودتای 1953.م دیکتاتوری وحشتناک محمدرضاشاه پهلوی را به دنبال داشت؛ شاهی که خود دست‌نشانده ایالات متحده بود و بالاخره با پیروزی انقلاب اسلامی سقوط کرد. در بهترین حالت می‌توان گفت این کتاب مانند داستان (نول) است. کینزر در این کتاب بریتانیای کبیر و شرکت نفتی ایران ــ انگلیس را شخصیت‌های منفی و استعمارگر داستان معرفی ‌کرده است. وی معتقد است هربرت موریسون، وزیرخارجه وقت انگلیس، با لجاجت و سازش‌ناپذیری در مواجهه با مطالبات مشروع ایران برای افزایش اختصاص سود حاصل از فروش نفت به ایران و حصول شرایط بهتر برای کارکنان ایرانی آن شرکت سبب شد تنش‌ها افزایش یابد و در نتیجه اوضاع بدتر شود و این اوضاع زمینه کودتا را فراهم آورد. سال نشر این کتاب سال 2003 و محل نشر آن انتشارات جان ویلی و پسران (John Viley & Sons) است.

10ــ بازتاب‌های ایرانی

Persian Mirrors

اِلاین اسکیولینو (Elaine Sciolino)، خبرنگار نشریات نیوزویک و نیویورک‌تایمز، در مقایسه با دیگر خبرنگاران امریکایی اطلاعات بیشتری درباره انقلاب اسلامی ایران دارد. وی از مسافران «پرواز انقلاب» است که با امام‌خمینی به ایران آمد. این خبرنگار از انقلاب ایران، ماجرای گروگان‌گیری، جنگ ایران و عراق، پیروزی اصلاحات در انتخابات ریاست‌جمهوری و مجلس، شورش تابستان 1999.م (18 تیر 1378) گزارش‌های مبسوطی تهیه کرده است. وی در کتاب «بازتاب‌های ایرانی» خواننده را وارد فضاهای عمومی و خصوصی ایران کرده و از حقیقت کشور و ملّتی جذاب و بااهمیت پرده‌گشایی نموده است. این کتاب را انتشارات سیمون، شوستر (Simon, Schuster) در سال 2001 منتشر کرده است.

11ــ روی صحنه آوردن انقلاب: هنر انگیزش در جمهوری اسلامی ایران

Staging Revolution: The Art of Persuasion in the Islamic Republic of Iran

این کتاب به باور حمید دهباشی و پیتر چلکوسکی (Hamid Dehbashi & Peter. J. Chelkowski)، نویسندگان آن، اولین کتابی است که چنین حادثه عظیمی (انقلاب اسلامی ایران) را با توجه به تأثیر تصاویر و تماثیل در پیش‌ راندن حرکت انقلاب تحلیل کرده است. منابع این کتاب از آثار تاریخی منتشرنشده پیشین و مقالات پیتر چلکوسکی و حمید دهباشی فراهم شده است. به نظر نویسندگان، انقلاب اسلامی ایران از حوادث عظیم تاریخی است. این انقلاب قدرت حاکم و اندیشه نظامی قدرتمند را به چالش ‌کشید. نویسندگان این کتاب معتقدند انعکاس جملات کلیدی امام‌خمینی که بیشتر اقتباسی از سخنرانی‌های آتشین وی بود در بنرها، پوسترها، اعلانیه‌ها، شعارها و بیانیه‌ها، فراهم‌کننده سرمایه لازم برای تهییج و بسیج توده‌های مردم توسط رهبران انقلاب بود. در کتاب «روی صحنه آوردن یک انقلاب» درباره چگونگی پیشبرد انقلاب 1978.م از گذرگاه نظام‌مندی اسطوره‌های عمومی و سمبل‌های جمعی این انقلاب بحث ‌شده و اینکه چگونه در جنگ هشت ساله بین ایران و عراق سمبل‌های انقلاب از طرف ارگان‌های مختلف حکومت جمهوری اسلامی به کار گرفته ‌شد. در اینجا نویسندگان به انعکاس سمبل‌ها، اعتقادات و اسطوره‌های جمعی در تمبرها، اسکناس‌ها و حتی بسته‌های آدامس اشاره کرده‌اند. به نظر آنها از این روش برای بسیج عمومی مردم این کشور استفاده می‌شد.

کتاب «روی صحنه آوردن یک انقلاب» توصیف و تحلیلی است از «انقلابی تصویری» که در آن تأثیر متقابل احساسات عمومی، عمل انقلابی و تصویرپردازی‌های بصری نشان داده شده است.

محل نشر این کتاب Booth. Clibborn و سال آن 2000 است.

12ــ شورش از مسیر فرهنگ و دین: انقلاب اسلامی ایران

Insurgency Through culture and religion: The Islamic Revolution of Iran

م. صالحی (M. Salehi)، نویسنده این کتاب، معتقد است طبقه متوسط جامعه ایرانی سهمی مهم و حیاتی در هدایت ایران به سمت انقلاب داشته است. هدف کتاب ردیابی محتوای ایدئولوژیکی و دیدگاه‌های سیاسی ــ فرهنگی است که حمایت قشرهای مختلف طبقه متوسط جامعه ایران را طلب نمود. به بیان صالحی قابلیت رخ دادن انقلاب در جامعه ایران سال‌ها قبل از انقلاب 1978.م وجود داشته است؛ ازهمین‌روست که در پژوهش‌ حاضر پرسش‌های ذیل مطرح شده است: چرا روحانیان شیعی رهبری را در انقلاب اسلامی ایران در دست داشتند و چرا در این انقلاب، مبانی مذهبی، فرهنگی و روان‌شناسی انقلاب با نظریه طبقات در پیوند می‌باشند. به نظر نویسنده تحلیل وی از شخصیت‌ها، حوادث، مذهب و نظریه طبقاتی و فرهنگی می‌تواند به صورت الگویی نه تنها در مطالعه ایران، بلکه در مطالعات دیگر کشورهای خاورمیانه به کار گرفته شود. این کتاب را انتشارات  پراگر در سال 1988 منتشر کرده است.