بیش از نیم قرن است راجع به ژید، یکی از بزرگترین «استادان تفکر» قرن بیستم، و آثار او می گویند و می نویسند. شاید نتوان درباره این سبک شناس برنده جایزه نوبل مطلبی تازه گفت؛ ولی در این مقاله می کوشیم با بهره گیری از روش توصیفی- تحلیلی و برداشت های ساختارگرا در تحلیل ادبی، بازتاب تجربیات شخصی ژید را در آثارش به تصویر کشیم و با ارائه تعاریفی دقیق از واژگان ضد اخلاق و اخلاق ستیز، بار منفی ضد اخلاق بودن را از او دور کنیم. ژید که پس از سفر به آفریقای شمالی برای درمان بیماری سل و آشنایی با اسکار وایلد، در کتاب مائده های زمینی به ناتانائل شور را می آموزد و ترغیبش می کند تا «همواره آماده باشد تا با شوری بی وقفه پرحرارت تر از پیش، هیجانات و شادی های جدید را پذیرا باشد»، در کتاب در تنگ نیز این دو درونمایه را، که پایه و اساس شان در مذهب مسیحیت است و ژید نیز بنا بر تربیت سرسخت مذهبی اش با آنها آشنایی کامل دارد، دوباره مطرح می کند. نویسنده ای که هم زندگی و هم آثارش پیوسته رویارویی تاریکی و روشنایی را نشان می دهند، در برابر چهره فرشته وار مادلن (همسرش) خود را جهنم قلمداد می کند و بین آزادی و اجبارهای اخلاقی که همانا منشاء تضاد موجود در تفکر اوست، در نوسان است. او در کتاب اگر دانه نمیرد با نقل خاطرات دوران کودکی و نوجوانی اش صادقانه به درونی ترین تمایلاتش اعتراف می کند و نظریه عمل بی دلیل خود را که چالشی است در برابر خداوند و نظم جهان در کتاب سرداب های واتیکان ارائه می دهد.
