محمد جاودان

نظام اقتصادی به عنوان عاملی پیش برنده در ایجاد و گسترش تمدن نوین اسلامی در عصر کنونی از اهمیت به سزایی برخوردار است و شناخت مبانی نظام اقتصادی عصر اول عباسیان و مقایسه ی تطبیقی آن ها با مبانی نظام اقتصادی اسلام در این مقاله موردپژوهش قرار گرفته است. تا ضمن برجسته سازی جهت های تمیز و تفکیک میان این دو نظام و تحلیل روش عمل نظام اقتصادی عباسیان در رشد و یا رکود این نظام؛ نقاط ضعف و قوت این نظام اقتصادی را نیز قابل استنتاج نماید. بنابراین پژوهش پیش روی با روشی تاریخی و تحلیلی و با ارائه ی اسناد تاریخی، به عنوان بحثی میان رشته ای به تبیین مبانی نظام اقتصادی عباسیان در عصر نخست، با مطابقت سنجی مبانی آن بر مبانی نظام اقتصادی اسلام در سه اصل مالکیت مختلط، آزادی اقتصادی در کادر محدود و عدالت اجتماعی پرداخته است که بدین ترتیب این تحقیق می تواند جهت تبیین نقاط مثبت و نیز آسیب شناسی تمدن اسلامی که در عصر عباسیان محقق گردید به کار گرفته شود، تا آن را جهت بهره بری در سطح تمدن نوین اسلامی عرضه نماید

آل بویه پس از ورود به بغداد (334ق/945م)، به رغم تضاد مذهبی با خلیفه و با وجود تسلط و قدرت بر دستگاه خلافت، به عللی مقام خلافت عبّاسیان را ابقا نمودند. بنابراین، پژوهش پیش روی درصدد است تا با روش توصیفی تحلیلی و ارائة اسناد تاریخی، علل ابقای عبّاسیان از سوی آل بویه را در ذیل سیاست و قدرت طلبی آنان و شرایط مذهبی و موقعیت آنها نسبت به خلافت و رقبایی که درصدد تصرف مرکز خلافت بودند، بررسی کند. بویهیان، که میل به حکومت داشتند، برای جلوگیری از شورش همگانی، با توجه به اعتقاد اکثریت مسلمانان نسبت به اصل خلافت عبّاسی و با استفاده از تسامح و مدارای دینی، درصدد حفظ خلافت عبّاسی برآمدند تا بدین وسیله، بتوانند با تسلط بر نظام سیاسی، به تدریج، مذهب خود را ترویج کنند و در زیر چتر خلافت رقبای خویش را دفع کرده، با استفاده از خلفای بی قدرت و نام آنها، حکومت را به کام خویش گیرند.

فهم بنیادهای فکری یک اندیشه، کلید فهم آن است. «Tradition / سنت» محوریترین اصل فکری مکتباندیشگی سنت گرایی است. به نظر میرسد این اصل به نحو روشن و خالی از تعقید، دست کم به زبان فارسی، بیان نشده و ازاین رو نیازمند ایضاحی کامل است و این جستار بدین منظور انجام شده است. عنصر اصلی در معنای لغوی «tradition» انتقال و در معنای لغوی سنت، راه و روش است؛ اما انتقال و روش با هم ملازم اند؛ زیرا سنت به لحاظ عرفی، راه و روش یا آداب و عاداتی است که در یک اجتماع نسل به نسلانتقال یافته، از آنها پیروی میشود. با بررسی آثار مختلف سنت گرایانمیتوان چهار معنا برای «Tradition / سنت»یافت: حقایق الوهی مطلق بیصورت و فرازمان و نیز تعین و تجسم صوری آن حقایق در آموزه ها، آیین ها، شعایر، مناسک، نمادها و اسطوره ها که در طول زمان انتقال مییابند تا در دسترس نسل های متمادی بشری قرار گیرند. نفس فرآیند زنده و پویای انتقال سنت و طریق و مجرای خاص آن، دو معنای دیگر سنت در نظر سنت گرایان است.

از جمله آثاری که به زبان فارسی در حوزه فرقه شناسی به رشته تحریر در آمده، کتاب «فرهنگ جامع فرق اسلامی» می باشد که در سه جلد توسط انتشارات اطلاعات در سال 1389 به طبع رسیده است. این فرهنگ بر پایه یادداشت های آیت الله مرحوم سید مهدی روحانی از محققان عرصه فرقه شناسی و تاریخ پژوهی حوزه علمیه قم، شکل گرفته و با تحقیقات و افزوده های جناب سید حسن خمینی، صورت نهایی یافته است. نویسنده در نوشتار حاضر، در راستای معرفی اثر مذکور، نخست برخی ویژگی ها و امتیازات کتاب را ذکر کرده و سپس، ملاحظات و ایراداتی بر کتاب مذکور را در قالب نقد و بررسی ارائه نموده است.