ادب پژوهی

ادب پژوهی

ادب پژوهی پاییز 1391 شماره 21 (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

روایت شناسی شناختی (کاربست نظریه آمیختگی مفهومی بر قصه های عامیانة ایرانی)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: معناشناسی شناختی فرآیند های معناسازی قصه های عامیانه ایرانی آمیختگی مفهومی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 421
روایت شناسی شناختی از رویکردهای نظام مند در چند دهه اخیر است که با توجه به دستاوردهای زبان شناسی و معناشناسی شناختی، نقش مؤثری در تبیین ماهیت و کارکرد متون روایی داشته است. ج. فوکونیه و م. ترنر چارچوب نظری آمیختگی مفهومی را به تفصیل بررسی کرده اند. مقاله حاضر، پس از معرفی رویکرد نظری آمیختگی مفهومی، به تبیین چگونگی فرایند معناسازی و شخصیت پردازی در دو قصه عامیانه ایرانی می پردازد. فرض ما این است که خلاقیت و پویایی فرایندهای معناساز موجود در قصه های عامیانه با استناد به انگاره های نظریه آمیختگی قابل تبیین است. هدف این تحقیق، تبیین فرایند تخیل و فرایندهای معناسازی در قصه های عامیانه است تا شاید براساس آن بتوان به تحلیل و خوانش دقیق¬تری از این روایت¬ها دست یافت.
۲.

دلایل گرایش رمان¬نویسان پسامدرنیته به احیای اساطیر(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: زیباشناسی مدرنیسم رمان پسامدرنیسم

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 60
عصر مدرنیسم و به دنبال آن پسامدرنیسم را باید فرصتی شگفت برای بازگشت به دنیای اسطوره ها و بازشناسی و گاه بازآفرینی آنها با تأکید بر ماهیت زیباشناسانه آنها در عرصه هنر و ادبیات دانست. دلایل این بازخوانش پویا - بیشتر در قالب رمان های جدید- تاکنون به طور همه جانبه واکاوی نشده است. این جستار میکوشد دلایل این بازگشت ژرفکاوانه در برخی آثار هنری و ادبی، به ویژه رمان مدرنیستی و پسامدرنیستی را کشف و بازنمایی کند. بازگشت اسطوره در عصر مدرن، محصول فهم زیباشناسانه انسان مدرن و مبیّن ظرفیت بینامتنی و بیناگفتمانی ادبیات داستانی معاصر است. بازنمایی اسطوره ها در دوران پسامدرنیته، هم به دلیل ظرفیت های ساختاری و روایی خودِ اسطوره هاست، و هم ناشی از تغییر ذائقة زیباشناختی، بازگشت به معنویت، بازنگری در واقعیت، و پیدایش نهادهای اجتماعی- انتقادی.
۳.

والتر بنیامین: اصالت زبان و نقش آن در نقد و نظریه ادبی هنری(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: استعاره نقد بنیامین نظریه زبان الهیات ترجمه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 781 تعداد دانلود : 764
والتر بنیامین هرچند منسوب به مکتب فرانکفورت است، اما هم در مبانی تفکر و هم در مواجهه با مارکسیسم و سبک تأملات و سلوک زندگی، پدیده¬ای است متفرّد. تأملات او درباره زبان، ترجمه، تاریخ و... بر جریان¬های فلسفی، هنری، نقد و نظریه بسیار مؤثر بوده است. به-رغم نظر کسانی که تفکر او را فاقد انسجام و پیوستگی می¬دانند، دغدغه بنیادین بنیامین در نوشته¬هایش، تصویرِ «فقدان»، «فاصله» و «گمشدگی» به¬ قصد راهیابی به «رهایی و رستگاری» است. دو مضمون اصلی تفکر او، «فلسفه زبان» و «فلسفه تاریخ» است. «نظریه زبان» او به «نظریه ترجمه» و حوزه¬های دیگری چون معنا، تمثیل، تأویل، نقد ادبی، تراژدی، قصه و رمان راه یافت و بر همین مبنا او به نقد تاریخ باوری و فلسفه تحصّلی روی آورد و از زبان شناسی، نشانه¬شناسی و نقد به معنای متعارف یا مسلط فاصله گرفت. این تحقیق می-کوشد تا به کانون نظریه بنیامین، یعنی زبان و ترجمه، و به تبعِ آن به تأثیر آنها در عرصه-های ادبی بپردازد.
۴.

اسطورة نبرد مهر و گاو نخستین و ارتباط آن با ابزار نمادین گرز گاوسر(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: نماد شاهنامه اسطوره گاو فریدون مهر (میترا) گرز گاوسر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 1000
یکی از نمادینه ترین ابزارهای نبرد در شاهنامه، گرز گاوسر است که در نبرد کیهانی فریدون و ضحاک بهکار رفته و پیشینة اساطیری آن در نابودی شر، آن را تبدیل به یکی از مهم ترین ابزارهای پهلوانان ایرانی در ستیز با دشمنان اهریمنی کرده است. این جستار، برای توصیف فرایند نمادپردازی این ابزار، ارتباط این نماد را با پیش زمینة مهری اسطورة گاو بررسی می¬کند. در این آیین، غلبة مهر بر گاو نخستین، یکی از ضروریات انقلاب زمستانی و طلیعه¬بخش چیرگی نور بر تاریکی و گرما و بهار بر سرما و زمستان بوده است. این اسطوره در فرهنگ زرتشتی، در قالب پیدایش جانوران از نطفة گاو قربانی¬شده و در حماسة ایرانی در قالب کین¬خواهی گاو مقدس و خویشکاری ابزار نمادین گرز گاوسر دیده میشود و ترسیم شکل گاو بر این گرز، می¬تواند نمادی برای پیروزی ابدی و ضامنی برای پایداری زندگی (گئو یا گاو، به معنی هستی) و روشنی (تجسم مادی مهر در پرتوهای خورشید) باشد.
۵.

خوانشی «لکانی» از شازده احتجاب گلشیری(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: شازده احتجاب ساحت نمادین لکان نام پدر نگاه خیره

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 151
در این پژوهش برپایه نظریه روانکاوی ژاک لکان، روانکاو پساساختارگرای فرانسوی، رمان شازده احتجاب هوشنگ گلشیری تحلیل و بررسی می شود. پس از طرح مباحثی نظری درباره چند اصطلاح رایج در نظریه لکان (حیث واقع، ساحت خیالی، ساحت نمادین، نام پدر و نگاه خیره، در خوانشی نقادانه از شازده احتجاب گلشیری چگونگی کارکرد این مفاهیم سنجیده خواهد شد. نگارندگان این پژوهش کوشیده اند به دو پرسش اساسی پاسخ دهند: رمان شازده احتجاب در کدام ساحت لکانی روایت می شود؟ و علت عمده گسستگی و عدم انسجامِ ساختار «خود» شازده احتجاب و ساختار روایی این رمان چیست؟
۶.

غیبت آرش کمانگیر در شاهنامه(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: شاهنامه فردوسی آرش کمانگیر خداینامه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 928
به نظر اغلب پژوهشگران، داستان آرش در شاهنامه ابومنصوری و دیگر خداینامه¬ها نبوده است ، اما گروهی بر این باورند که این داستان در منابع شاهنامه وجود داشته، اما فردوسی آن را حذف کرده است. یافته¬ها نشان می¬دهند که ادعای وجود داستان آرش در شاهنامه ابومنصوری قطعیت ندارد. در متون پهلوی موجود نیز، جز یک اشاره چیزی از داستان آرش نیامده است. بررسی¬های ما نشان می دهد که داستان آرش اساساً نباید در خداینامه¬ها آمده باشد. آرش کمانگیر می¬تواند از زمره مردان مقدس در آیین پارتی یا قهرمان مردمی یا یادگاری از یک آیین کهن پیش از زرتشتی باشد. بنابراین آرش، با همه شهرتش در میان مردم، در خداینامه¬های ساسانیان، با توجه به دشمنی آنان با اشکانیان جایی ندارد. از طرفی، آرش کمانگیر جنگاوری است از سپاه منوچهر و به هیچ وجه در زمره شاهان یا پهلوان- شاهان قرار نمی¬گیرد و روایت پهلوانی او در خداینامه¬ها و پس از آن شاهنامه فردوسی جایی ندارد.
۷.

بررسی اصطلاحات بینامتنی در زبان فارسی و عربی با تکیه بر نظریة ژرار ژنت(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: واژه گزینی اصطلاحات بینامتنی نظریه ژنت معادل های فارسی معادل های عربی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 152
در حوزة زبان¬شناسی و نظریه¬های ادبی، زبان فارسی و عربی معاصر سخت متأثر از ترجمه است. با مقایسة کتاب ها و مقالات فارسی و عربی در حوزة نقد ادبی در¬می¬یابیم که مترجمان عرب زبان به رغم ترجمه¬های متعدد برای هر اصطلاح، عملکرد مقبول¬تری دارند. شاید از دلایل این موفقیت قابلیّت اشتقاقی زبان عربی باشد. اصطلاح «intertextuality» در زبان عربی به «التّناصّ»، «تداخل النّصوص»، «التفاعل النّصی» و معادل¬های دیگری ترجمه شده و به ترتیب، به معنای «دادوستد متون»، «تداخل متون» و«تعامل متون» است، اما این اصطلاح در زبان فارسی به «بینامتیت» ترجمه شده که دربردارندة مفاهیم موجود در این نظریه نیست. در این مقاله با مقایسة معادل¬های فارسی و عربیِ اصطلاحات مربوط به نظریه «بینامتنی»، وجوه موفقیت یا ناکامی مترجمان فارسی و عربی را نقد و بررسی می کنیم.
۸.

روایت شناسی شناختی (کاربست نظریه آمیختگی مفهومی بر قصه های عامیانة ایرانی)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: معناشناسی شناختی فرآیند های معناسازی قصه های عامیانه ایرانی آمیختگی مفهومی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 218 تعداد دانلود : 715
روایت شناسی شناختی از رویکردهای نظام مند در چند دهه اخیر است که با توجه به دستاوردهای زبان شناسی و معناشناسی شناختی، نقش مؤثری در تبیین ماهیت و کارکرد متون روایی داشته است. ج. فوکونیه و م. ترنر چارچوب نظری آمیختگی مفهومی را به تفصیل بررسی کرده اند. مقاله حاضر، پس از معرفی رویکرد نظری آمیختگی مفهومی، به تبیین چگونگی فرایند معناسازی و شخصیت پردازی در دو قصه عامیانه ایرانی می پردازد. فرض ما این است که خلاقیت و پویایی فرایندهای معناساز موجود در قصه های عامیانه با استناد به انگاره های نظریه آمیختگی قابل تبیین است. هدف این تحقیق، تبیین فرایند تخیل و فرایندهای معناسازی در قصه های عامیانه است تا شاید براساس آن بتوان به تحلیل و خوانش دقیق¬تری از این روایت¬ها دست یافت.
۹.

دلایل گرایش رمان¬نویسان پسامدرنیته به احیای اساطیر(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: زیباشناسی مدرنیسم رمان پسامدرنیسم

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 878 تعداد دانلود : 644
عصر مدرنیسم و به دنبال آن پسامدرنیسم را باید فرصتی شگفت برای بازگشت به دنیای اسطوره ها و بازشناسی و گاه بازآفرینی آنها با تأکید بر ماهیت زیباشناسانه آنها در عرصه هنر و ادبیات دانست. دلایل این بازخوانش پویا - بیشتر در قالب رمان های جدید- تاکنون به طور همه جانبه واکاوی نشده است. این جستار میکوشد دلایل این بازگشت ژرفکاوانه در برخی آثار هنری و ادبی، به ویژه رمان مدرنیستی و پسامدرنیستی را کشف و بازنمایی کند. بازگشت اسطوره در عصر مدرن، محصول فهم زیباشناسانه انسان مدرن و مبیّن ظرفیت بینامتنی و بیناگفتمانی ادبیات داستانی معاصر است. بازنمایی اسطوره ها در دوران پسامدرنیته، هم به دلیل ظرفیت های ساختاری و روایی خودِ اسطوره هاست، و هم ناشی از تغییر ذائقة زیباشناختی، بازگشت به معنویت، بازنگری در واقعیت، و پیدایش نهادهای اجتماعی- انتقادی.
۱۰.

والتر بنیامین: اصالت زبان و نقش آن در نقد و نظریه ادبی هنری(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: استعاره نقد بنیامین نظریه زبان الهیات ترجمه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 237 تعداد دانلود : 15
والتر بنیامین هرچند منسوب به مکتب فرانکفورت است، اما هم در مبانی تفکر و هم در مواجهه با مارکسیسم و سبک تأملات و سلوک زندگی، پدیده¬ای است متفرّد. تأملات او درباره زبان، ترجمه، تاریخ و... بر جریان¬های فلسفی، هنری، نقد و نظریه بسیار مؤثر بوده است. به-رغم نظر کسانی که تفکر او را فاقد انسجام و پیوستگی می¬دانند، دغدغه بنیادین بنیامین در نوشته¬هایش، تصویرِ «فقدان»، «فاصله» و «گمشدگی» به¬ قصد راهیابی به «رهایی و رستگاری» است. دو مضمون اصلی تفکر او، «فلسفه زبان» و «فلسفه تاریخ» است. «نظریه زبان» او به «نظریه ترجمه» و حوزه¬های دیگری چون معنا، تمثیل، تأویل، نقد ادبی، تراژدی، قصه و رمان راه یافت و بر همین مبنا او به نقد تاریخ باوری و فلسفه تحصّلی روی آورد و از زبان شناسی، نشانه¬شناسی و نقد به معنای متعارف یا مسلط فاصله گرفت. این تحقیق می-کوشد تا به کانون نظریه بنیامین، یعنی زبان و ترجمه، و به تبعِ آن به تأثیر آنها در عرصه-های ادبی بپردازد.
۱۱.

اسطورة نبرد مهر و گاو نخستین و ارتباط آن با ابزار نمادین گرز گاوسر(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: نماد شاهنامه اسطوره گاو فریدون مهر (میترا) گرز گاوسر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 365 تعداد دانلود : 386
یکی از نمادینه ترین ابزارهای نبرد در شاهنامه، گرز گاوسر است که در نبرد کیهانی فریدون و ضحاک بهکار رفته و پیشینة اساطیری آن در نابودی شر، آن را تبدیل به یکی از مهم ترین ابزارهای پهلوانان ایرانی در ستیز با دشمنان اهریمنی کرده است. این جستار، برای توصیف فرایند نمادپردازی این ابزار، ارتباط این نماد را با پیش زمینة مهری اسطورة گاو بررسی می¬کند. در این آیین، غلبة مهر بر گاو نخستین، یکی از ضروریات انقلاب زمستانی و طلیعه¬بخش چیرگی نور بر تاریکی و گرما و بهار بر سرما و زمستان بوده است. این اسطوره در فرهنگ زرتشتی، در قالب پیدایش جانوران از نطفة گاو قربانی¬شده و در حماسة ایرانی در قالب کین¬خواهی گاو مقدس و خویشکاری ابزار نمادین گرز گاوسر دیده میشود و ترسیم شکل گاو بر این گرز، می¬تواند نمادی برای پیروزی ابدی و ضامنی برای پایداری زندگی (گئو یا گاو، به معنی هستی) و روشنی (تجسم مادی مهر در پرتوهای خورشید) باشد.
۱۲.

خوانشی «لکانی» از شازده احتجاب گلشیری(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: شازده احتجاب ساحت نمادین لکان نام پدر نگاه خیره

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 163 تعداد دانلود : 364
در این پژوهش برپایه نظریه روانکاوی ژاک لکان، روانکاو پساساختارگرای فرانسوی، رمان شازده احتجاب هوشنگ گلشیری تحلیل و بررسی می شود. پس از طرح مباحثی نظری درباره چند اصطلاح رایج در نظریه لکان (حیث واقع، ساحت خیالی، ساحت نمادین، نام پدر و نگاه خیره، در خوانشی نقادانه از شازده احتجاب گلشیری چگونگی کارکرد این مفاهیم سنجیده خواهد شد. نگارندگان این پژوهش کوشیده اند به دو پرسش اساسی پاسخ دهند: رمان شازده احتجاب در کدام ساحت لکانی روایت می شود؟ و علت عمده گسستگی و عدم انسجامِ ساختار «خود» شازده احتجاب و ساختار روایی این رمان چیست؟
۱۳.

غیبت آرش کمانگیر در شاهنامه(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: شاهنامه فردوسی آرش کمانگیر خداینامه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 795 تعداد دانلود : 780
به نظر اغلب پژوهشگران، داستان آرش در شاهنامه ابومنصوری و دیگر خداینامه¬ها نبوده است ، اما گروهی بر این باورند که این داستان در منابع شاهنامه وجود داشته، اما فردوسی آن را حذف کرده است. یافته¬ها نشان می¬دهند که ادعای وجود داستان آرش در شاهنامه ابومنصوری قطعیت ندارد. در متون پهلوی موجود نیز، جز یک اشاره چیزی از داستان آرش نیامده است. بررسی¬های ما نشان می دهد که داستان آرش اساساً نباید در خداینامه¬ها آمده باشد. آرش کمانگیر می¬تواند از زمره مردان مقدس در آیین پارتی یا قهرمان مردمی یا یادگاری از یک آیین کهن پیش از زرتشتی باشد. بنابراین آرش، با همه شهرتش در میان مردم، در خداینامه¬های ساسانیان، با توجه به دشمنی آنان با اشکانیان جایی ندارد. از طرفی، آرش کمانگیر جنگاوری است از سپاه منوچهر و به هیچ وجه در زمره شاهان یا پهلوان- شاهان قرار نمی¬گیرد و روایت پهلوانی او در خداینامه¬ها و پس از آن شاهنامه فردوسی جایی ندارد.
۱۴.

بررسی اصطلاحات بینامتنی در زبان فارسی و عربی با تکیه بر نظریة ژرار ژنت(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: واژه گزینی اصطلاحات بینامتنی نظریه ژنت معادل های فارسی معادل های عربی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 710 تعداد دانلود : 166
در حوزة زبان¬شناسی و نظریه¬های ادبی، زبان فارسی و عربی معاصر سخت متأثر از ترجمه است. با مقایسة کتاب ها و مقالات فارسی و عربی در حوزة نقد ادبی در¬می¬یابیم که مترجمان عرب زبان به رغم ترجمه¬های متعدد برای هر اصطلاح، عملکرد مقبول¬تری دارند. شاید از دلایل این موفقیت قابلیّت اشتقاقی زبان عربی باشد. اصطلاح «intertextuality» در زبان عربی به «التّناصّ»، «تداخل النّصوص»، «التفاعل النّصی» و معادل¬های دیگری ترجمه شده و به ترتیب، به معنای «دادوستد متون»، «تداخل متون» و«تعامل متون» است، اما این اصطلاح در زبان فارسی به «بینامتیت» ترجمه شده که دربردارندة مفاهیم موجود در این نظریه نیست. در این مقاله با مقایسة معادل¬های فارسی و عربیِ اصطلاحات مربوط به نظریه «بینامتنی»، وجوه موفقیت یا ناکامی مترجمان فارسی و عربی را نقد و بررسی می کنیم.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۳۳